TE MESUARIT

1. TE MESUARIT Prof. Erlehta MATO Leksioni 6

2. Te mesuarit • Eshtenjendryshimrelativishtiperhershem ne sjelljen e njeindividiqendodh ne sajtepervojes • Drejtimibiheviorist-theksi ne ndryshimetaktualetesjelljes • Drejtimikonjitiv- -theksitendryshimiiaftesise per temanifestuarsjelljen • Dallimi midis temesuaritdhezbatimitteasajqeeshtemesuar • Te mesuaritsirezultatipervojes • Te mesuaritsirezultatimjedisit • Reagimetdhengacmuesit (semafori me driten e kuqe)

3. Kushtezimi klasik • Ngacmuesi i pakushtezuar (NP) eshte nje ngacmues qe provokon nje reagim automatik, reagim i pakushtezuar (RP) • Nese NP pason ne menyre te perseritur nje ngacmues neutral , athere ky behet ngacmues i kushtezuar (NK) dhe fiton force per te provokuar reagimin e kushtezuar (RK)

4. Kushtezimi klasik • Ngacmuesi i kushtezuar (NK) shfaqet i pari dhe fiton cilesine e NP • NP –RP- zhurmat e larta, shpimi i gjilperes, objekt qe flaket me shpejtesi –reagime nga ngacmuesit • Edhe kur zevendesojme NP me NK, reagimi mbetet pothuaj i njejte • Kushtezimi klasik ndeshet ne cdo aspekt te jetes:kur lidhim aromen e mire te nje ushqimi me nje ngjarje te gezuar, etj

5. Parimet themelore te kushtezimit klasik • Fitimi (intervali mes ngacmuesve –NK -NP) • Kushtezimi i vonuar- i njekohshem-i prapme • Shuarja (piskama qe leshohej pak pas hapjes se frigoriferit dhe shuarja pas heqjes se sallates nga ushqimi i kavies) • Rifitimi spontan-pasi perserisim nje gje te nderprere

6. Parimet themelore te kushtezimit klasik • Pergjithesimi i ngacmuesit (shembulli i femijes qe u mesuar te kishte frike nje qen te caktuar dhe pergjithesimi i dukurise me objekte qe kishin gezof) • Dallimi i ngacmuesit(Pavlovi me zilen dhe burine-shkronjat e ngjashme , psh b dhe d) • Kushtezimi i rendit me te larte (qenit u injektua morfine dhe ai pati te vjella. Pasi shihte gjilperen, qeni serish kishte te vjella)

7. Mospelqimi i kushtezuar i shijes • Kur nje individ perjeton crregullime stomaku pas ngrenies se dickaje- MK i shijes • Fenomeni quhet refuzim i karemit dhe eshte nje forme unikale e kushtezimit klasik (shembulli hamburgerit dhe operacionit ne veshka- MK, rrjedhoje e NP(guret ne veshka) RP (dhimbja e stomakut) NK (hamburgeri) dhe stomaku me problematiken e vet RK. • Shembulli i minjve me helmin kunder tyre

8. Zbatime te kushtezimit klasik • Luan nje rol te rendesishem ne jeten tone • Kurimi i individeve qe urinojne ne shtrat, atyre me sjellje problematike, kontrollohet sjellja e kafsheve grabitqare dhe pakesohet frika • Teli i lidhur ne shtratin e femijes, mishi i deles i sperkatur me lende kimike, njeriut qe ka frike nga gjarperi i tregohet me pare ai dhe pastaj u jepet akullore me cokollate

9. Kushtezimi veprues • Thorndike me teorine e te mesuarit permes provave dhe gabimeve(shembulli maces ne kafaz me ushqimin jashte, mesimi i shtypjes se leves se duhur ne gjithnje e me pak kohe) • Kushtezimi instrumental dhe ligji i efektit (cdo reagim qe jep kenaqesi ne nje situate te dhene shoqerohet me nje situate dhe kur situata perseritet, reagimi mund te jete i njejte • Skiner i dha forme kushtezimit veprues- sjellja e kontrolluar nga efektet u quajt sjellje vepruese

10. Formesimi • Eshte procesi gradual i perforcimit te sjelljes ne menyre qe te arrihet nje qellim i caktuar ( sjellja me Tomin qe duhet te vere syzet dhe embelsiren qe ai pelqen, me pas stimuj dhe perforcues te tjere) • Shembuj te formesimit: stervitja e nje kafshe, trajtimi i problemeve te sjelljes, ndihma qe u jepet nxenesve per te shkruar ne klase te pare, trajtimi i ndjenjes se turpit, etj

11. Perforcimi • Mundtejetecdondodhiqerritmundesine e perseritjes se sjelljesqeiparaprin • Perforcimiivazhdueshemoseperforcimiicdoreagimikorrektshpien ne fitimindheshuarjen e shpejtetesjelljes(shi maces brendakafazitqenukmerr me ushqimdhenuk e shtypleven) • Ne programet e perforcimittepjesshem, subjektiperforcohetvetem per disangareagimet e tij(shembullinjeriutqeshpenzon ne njeaptelefoniqe here punondhe here jokrahasuar me tjetrinqeeshteisigurte)

12. Perforcimi • Katerprogrametjane: intervaliifiksuar, intervaliindryshueshem, raportiifiksuardheraportiindryshueshem • Intervaliifiksuarkohor: (subjektiperforcohet per reagimin e tijte pare pas njeintervalitedhenekohor- njerezitpunojneshume per t’upaguar ne fund temuajit, femijetsillen mire per tefituargjerat e premtuara) • Intervaliindryshuarkohor(subjekti do teperforcohet per reagimin e tijte pare pas njeintervalitecaktuarkohor, qendryshon ne cdo prove-mesuesiqebendetyrakontrollitepaparajmeruara. 6 detyra ne kohetendryshme-telefonatat e ndryshme)

13. Perforcimi • Raportet e fiksuara (subjekti perforcohet pasi te kete manifestuar nje numer te caktuar reagimesh- ne industri ku puna nuk paguhet ne baze oresh por berjes se nje vellimi ta caktuar) • Raportet e ndryshueshme (numri i reagimeve te domosdoshme per te marre perforcim ndryshon)- personi qe blen nje bilete cdo jave duke shpresuar se nje dite do te fitoje

14. Perforcimi • Perforcimiparesor(pshushqimieshteefektivdhe pa u shoqeruar me perforcuestetjere, pshbukadheuji per teuriturit) • Perforcimidytesor(pshleketkaneefektvetempasiteshoqerohen me perforcuesit e tjere, me to siobjekt ne vetvetenukben dot asgje) • Perforcimipozitiveshtecdogjeqeforconreagiminqeiparaprin (pshnjellojushqimiilidhur me situate tecaktuar) • Perforciminegativeshtecdogjeqekureleminohetforconreagiminqeiparaprin (pshhiqninjegjembngakemba)

15. Kushtezimi i mospelqimit • Perforciminegativndodhkurnjereagimshpie ne ikjenoseshmangjen e ngacmuesveqejanetepapelqyeshem • Ne kushtezimin e ikjessubjektiprezantohet me njengacmuestepapeqyeshemprejtecilitaiduhettemesojeteike(njeskenetraumatikefilmioseujeinxehteidushit) • Ne kushtezimin e shmangjessubjekti meson teshmangenjengacmuestepapelqyeshem, duke reaguar ne menyren e duhur(respektojmerregullat e trafikut per temosmarregjobaosenukshkojme ne njerestorantsepseatjegatuhetkeq)

16. Ndeshkimi • Shpie ne uljen e mundesise se perseritjes se sjelljesqeparaprin ne dymenyra: • Duke prezantuardickatepakendshme(ndeshkimnegativ- shprehja e zemerimitndajnjefemije) • Duke eleminuardickatekendshme(ndeshkimnegativ- marrja e celsavetemakinesnjeadoleshenti) • Ndeshkimiefektivvaretnga: afersia, vazhdimesiadheintensiteti • Afersia –intervaliveprim-ndeshkim/Qendrueshmeria ( sjelljeqepasohetgjithnje me ndeshkim) dheintensiteti(forca e ndeshkimit) • Ndeshkimimundteketeefekteanesoretepakendshme: (Agresiviteti, indinjatadheurrejtjajanerezultatindeshkimit)

17. Zbatimet e kushtezimit veprues • Modifikimiisjelljesndihmonnjerezit per teluftuarmbipeshen/alkoolizmin/kriminalitetinapoagresivitetin- tevlefshme ne procesin e rritjes se femijeve ne shkolla, ne institucionet e trajtimitteproblemevemendore • Te mesuarit e programuarpermeskompjuterave, • Ekonomia e xhetonave,etj • ParimiPremak- reagimiqe ka me shumemundesitemanifperdoret per teperforcuar ate qe ka me pakshance • (njefemijepelqen me shumeteluajejashtesesatemesojepianon –prindi e le teluajejashteqet’istimulojedeshirentestudioje piano brenda) • (njefemijepelqen me shumeteshohe TV sesatebejepuneshtepie-prindiperdorteparin e Tvsistimul per berjen e puneveteshtepise)

18. Krahasimiikushtezimeveklasikdheteveprues • Parimet baze te perbashketa: fitimi, shuarja, rifitimi spontan dhe pergjithesimi i ngacmuesit • Perforcimi eshte nje karakteristike kryesore e kushtezimit veprues • Kushtezimi klasik mbeshtetet me shume ne shoqerimin e ngacmuesit me reagimin • Kushtezimi veprues mbeshtetet ne nje mase te madhe ne sjelljen e vullnetshme • Kushtezimi klasik ka te beje shpesh me sjelljen refleksive te pavullnetshme

19. Te mesuarit konjitiv • Tregon se per te marre vendime lidhur me sjelljen individi perdor strukturen mendore dhe kujtesen • Te mesuarit me ane te insajtit (insajti- perceptimi i papritur i marredhenive te elemnteve konjitive ne problemzgjidhje: shembulli i majmunit qe gjeti vendosjen e kutive si mjet per te marre bananet e varura lart-me tej shembulli i pellumbave) • Te mesuarit latent ndodh kur nje individ pervetson njohuri per dicka por nuk i shfaq derisa t’i vije rasti apo motivohet per ta bere kete gje (shemb i tre grupeve te kavieve ne orientimin brenda labirintit dhe harta konjitive- shembull i ngarjes se makines dhe rruges) • Te mesuarit vezhgues lidhet me individin qe vezhgon dike tjeter qe eshte duke kryer nje akt - 4 hapat: modeli i rolit, depoz i vezhgimit ne kujtese, kuptimi t te mesuarit dhe perforcimi (rritja e agresivitetit te femijet qe shohin filma dhune)

20. KUFIZIMET BIOLOGJIKE TE TE MESUARIT • Procesiitemesuaritka kufizimebiologjike • Prirjainstiktiveeshteprocesigjatetecilitsjellja e mesuarndryshondheshkondrejtmodelevetelindura • Formimiigjurmeseshte forma e temesuaritqekryhetbrendadisaoresh pas daljesngaveza, e cilaperfshinndjekjenngaprapatenjeobjektiqeleviz • Kontinuumiipergatitjesbiologjikenenkupton se kafshetjanetepergatitura per teshoqeruardisangacmuesdhereagime, pornukjanetepergatituratemesojneshoqerimetetjera (shembullqeedhepsemundt’ibeshfemijettekenefrikekafshet, nukmundtabeshketegjeedhe per objektet pa jete)