Farmakologia bólu

1. Farmakologia bólu

2. Definicja bólu • Ból są to doznania występujące pod wpływem bodźców uszkadzających tkanki lub zagrażających ich zniszczeniem i odbieranych przez każdego człowieka jako szkodliwe, przykre.

3. Ból podział • Ból pierwotny – ostry, kłujący, szybko dociera do świadomośći, jest dobrze umiejscowiony i mija z chwilą ustania działania czynnika szkodliwego. • Ból wtórny – rozlany, trudny do zlokalizowania, przewodzony wolniej. Trwa znacznie dłużej niż bodziec, który go spowodował

4. Mechanizm powstania bólu • Uszkodzenie tkanek powoduje wytwarzanie substancji bólotwórczych (Algogenów). Pobudzają one zakończenia cienkich zmielizowanych zakończeń nerwowych (nocyreceptory) oraz zakończeń niezmielizowanych. Powstały sygnał jest przewodzony do rogów tylnych rdzenia kręgowego (ulaga tam modulacji), a następnie przekazywany jest do kory mózgowej.

5. Podział leków p-bólowych • Narkotyczne leki p-bólowe • Nienarkotyczne leki p-bólowe

6. Narkotyczne leki p-bólowe • Inaczej zwane opioidowymi lekami p-bólowymi. Działają poprzez łączenie się z receptorami opioidowymi. Receptory te znajdują się w mózgu ale także w wielu innych tkankach i są odpowiedzialne m.in. za działanie p-bólowe tych leków.

7. Leki opioidowe - morfina • Morfina jest lekiem zarezerwowanym do leczenia silnych bólów ostrych i przewlekłych. • Oprócz działania p-bólowego wykazuje działanie p-lękowe, euforyzujące, hipotermiczne, p-kaszlowe, zwęża źrenicę oka. • Działa także obwodowo powodując zaparcia, zatrzymanie oddawania moczu. • Z wielokrotnym stosowaniem morfiny związane są zjawiska tolerancji i lekozależności.

8. Inne narkotyczne leki p-bóowe • Kodeina • Papaweryna • Heroina • Fentanyl • Tramadol

9. Uzależnienie lekowe - Lekozależność • Jest fizycznym lub psychicznym stanem charakteryzującym się silną potrzebą zażycia leku. Rozróżnia się 2 typy nadużyć leków. • Przyzwyczajenie – silna psychiczna potrzeba stosowania substancji dla uzyskania euforii. Nie obserwuje się fizycznego uzależnienia. • Nałóg – stan okresowego lub przewlekłego zatrucia wywołanego poprzez powtarząjace się zażywanie np. leków.

10. Tolerancja • Polega na zmiejszonej odpowiedzi organizmu na zażywany lek w wyniku długotrwałego stosowania (w porównaniu do pierwszej reakcji po zażyciu substancji).

11. Nieopioidowe leki p-bólowe • Do tej grupy zaliczają się głównie niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) • Są to leki o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym oraz przeciwgorączkowym. • Nie wykazują działania narkotycznego ani uzależniającego • Część z nich wykazuje także działanie przeciwagregacyjne (potocznie – rozrzedzające krew)

12. Mechanizm działania NLPZ • W tkance, która ulego uszkodzeniu są produkowane substancje, które są odpowiedzialne za pojawienie się wykładników stanu zapalnego. Powstanie tych substancji (prostaglandyny, leukotrieny) jest uzależnione od aktywności enzymu COX (cyklooksygenazy). NLPZ hamują aktywność tego enzymu.

13. NLPZ - wskazania • Stosowane w bólach głowy, nerwobólach, bólach mięśniowych, bólach miesiączkowych • W reumatoidalnym zapaleniu stawów, chorobie reumatycznej, zapaleniach i zwyrodnieniach kostno-stawowych • Dna moczanowa • Także po urazach, operacjach i ekstrakcjach zębów

14. NLPZ - przykłady • Są to bardzo powszechnie stosowane leki. Część z nich jest dostępna bez recepty. • Można je podzielić ze względu na budowę chemiczną, z których najpowszechniej stosowane są: • pochodne kwasu salicylowego – kwas acetylosalicylowy • Pochodne kwasu propionowego np. Ibuprofen, Ketoprofen, Naproksen • Pochodne para-amino-fenolu – paracetamol

15. Kwas acetylosalicylowy • Nieodwracalny inhibitor enzymu COX-1. • Oprócz ogólnych wskazań dla NLPZ stosowany w małych dawkach jako lek antyagregacyjny. • Z tego względu raczej nie polecany w leczeniu bólów poekstrakcyjnych. • Może powodować reakcje alergiczne (np. skrcz oskrzeli) • U dzieci może wywołać zespół Reye’a • Może zaostrzać chorobę wrzodową • Preparaty: Aspiryna, Polopiryna, Acard, Polocard, Upsarin C – preparat złożony

16. Ibuprofen • Lek o słabym działaniu p-zapalnym, p-gorączkowym i p-bólowym • Działania nieporządane mniej nasilone niż po innych NLPZ • Często stosowany w bólach poekstrakcyjnych • Stosowany również w maściach i kremach jako lek działający miejscowo (na skórę) • Np. Ibuprom, Nurofen, Ibum,

17. Ketoprofen • Stosunkowo silne działanie. • Stosowany przy bólach o większym natężeniu. • Może być stosowany miejscowo w kremach i maściach. • Może częściej niż inne NLPZ powodować zaburzenia funkcjonowania przewodu pokarmowego. • Preparaty: Ketonal, Profenid, Fastum,

18. Paracetamol • Klasyfikowany jako lek przeciwgorączkowy (nie wykazuje działania p-zapalnego) • Powszechnie stosowany lek • Nie należy łączyć go z alkoholem oraz aspiryną • W dużych dawkach może uszkodzić wątrobe • Np. Panadol, Apap, Codipar, Tabcin

19. Metamizol - Pyralginum • Silne działanie przeciwbólwe i przeciwgorączkowe oraz słabe działanie rozkurczowe • Najpoważniejszym działaniem nieporządanym jest agranulocytoza

20. NLPZ – działania nieporządane • Mogą powodować zburzenia ze strony układu pokarmowego: owrzodzenia, krwawienia z przewodu pokarmowego • W nerkach zmniejszają przepływ krwi (zatrzymanie wody i sodu) • W o.u.n. mogą powodować zaburzenia psychiczne • Alergie

21. Leki osłaniające • Chronią błonę śluzową jamy ustnej przed działaniem czynników drażniących. Są to najczęściej śluzy roślinne, których działąnie ograniczone jest do miejsca zetknięcia leku z chorą tkanką. Dzięki swoim właściwością powlekającym, chronią przed mechanicznym i chemicznym podrażnieniem oraz utrudniają wchłanianie innych związków wgłąb tkanek. Przykładami mogą być: prawoślaz, malwa, żywokost, len – stosowane w nadżerkach, owrzodzeniach i keratozach.

22. Bibliografia • Mutschler E., Geisslinger G, Kroemer HK . Farmakologia i toksykologia Mutschlera. MedPharm 2010. • Bobkiewicz-Kozłowska T.: Podstawy farmakologii ogólnej z elementami receptury dla studentów medycyny. Wydawnictwo AMiKM, Poznań 2001. • Janiec W.: Kompendium farmakologii. PZWL, Warszawa, 2010 • Cenajek-Musiał D, Okulicz-Kozaryn I.: Stany zagrożenia życia – postępowanie lecznicze i leki stosowane w ratownictwie medycznym. Wydawnictwo AMiKM, Poznań 2004. • Katzung B.G.: Basic & Clinical Pharmacology, The McGraw-Hill Companies, 2011. • Kryst L. (red)  Chirurgia Szczkowo twarzowa.  PZWL., Warszawa 2007 • Arabska-Przedpełska B., Pawlicka H.: Współczesna endodoncja w praktyce, wydanie I, Bestom Łódź 2011 • Jańczuk Z.: Stomatologia zachowawcza. Zarys kliniczny. Podręcznik dla studentów Stomatologii. PZWL Warszawa 2008. Wydanie III (dodruk) • Piątowska D.: Kariologia Współczesna. Postępowanie kliniczne. Med. Tour Press, Warszawa 2009.