Permbajtja e ligjerates

1. (Master) Globalizimi dhe tranzicioniPervojat e vendeve ish socialisteProf.as. Avdullah Hoti2011/2012 1 1 1

2. Permbajtja e ligjerates • Zhvillimet kryesore ne procesin e globalizimit • Tranzicioni • Rialokimi i punes • Progresi • Pengesat • Teoria: si te sigurohet tranzicion i lehte • Kostot e tranzicionit • Faktoret qe determinojne shptejtesine e tranzicionit

3. Literatura Boeri, T. (1997): Labour market reforms in transition economies; Oxford Review Economic Policy, 13(2): 126-140 Boeri, T. (2001): Transition with labour supply; IZA, Discussion paper 257 Boeri, T. and Terrell, K. (2002): Institutional determinants of labour reallocation in transition;Journal of Economic Perspectives, 16(1): 51-76 World Bank (2002a): Transition – the first ten years: Analysis and lessons for Eastern Europe and the Former Soviet Union; World Bank, Washington D.C. Rutkowski, J. (2006): Labor market developments during economic transition; World Bank Policy Research, Working paper 3894

4. Zhvillimet kryesore • Fillimisht: mobiliteti i kapitalit • Kosto e ulët/zero e mobilitetit të kapitalit • Integrim i plotë i tregjeve financiare • Por, zhvillimet teknologjike mundesuan mobilitetin e ideve dhe sherbimeve • Thomas Freeman: “The world is flat” • Konkurenca e hapur • Kontabilistet ne Indi konkurojne me kontabilistet ne BE dhe SHBA

5. Tranzicioni: ndryshimet fillestare • Çrregullimet ekonomike pas renjes se komunizmit: • Renja e GDP • Inflacioni, • Rritja e papunesise • Renja fillestare e GDP ishte e papritshme: • Liberalizimi i cmimeve, heqja e barrierave tregtare dhe eliminimi i rolit te shtetit eshte dashur te rezultojne ne rritje te efiqiences dhe rritje te GDP-së • Teorite ekonomike ekzistuese nuk munden te shpjegojne ndryshimet qe ndodhen ne keto vende

6. Tranzicioni: ndryshimet fillestare • Hipotezat që u ngritën për të shpjeguar rënien e GDP-së gjatë tranzicionit: • Recenzioni Kejnzian: Renja e kerkeses • Transformimi recesional: • Sistemi socialist: • integrimi ekonomik i ndermarrjeve • “A” prodhon inpute per “B”, “B” per “C” e kështu me radhë. • Me rënien e sistemit socialist: • Mungesë e koordinimit • Mungesë e mekanizmave te tregut • Sistemi financiar mungon • Komunikimi jo adekuat

7. Pershtatjet gjate tranzicionit • Statistikat tregojnë se: • Ne fillim te gjitha vendet përjetuan ndryshime te njejta • Por, pershtatja ishte e ndryshme per vende te ndryshime • CEE: • GDP dhe punesimi kishin formen e shkronjes “U” • Renje fillestare pastaj ngritje • FSE: • GDP dhe punesimi kishin formen e shkronjes “L” • rane fillimisht dhe pastaj u stabilizuan ne nivele te ulta

8. Pershtatjet gjate tranzicionit Punësimi arrin nivelin e vitit 1989 rreth 9 vite më vonë GDP arrin nivelin e vitit 1989 rreth 7 vite më vonë Në vendet FSE, GDP dhe punësimi janë nën nivelin e 1989 edhe pas 10 vite tranzicion.

9. Pershtatjet gjate tranzicionit • Pershtatja varej nga vendimi i firmave: • Disa e zvogeluan punesimin, ndersa pagat i mbane te njejta • Disa i zvogeluan pagat, ndesa punesimin e mbane te njejte • Disa i zvogeluan te dyjat • Qasja qe moren firmat varej nga legjislacioni ne fuqi • Ligji i punes dhe restriksionet ne largimin e punetoreve nga puna • Dinamika e GDP, punesimit dhe pagave jane te ndryshme per vende te ndryshme

10. Pershtatjet gjate tranzicionitPaga reale(1989=100, adjusted by CPI) Në CEEC, pagat ranë më pak, por u rrit produktiviteti më vonë Në FSE, përshtatja e pagave mundësoi mbajtjen e punësimit të pandryshuar

11. Rialokimi i punesimit nëpër sektorë • Rialokimi i punesimit ne mes te sektoreve rezultoi ne: • Rritje te papunesise, • Rritje te joaktivitetit etj. • Burda (1993): papunesia eshte e nevojshme per te kryer tranzicionin: • Eshte nje mjet diciplinues per punetoret sa i përket kërkesave të tyre për paga më të larta • Eshte e nevojshme per te kontrolluar rritjen e pagave reale • Eshte e nevojshme per te mundesuar rritjen e sektorit privat.

12. RRJEDHAT NË TREGUN E PUNËS GJATË TRANZICIONIT Pa benefite Benefitet Të papunët Nga privatizimi Formal Qeveria Të rinj Sektori Privat Sektori shtetëror Ndihmësit nga familja NSH-ve Informal Jashtë forcës së punës Të punësuar të përkohshëm Emigrimi Edukimi Amviset Pensionimi

13. Dinamika e papunesise

14. Teoria e Shpejtesise Optimale te Tranzicionit • “Teoria e Shpejtesise Optimale te Tranzicionit” • “Optimal Speed of Transition Theory” • ose“Optimal Speed of Sectoral Reallocation” E barabarte me shpejtesine e punesimit te ri qe ben sektori privat Shpejtesia e largimit te punetoreve nga sektori shteteror (te trasheguar gjate socializmit) =

15. Teoria e Shpejtesise Optimale te Tranzicionit • “Flow Analysis” e tregut te punes • Rialokimi i punesimit nga sektoret ne renje tek sektoret ne rrijte • Ne nje bote me konkurence perfekte: • alokimi ndersektorial ndodh menjehere, • duke rritur keshtu efiqiencen e faktorit pune • Por, hipoteza: • Per shkak te problemeve ne tregun e punes, • duhet te ekzistoje nje shpejtesi optimale per te siguruar qe papunesia mbahet nen kontroll.

16. Teoria e Shpejtesise Optimale te Tranzicionit • Pse duhet siguruar shpejtesine optimale te tranzicionit? • Largimi i punetoreve nga sektori publik mund te ndikoi negativisht ne rritjen e sektorit privat ne dy menyra: • Ngadalesia ne largimin e punetoreve papunesi e ulet  presion mbi pagat  rritje e ngadalshme e sektorit privat dhe kerkese e ulet per pune e firmave; • Shpjetesia e madhe e largimit te punetoreve  papunesi e larte  rritje e barres fiskale per te financuar papunesine  kosto totale e punes e larte  rritje e ngadalshme e sektorit privat dhe kerkese e ulet per pune.

17. Teoria e Shpejtesise Optimale te Tranzicionit • Evidenca empirike: • Renje e punesimit ne sektorin publik • Rritje e punesimit ne sektorin privat • Por edhe rritje e papunesise; • Ne prezence te pagave minimale, • rritje masive te numrit te te larguarve nga puna • pasi firmat nuk mund t’i pershtasin pagat, por punesimin

18. Optimal Speed of Transition (OST) models • Por(Boeri, 1997; Boeri and Terrell, 2002): • Shume punetore e lane punen vullnetarisht; • Femrat në veçanti • Levizjet nga “punesimi” ne “jashte forces se punes” ishin me te larta se levizjet nga “punesimi” ne “papunesi”; • Papunesia mbetej e njejte apo rritet per shkak te normes se vogel te levizjes jashte “papunesise” • papunesi stagnate dhe afatgjate • Levizjet nga “puna” ne “pune” janë te rendesishme, sidomos per nje numer te punetoreve; • Ne pergjithesi, mobilitet i ulet i punetoreve ne vendet ne tranzicion.

19. Levizjet e punetoreve gjate tranzicionit Probabiliteti që një punëtorë të lëvizë nga punësimi (e) në papunësi (u) e=punësim o=jashtë tregut të punës u=papunësia

20. Rialokimi i punes ne mes te sektoreve, madhesise se firma dhe pronesise • Renje e industrise dhe rritje e sherbimeve • Rritje e sektorit privat • Rritje e firmave te vogla • Rritje e vetepunesimit

21. Rialokimi i punes ne mes te sektoreve, madhesise se firma dhe pronesise 60

22. KOSTOT E PAPUNËSIS KOSTOT EKONOMIKE • Humbjet ne GDP, buxhet, te ardhura etj KOSTOT SOCIALE TË PAPUNËSISË • Veshtire te matshme, por shume te rendesishme • Zhvleresimi i kapitalit njerezor • Çrregullimet politike

23. Llojet e papunësisë gjate tranzicionit Llojet e papunesise • Friksionale • Strukturore (tranzicioni) • Imobiliteti profesional • Imobiliteti gjeografik • Ciklike • Me kohe, papunesia eshte bere ciklike • Sezonale

24. POLITIKAT E TREGUT TË PUNËS GJATË TRANZICIONIT • Qeveria duhet të gjejë një balancë në mes të: • reduktimit të intervenimit të shtetit • Promovimi i veprimit të lirë të tregut • sigurimit të një politike sociale që siguron përkrahje për procesin e tranzicionit • Qe siguron “Optimal Speed of Transition” • Masat kundër papunësisë: • Politikat pasive të tregut të punës: • beneficionet për të papunët • Politikat aktive të tregut të punës: • trajnimet, subvencionet, etj.

25. POLITIKAT E TREGUT TË PUNËS GJATË TRANZICIONIT • Politikat e tregut te punes kane te bejne me kapitalin njerezor (KNJ) • KNJ determinant kryesor i rritjes ekonomike • KNJ i rendesishem per tranzicion te suksesshem • KNJ i vendeve ish socialiste mendohej se eshte me i larte se i vende perendimore • Por kualiteti i KNJ? • Papunesia e larte dhe afatgjate e zhvleresoj kapitalin njerezor • Eshte rritur norma e kthimit nga arsimi per disa profesione

26. Norma e kthimit nga arsimi

27. Stabilizimi i afatgjate i vendeve ne tranzicion • Disa faktore e percaktojne stabilizimin afatgjate • Sindikatat – nese jane te forta: • E pamundesojne reformat e shpejta • E ngadalesojne OST, • E ngadalesojne rritjen e punesimit ne sektorin privat, • E ngadalësojnë renjen e pagave etj.)

28. Stabilizimi i afatgjate i vendeve ne tranzicion • Paga minimale – • Ndikon negativisht ne pershtatjen e pages, • I bene firmat te reagojne me pershtatje te punesimit (rritet papunësia) • Lidhet shpesh edhe me çmimet dhe shërben si mjet rregullues në ekonomi

29. Stabilizimi i afatgjate i vendeve ne tranzicion • Benefitet per te papunes – • sa me e madhe papunesia, • barra fiskale per qeverine me e madhe. • sa me te larta benefitet per te papunet, • e zvogelojne gadishmerine e te papuneve te dalin nga “papunesia” • Shpesh lidhen me pagën mesatare, duke shërbyer si rregullator i pagave dhe çmimeve • Kjo zvogëlon fleksibilitetin e pagave

30. Permbledhje • Cilat jane zhvillimet kryesore gjate tranzicionit? • Cilat jane pengesat e rialokimit te punesimit ne mes te sektoreve gjate procesit te tranzicionit? • Cfare thote teoria lidhur me zhvillimet gjate tranzicionit? • Si te sigurohet nje shpejtesi optimale e tranzicionit? • Cilat jane pengesat per kete proces optimal?