DEÜ İZİSYÖM FARKINDALIK TOPLANTISI-7 BÜTÜNLEŞİK TEHLİKELİ ATIK YÖNETİMİ 12 Mart 2008 - İZMİR

1. DEÜ İZİSYÖMFARKINDALIK TOPLANTISI-7BÜTÜNLEŞİK TEHLİKELİ ATIK YÖNETİMİ 12 Mart 2008 - İZMİR ENVER YASER KÜÇÜKGÜL DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ, MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BUCA-İZMİR enver.kucukgul@deu.edu.tr TEHLİKELİ ATIK YÖNETİMİ Tehlikeli Atıkların Niteliği, Bertaraf Teknikleri ve YAKMA

2. Bu Sunumda Tehlikeli Atıkların Yönetimi Konusunda; Tehlikeli atık nedir, kaynakları, türleri, miktar, Bertaraf yöntemleri Yasalarla yükümlenilen hususlar hakkında kısaca bilgiler tartışılacaktır ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

3. Canlılara, malzemelere, çevreye zarar verebilecek her türden maddeye “tehlikeli ve zararlı” madde adı verilir. Genel anlamda tehlikesiz veya zararsız diye bir madde yoktur. Tehlikelilik ve zararlılık madde miktarına, temas edilen zamana, türe, miktara ve diğer maddelerin varlığına göre yorumlanacak bir kavramdır. Çevresel Risk = f(tehlike x maruziyet) TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDE ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

4. ATIK ÜRETİMİ Maden ve petrol üretiminden Tarımdan Endüstriden Evsel faaliyetlerden Arıtılmış veya arıtılmamış çamurlardan kaynaklanmaktadır. ENVER Y. KÜÇÜKGÜL,

5. Tehlikeli madde ambalajı üzerindeki sembollerden tanınabilir • Yanıcı • Patlayıcı • Zehirli • Tahriş edici • Korozif • Çevreye zararlı ENVER Y. KÜÇÜKGÜL,

6. Tehlikeli ve Zararlı Maddelerin Atıkları katı, sıvı veya gaz formda olan; Düşük dozlarda bile insanlar ve hayvanlar için öldürücü, İnsan ve diğer canlı formlar için toksik, kanserojen, mutajen ve teratojen etkiye sahip, Düşük sıcaklıklarda alevlenebilme özelliği olan, Patlayıcı, korozif ve reaktif maddelerdir. ENVER Y. KÜÇÜKGÜL,

7. Tehlikeli Atık Türleri a) Toksik Atıklar b) Korozif Atıklar c) Yanıcı - Parlayıcı Atıklar d) Reaktif Atıklar ENVER Y. KÜÇÜKGÜL,

8. Tehlikeli Atık Türleri a) Toksik Atıklar Düşük dozlarda dahi insan için öldürücü, geri dönüşümü olmayan bir hastalığa sebep olan ya da belirgin bir katkısı olan, İyileşebilecek hastalıkları olumsuz yöne dönüştüren kimyasalları içeren atıklardır. b) Korozif Atıklar pH<2.0 olan asitler ve pH>12.5 olan bazlar Çeliği yılda 6 mm’den fazla aşındıran kimyasal maddeler ENVER Y. KÜÇÜKGÜL,

9. Tehlikeli Atık Türleri c) Yanıcı - Parlayıcı Atıklar Oksitleyici olan maddeler, Parlama noktası 50 °C'den az olan, Sürtünme ile alev alabilen, Nemi absorblayarak alev alabilen, Kendiliğinden kimyasal değişimlere uğrayarak alev alabilen, maddelerdir. d) Reaktif Atıklar Kararsız ve su ile hızla reaksiyona girerek parlayıcı karışımlar oluşturan, Isıtıldığı zaman bozunan veya çarpmalara karşı hassas olan maddelerdir. ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

10. Tehlikeli Atıklar İçin Mühendislik Sınıflaması Sulu inorganik atıklar Çoğunluğu su olmasına rağmen asidik/bazik ve/veya derişik tehlikeli inorganik çözeltileri içeren sıvı atıklar (örneğin; ağır metaller, siyanür vb.) Galvanizlemeden gelen atık sülfirik asit Metal bitirme işlemlerinden gelen kostik çözeltileri Elektronik sanayinde kullanılan amonyaklı çözeltiler Elektro kaplama daldırma sıvıları Hidrometalurjiden gelen konsantreler Sulu organik atıklar Çoğunluğu su olmasına rağmen derişik veya seyreltik tehlikeli organik çözeltileri içeren sıvı atıklar (örneğin; pestisitler.) Pestisit kaplarının yıkama suları Reaktör veya formülasyon tanklarının yıkama suları Organik sıvılar derişik veya seyreltik tehlikeli organik çözeltileri içeren sıvı atıklar Kuru temizleme veya metal sektöründen gelen atık halojenler Damıtma kalıntıları ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

11. Yağlar • Petrol türevlerini içeren sıvı atıklar • İçten yanmalı motorların yağları • Ağır iş makineleri ve türbinlerin yağları • Makine üretiminde kullanılan torna ve kesme yağları • Kirlenmiş fueloil ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

12. İnorganik çamurlar Çamurlar, tozlar, katı ve akışkan olmayan tehlikeli inorganik maddeler Atıksu arıtma tesisleri çamurları, Klor üretiminde kullanılan civalı hücre kalıntıları Demir-çelik sektöründe emisyon kontrolü amacıyla toplanan tozlar Koklaşma fırını atıkları Koklaşmada kullanılan kireç atıkları Korm işleyen metal sektörü talaş ve kalıntıları Organik çamurlar Katran, çamurlar, katılar, akışkan olmayan organik tehlikeli atıklar Boyama işlemleri çamurları Katran ve boya üretim kalıntıları İlaç sanayi atık filtre kekleri Fenol distilasyonu kalıntıları Solvent atıkları ile kirlenmiş topraklar Yağ emülsiyonları ile kirlenen katılar ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

13. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (14.3.2005 tarih ve 25755 sayılı RG) tutuşabilir reaktif yakıcı (oksitleyici) Biyolojik (tıbbi, enfekte) patlayıcı biyolojik aşındırıcı (korozif) zehirli patojenik kanserojen - mutajen - teratojen tahriş edebilir çevresel olarak tehlikeli olabilen Maddelerin atıkları TEHLİKELİ ATIK olarak kabul edilmektedir. Radyoaktif maddeler ve enfekte atıklar ayrı yönetmelik hükümlerine tabidir. ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

14. Atık profilinin belirlenebilmesi için genel olarak aşağıdaki bilgilerin bilinmesi gerekir: Kimyasal bileşim Çeşitli ağır metal derişimleri İnorganik kirleticilerin derişimleri Organik kirleticilerin derişimleri Fiziksel özellikleri: fiziksel hal katı içeriği ve tipi varsa değişik fazların (katı, sıvı, gaz) miktarı parlama, kaynama ve donma noktaları pH tehlikeli özelliklerin tanımlanması (MSDS) ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

15. Tehlikeli Atıkların Miktarı ABD Dünya nüfusunun % 5’ni barındırır Fakat toplam atıkların % 33’ünü üretmektedir Amerika Birleşik Devletleri için belirlenen tehlikeli atık miktarı 1 ton/yıl/kişi Bu atıkların 50 milyon tonu kayıt dışı olarak Havaya, Suya ve, Toprağa verilmektedir ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

16. Tehlikeli Atıkların Miktarı Ülkemizde ne kadar olduğunu söylemek bir çok nedenden dolayı oldukça zordur. Varillerin bulunduğu hafta basından: Milliyet Gazetesi 3 ocak 2006; İstanbul Çevre ve Orman İl Müdürlüğü 2005 durum raporu: “İstanbul’da 750 000 ton üretilmekte İZAYDAŞ’a sadece 7 763 tonu gitmektedir” Aynı hafta Kimya Sanayicileri Derneği: 2 000 000 ton tehlikeli atıklarının oluştuğunu bildirdi Ayni Hafta Çevre ve Orman Bakanı; 5 000 000 ton Dr. Aydın YILDIRIM Çevre Yönetimi Genel Müdür Yardımcısı 17 Mayıs 2005 yaklaşık2.6 milyon ton/yıl ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

17. Tehlikeli Atıkların Miktarı ÇEVRE BAKANLIĞI “LIFE ‘HAWAMAN’ PROJESİ ‘HAWAMAN’ : TÜRKİYE’DE ENDÜSTRİDEN KAYNAKLANAN TEHLİKELİ ATIKLARIN YÖNETİMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ PROJESİ 3 TEMMUZ 2007 Bakanlığın resmi açıklaması !!! Türkiye’deki TA Miktarı: 1.120.000 ton/yıl Dikkat proje yeni başladı, ilk toplantıda duyurulan bu sayılar, Ancak bu projenin amacı 3 yıl sonunda atık miktarını belirlemekti ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

18. TZA miktarını ülkemiz için ABD’de belirlenen değerin 1/4’ünü alırsak 0.25 ton/yıl/kişi * 70 milyon = 17.5 milyon ton 1/5’ini alırsak 0.2 ton/yıl/kişi * 70 milyon = 14 milyon ton olarak ifade edebiliriz (Muallaklı ve özel atıklar hariç) ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

19. Evsel Atıklar Zararsızmıdır? • Başta su kirliliği olmak üzere sağlıkla ilgili sayısız problemlere yol açabilen atıklardır • 500’den çok türde patojenik bakteri, virüs ve parazit içerirler ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

20. Kişisel bakım/Kozmetikler TV & Bilgisayar Mobilyalar Sıradan bir ev Kimyasal ev Otomobil Döşeme Temizlik maddeleri & Pestisitler Mobilya Yerdöşemesi ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

21. ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

22. Atıkların çevresel taşınımları ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

23. Derişim, besin zinciri basamağı yükseldikçe artar, Kirleticilerin magnifikasyonu PCBs: karaciğer & böbrek tahribatı, hatalı doğum, hormonal değişim, tümör, vb. PCBs (polychlorinated biphenyls) ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

24. Çevresel Unsurlar Arası ilişkiler Ozon Azalışı Hava Kalitesi Sülfat Aerosolü İklim Değişikliği Biyolojik çeşitliliğin azalışı Çölleşme Ormanlar Su ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

25. ÇEVRESEL ALGILAMA ÇOK ÖNEMLİ Dünya Küresel ısınma KISMEN ÖNEMLİ Ulusal AZ ÖNEMLİ ÖNEMSİZ Hava Kirliliği Toplumsal Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Aile Ömürboyu Gelecek kuşaklar Hafta Yıl ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

26. Çevresel Sorunları Görebilmenin Birinci Adımı Yasalara Sahip Olmaktır Yeterli içerikte ve kapsamda yasa çıkarmak, Yasaları yürürlüğe koymak, Hukukun üstünlüğü kavramını hiçbir şekilde çiğnememek ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

27. TEHLİKELİ ATIK KİRLİLİĞİNİN AZALTILMASI Atık Azaltımı: Çoğu tehlikeli ve zararlı madde problemi erken dönemlerde atık indirgeme ve atık azaltımı ile önlenebilir. Atık azaltımı arıtma işlemlerini de içerir. Kaynaklar atıkla mücadeleyi 4R ile tanımlar: Reduction: Atıkların Azaltımı Reuse: Atıkların Tekrar Kullanımı Recovery: Atıkların Geri Kazanımı Recycle: Atıkların Geri Dönüşümü ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

28. Kirliliğin Önlenmesi KirliliğinÖnlenmesi Kaynak azaltılması Geri Dönüşüm Arıtma Bertaraf ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

29. Tehlikeli atık yönetim aşamaları ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

30. TEHLİKELİ ATIK KİRLİLİĞİNİN AZALTILMASI Daha az atık üretimi için aşağıdaki hususları dikkate almakta yarar vardır; Evde ve endüstride akıllı atık yönetim sürecini uygulamak Daha az tehlikeli maddelerin kullanılması Geri dönüşüm ve tekrar kullanım İşlem modifikasyonları Bertaraf ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

31. Atıkların Azaltımında Geri Dönüşüm Atıkları geri kazandırabilmek için şu 4 başlık altıda çalışmalar yapılabilir. Bunlar : Atıkları aynı ürünü elde etmek için kullanmak Atıkları farklı bir ürünün hammadesi olarak kullanmak Kirlilikle mücadele ve atıkların muhtemel tehlikelerini giderme Enerji dönüşümü Geri dönüşüm, atık maddenin kimyasal yapısını bozmadıysa direk olarak hammadde gibi kullanılabilir. Atık madde farklı bir endüstri alanında kullanılmak üzere farklı bir maddenin üretiminde işlenebilir. ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

32. Tehlikeli atıkları neden arıtmalıyız? Bir gram kurşun 20 000 L suyu içilemez hale getirir, Arsenik için güvenli limit ne olmalıdır? Bir damla yağ 25 litre suyu içilemeyecek şekilde kirletir Bir gram 2,4 D 10 milyon litre suyu içilemeyecek şekilde kirletir !!!!! Bir gram of PCBs 1 milyar litre yüzeysel suda canlı yaşamını engeller!!!!! 1 galon benzin (3.85 L) 50,000 kişinin içme suyunu kirletir ENVER Y. KÜÇÜKGÜL

33. ISIL YÖNTEMLER ENVER Y. KÜÇÜKGÜL