HÜCRE

1. HÜCRE HÜCRE ORGANELLERİ

2. Hücre;Canlının en küçük yapı taşıdır.Bütün canlılar hücreden yapılmıştır.Hücre,gözle görülemeyecek kadar küçüktür.Mikroskop ile görülebilir. Hücre,insan ve hayvan hücresi olmak üzere ikiye ayrılır. Alg ve bakteriler tek hücreliler olup bütün olaylar hücre içerisinde gerçekleşir. Fakat insan , koyun , kedi vs. gibi çok hücreli canlılarda hücreler sürekli birbirleriyle işbirliği içerisindedir ve sürekli madde ve hormon alış-verişi içindedir. Hücre yapı itibariyle basit görünsede derinlere inildikçe ne kadar kompleks ve karışık bir yapıya sahip olduğu anlaşılıyor. Hücreyi tanımamız için hücrenin yapısını bilmemiz gerekir.

3. BİTKİ VE HAYVAN HÜCRESİ BİTKİ HÜCRESİ HAYVAN HÜCRESİ

4. HÜCRE ÇEŞİTLERİ PROKARYOT HÜCRE: çekirdek zarı ve zarla örtülü organelleri bulunmayan hücrelerdir.kalıtım maddeleri sitoplazmaya dağılmış olarak bulunur. ÖKARYOT HÜCRE:bu tip hücreler prokaryot hücrelere göre daha çok gelişmişlerdir ve 3 kısımda incelenir. • Hücre zarı • Sitoplazma • Çekirdek

5. HÜCRENİN BÖLÜMLERİ Hücre, üç ana bölümden oluşur.Bunlar ; 1)Hücre zarı 2)Sitoplazma 3)Çekirdek’tir

6. HÜCRE ZARI a) YAPISI Hücre zarının yapısı en basit olarak fosfolipit adı verilen bir tabakadan oluşur. Yandaki şekilde de görüldüğü gibi fosfolipit tabakası birbirine sırt sırta dayanmış molekül gruplarından oluşmaktadır. Kolesterol molekülleri protein-lipit tabakadaki sırt sırta vermiş molekülleri birbirine bağlamada iş görür. Zar proteinleri ise ya iyon transferinde yada karbonhidratlara yataklık etmede görev alır. Şekilde mavi renkli yapılar zar proteinleri olup içindeki kanallar zarın seçici geçirgen özelliğini belirler.

7. b) ÖZELLİKLERİ: • Canlı-saydam ve esnektir • Üzerinde por denilen delikler bulunur • Seçici geçirgendir • Zardaki proteinler enzim görevi yapar • Akışkan bir yapıya sahiptir c)GÖREVLERİ: • Hücreyi dağılmaktan korur • Hücreyi dış etkilerden korur • Madde alış-verişini sağlar

8. Hücre zarının hücre ve çevresi arasında madde alışverişi sağlayan olaylar; DİFÜZYON: moleküllerin ,yoğunlukları çok olan bölgeden az olan bölgeye dağılmasıdır.ortamlar arası yoğunluk farkı ortadan kalktığında difüzyon durur. • Difüzyon hızına etki eden faktörler: • Yoğunlukları farkı arttıkça difüzyon hızı artar. • Difüzyon yüzeyinin genişliği arttıkça difüzyon hızı artar. • Ortamın sıcaklığı arttıkça difüzyon hızı artar. • Difüzyon uğrayan moleküllerin büyüklüğü arttıkça difüzyon yavaşlar ,hatta durur. OSMOZ:suyun ,yarı geçirgen bir zardan difüzyonudur.su molekülleri,su yoğunluğunun fazla olduğu yerden az olduğu yere doğru hareket eder.suyun ,zarın bir tarafından diğer tarafına geçişini sağlayan diğer ortamdaki çözünmüş maddelerdir.

9. AKTİF TAŞIMA :Zardan geçebilen moleküllerin ;az yoğun oldukları yerden ,çok yoğun oldukları yere doğru ,enerji harcanarak ,enzimler ve taşıyıcı moleküller kullanılarak taşınmasıdır. ENDOSİTOZ :Büyük moleküllerin ,koful oluşturarak hücre içine alınmasıdır.iki şekilde gerçekleşir; • Fagositoz:büyük katı moleküllerin yalancı ayaklar yardımıyla koful içinde hücreye alınmasıdır. • Pinositoz :Büyük sıvı moleküllerin pinositoz cebi oluşturarak hücre içine alınmasıdır. EKZOSİTOZ:Hücreden uzaklaştırılması gereken sindirilemeyen atıkların ya da salgılanacak maddelerin ,koful içerisine alınıp paketlenerek hücre dışına atılmasıdır.koful oluşumunda golgi aygıtı önemli bir rol oynar.oluşturulan koful ,hücre zarıyla birleştiği yerden açılır ve artık maddeler hücre dışına bırakılır.

10. SİTOPLAZMA İki kısma ayrlır a)sıvı kısım b)organeller A)Sıvı Kısım Yapısı; protein,karbonhidrat,yağ,vitamin,mineral,enzim ve su gibi organik ve inorganik maddelerden oluşmuştur. Yarı akışkan bir sıvıdır. Görevi : • Biyokimyasal reaksiyonlar için zemin oluşturmak • Organellere yataklık etmek • Organellerin hareketini sağlamak

11. B)Organeller Hücrede temel olayların gerçekleştiği birimlerdir. Hücre hayatsal faaliyetlerini yapabilmesi için bu organellere ihtiyaç duyar. Hayvan ve bitki hücresinde organeller farklılık gösterebilir. Tek hücrelilerde çift zarlı organeller bulunmaz. Bunlardan bazıları; RİBOZOM: Hücrenin protein üretim yeridir. Aminoasitleri birleştirerek protein sentezini gerçekleştirir. Bütün hücrelerde bulunur(virüsler hariç). Ribozom çekirdekçikte üretilir. Sitoplazmada serbest olarak endoplazmikretikulum üzerinde , mitokondri ve kloraplast içinde bulunur. Ribozom

12. Birinci şekilde bir ribozom kompleksi ve bu kompleks içinde ayırt edilen iki bölge görülmektedir. Birisi P bölgesi diğeri A bölgesi adlandırılan bu bölgeler,tRNA ‘ların bağlanma bölgesini temsil eder.2. Şekilde proteini oluşturacak olan ilk aminoasiti taşıyan tRNA ribozomun A bölgesine bağlanır. Bağlanmadan hemen sonra ribozom mRNA’nın 2 . Kodonunu (3’lü dizi) okumaya başlar ve tRNA’yı P bölgesine doğru kaydırır. A bölgesi böylelikle boşalmış olur. Ribozom böyle yaparak 1.aminoasitin hemen arkasından 2.aminoasit için yer açmış olur.2.aminoasit A bölgesine bağlandığında aminoasitlerde yanyana gelecek ve birbirleriyle bağ yapacaklardır. Bu bağa “peptid” bağı denir. Binlerce aminoasit bağlanmış haline ise “polipeptid” denir. Böylelikle protein sentezi tamamlanır.

13. ENDOPAZMİK RETİKULUM Endopazmik retikulum hücre içerisinde madde iletimini sağlayan organellerdir. Endopazmik retikulum hemen hemen bütün hücrelerde bulunmaktadır. Çekirdek ile hücre zarı arasında bulunur. Üzerinde ribozom bulunduran endoplazmikretikulum ‘ lara granüllü E.R.denir. Yandaki şekilde gösterilen E.R. Granüllüdür. Bunlara kısaca GER denir. Ribozom bulundurmayanlara da kısaca DER (düz yüzlü E.R. ) denir. Ayrıca E.R.protein ve kalsiyum gibi besinleri de depo eder. Golgi aygıtına biyokimyasal materyaller gönderir. Endoplazmik retikulum

14. GOLGİ CİSİMCİĞİ Endoplazmik retikulumla bağlantılı olarak vesikül üretmekle görevli bir organeldir. Golgi aygıtı esas olarak 3 bölgeden oluşur. Nukleusa yönelik kısmı “olgun bölge”,hücre zarı tarafına bakan kısmı “oluşma bölgesi” ,ortadaki bölge “geçiş bölgesi” adını alır. Ribozomlar tarafından üretilen ve E.R.biriktiren proteinler daha sonra geçiş vesikülleri ile golgi aygıtına ulaşır. Golgi aygıtına ulaşan proteinler hücre tarafından üretilen şeker molekülleri ile etkileşerek golgi aygıtı içerisinde bazı işlemlere tabi tutulur. Bu işlemler devam ederken ,moleküller golgi aygıtının olgun bölgesine doğru hareket ederler. Ve sonunda golgi aygıtında sentezlenen salgı ve sindirici enzimler vesikül halinde sitoplazmada serbest olarak yüzmeye başlar. Sindirici enzim içeren moleküllere “lizozom” adı verilir. Lizozomlar asidik bir yapıta sahiptir. Lizozomlar hücre içerisinde fonksiyonunu yitirmiş organelleri eritip yok eder. Şekilde de sindirim halinde ki lizozom görülmektedir Golgi cisimciği

15. LİZOZOM Lizozom tek zarla çevrili içinde sindirim enzimi bulunduran organeldir. Büyük moleküllü besin maddelerini parçalar. Akyuvar hücresinde mikropları parçalar. Lizozomun etrafındaki zarı erirse içindeki enzimler hücreyi parçalar ve bu olaya otoliz denir. Otoliz olayında bir canlı öldükten sonra hücrelerin içindeki lizozomların zarları parçalar ve lizozom içerisindeki asidik enzim serbest hale geçer. Serbest hale geçen bütün hücre organellerine etki ederek onları eritir ve hücreyi yok eder. Ölmüş hayvan cesedinin birkaç gün içinde çürüyüp kokmasının bir nedeni de budur. Lizozom

16. MİTOKONDRİ Hücrenin ATP üretim yeridir. Yani enerji santralidir. Bu organelde birim zar ile çevrilidir. İçteki zar kıvrımlıdır. Bu kıvrımlara “krista” denir. Bu kıvrımları yapmasının nedeni yüzey alanını genişleterek daha fazla kimyasal reaksiyona yataklık yapmasıdır. Mitokondrinin kendine ait DNA,RNA,ETS(elektron taşıma sistemi) ve ribozomu vardır. ETS’ si olduğundan kendi enerjisini üretir. DNA’ sı olduğundan kendini eşleyebilir. Çift zarlı bir organeldir. Şekilde görüldüğü gibi iç ve dış zardan oluşur. Mitokondri çift zarlı bir organel olduğundan bir hücreli ilkel canlılarda bulunmaz. Bitki hücrelerinde az miktarda bulunur. Hayvan hücrelerinde ise bol miktarda bulunur. Ayrıca mitokondri oksijenli solunumun yapıldığı yerdir. Oksijenli solunum sayesinde ATP üretilir. Oksijenli solunumda GLİKOZ oksijenle reaksiyona girerek karbondioksit , su ve 38TAP açğa çıkar. Bu sayede enerji ihtiyacımızı karşılarız. Mitokondri

17. SENTROZOM Sentrozom;Hücrede bölünmede görevlidir. İğ ipliklerinin oluşmasını sağlar. Sentriolleri de oluşturur. Sadece hayvan hücresinde vardır. Not;Bitki hücresinde sentrozom bulunmaz! Sentriol

18. PLASTİDLER KLOROPLAST Bitkiye yeşil rengi verir. İçerisinde klorofil bulunur. Yapraklarda bol miktarda bulunur. Fotosentez ile besin üretmektedir. Fotosentez için gerekli enerji kloroplastta üretilir. Fotosentez solunum tersidir. KROMOPLAST Bitkilere sarı, kırmızı, turuncu rengi verir. Bittkinin kökünde,meyvesinde bulunabilir. Renkler canlının yaşama ve üreme şansını arttırır. Mor ve eflatun gibi renk veren antokyan pigmentleri hücrelerin kofullarında bulunur. kloroplast

19. LÖKOPLAST • Renksizdir. • Bitkide, kök ve gövde de bulunur. • Nişasta depo eder. • Bitkinin kök,gövde içi,yaprak yumru ve tohum gibi depo organlarında bulunurlar. Not:Plastidler,birbirlerine dönüşebilirler. KOFUL • Sindirim ve boşaltımda görev yapar. • Bitki hücresinde kofullar büyük sayıca azdır. • Hayvan hücrelerinde kofullar küçük ve sayıca azdır koful

20. HÜCRE DUVARI Bakteri ,yosun,mantar ve bitkilerde hücre zarının üzerinde bulunur.Cansızdır.Bitkilerde selülozdan ,mantar hücrelerinde kitinden yapılmıştır.Hücre zarına göre daha geçirgendir.Hücre çeperi,hücreye destek olur, diklik ve direnç verir.

21. ÇEKİRDEK Çekirdek;hücrede hayatsal olayların yönetildiği yerdir. Kalıtsal karakterleri (genleri) taşır. Bakteri ve mavi yeşil alglerde çekirdek yoktur. Alyuvarların çekirdeği olmadığı için bölünemez. Çekirdek dört kısımda incelenir. Çekirdek dış kısımdan

22. ÇEKİRDEĞİN BÖLÜMLERİ a)Çekirdek zarı ; Hücre zarına benzer.İki katlıdır.Üzerinde porlar (delikler) vardır.Kromotin ipliği korur. b)Çekirdek özsuyu ; Sitoplazmaya benzer.Yapısında organik besinler ve nükleik asitler bulunur. c)Çekirdekçik ; Koyu ve yuvarlak olup yapısında bazı nükleik asit ve genleri taşır. d)Kromatin iplik ; Çekirdek sıvısı içinde ağ şeklinde bir yapıdır. Bölünme sırasında kalınlaşıp kısalarak kromozomu oluşturur. Yapısında DNA ve protein bulunur. Çekirdek iç kısımdan

23. BİTKİ VE HAYVAN HÜCRESİ KARŞILAŞTIRMASI BİTKİ HÜCRESİ HAYVAN HÜCRESİ • Sitoplâzmalarında plastidlervardır. • Sitoplâzmalarında Sentrozom bulunmaz. • Hücre zarını çevreleyen hücre duvarı (hücre çeperi) vardır. • Kofullar büyüktür. • Şekilleri genellikle köşelidir. • Sitoplâzmalarında plastidleryoktur. • Sitoplâzmalarında Sentrozom bulunur. • Hücre zarının dışında hücre duvarı yoktur. • Kofullar küçük veya bulunmaz • Şekilleri genellikle yuvarlaktır.

24. CEREN DURAK FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ 2/A 1011211063 BİYOLOJİ DERSİ