Republiek in de 17e en 18e eeuw

1. Republiek in de 17e en 18e eeuw Dynamiek en stagnatie (deel 2)

2. De Zilveren Eeuw. De Republiek 1672-1780 • Opkomst van Holland in de 15e en 16e eeuw • Ontwikkeling van landbouw, nijverheid en handel in de 17e/18e eeuw • Politieke en sociale verhoudingen in de 17e/18e eeuw

3. Holland 15e/16e eeuw: politiekopdracht Nationaal Archief • Nederlandse opstand (orientatiekennis) vanaf 1566. Steden werden belangrijker, koning wilde centraal gezag. • Noordelijke gewesten sluiten verbond: Unie van Utrecht (1579). • Met het Plakkaat van Verlatinghe verklaren de gewesten zich onafhankelijk(1581) http://www.nationaalarchief.nl/dynamiekenstagnatie/html/h1_1500/politiek/05.html • Oprichting Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1588

4. Landbouw, nijverheid en handel in de achttiende eeuw (orientatie) • Verlichtingsdenken. Kritische blik op bestuur, religie, economie en sociale verhoudingen • Toenemende invloed Engeland en Frankrijk, macht van Spanje neemt af. • Mercantilisme leidt tot conflicten tussen Europese staten • Bourgeouisie in Europese landen eist aandeel in de macht. Regentenklasse in de Republiek wordt kleiner, patriotten eisen invloed in bestuur. • Koloniale politiek wordt uitgebouwd om te kunnen voldoen aan de toenemende vraag in Europa. • Suriname • http://www.nationaalarchief.nl/dynamiekenstagnatie/html/h3_1700/economie/03.html

5. Landbouw in de 18e eeuw • Dalende prijzen door meer concurentie en stop bevolkingsgroei, hoge lonen • Natuurrampen: paalworm en veepest • Gevolg: faillissementen en meer investeringen in kapitaalintensieve landbouw • Na 1750 herstel, sterke positie Friesland, Groningen en oostelijke gewesten • Ontstedelijking (de-urbanisatie)

6. Nijverheid in de 18e eeuw • Achteruitgang in de nijverheid t.o.v. Engeland en Frankrijk, met name in bedrijven die afhankelijk waren van scheepsbouw en handel • Oorzaak: hoge lonen, toenemende concurrentie en handelsprotectie van Engeland en Frankrijk • Amsterdamse stapelmarkt bleef voor werkgelegenheid zorgen: VOC, scheepsbouw. • Textielnijverheid in Tilburg en Twente. Papierindustrie op Veluwe en in Zaanstreek. Steen en pannenbakkerijen langs de rivieren. • Nieuw: jenever in Schiedam.

7. Handel, visserij en scheepvaart in de 18e eeuw • Amsterdamse kooplieden hebben veel internationale handelscontacten -> toename op geldhandel, commissiehandel, verzekeringen, kredietverlening. • Rijke elite investeert en belegt in buitenland, VOC en WIC en in Republiek zelf • Internationale handelsvaart loopt terug door oorlogen, mercantilisme, concurrentie Engeland en Hamburg • Amsterdamse stapelmarkt wordt gepasseerd door voorbijlandvaart (wel commissiehandel) • Oostzeehandel (moedernegotie), m.n. graanhandel neemt af. Friesland is sterk in handel via de Oostzee

8. Landbouw, nijverheid en handel, visserij en scheepvaart in de 18e eeuw • Handel in koloniale waren neemt toe. VOC werd groter (en kostte meer geld). • Driehoekshandel door de WIC • http://www.geschiedeniszeeland.nl/themas/slavernij/driehoeksreizen/ • Winsten in de visserij nemen af

9. Landbouw, nijverheid en handel, visserij en scheepvaart in de 18e eeuw Economische veranderingen 18e eeuw samengevat: • Meer internationale concurrentie • Verschuiving van stad naar platteland (in landbouw en nijverheid) • Minder goederenhandel en nijverheid, minder scheepvaart. Meer geldhandel (commissiehandel, verzekeringen etc.) • Toename koloniale handel

10. Politieke verhoudingeninternationaal . Engelse oorlogen 17e en 18e eeuw: controle over de zee- en handelsroutes. . Sinds 1672 strijd tegen Frankrijk vanwege streven naar gebiedsuitbreiding. Negenjarige oorlog o.l.v. Willem III, behalve stadhouder ook koning van Engeland (1688-1697) . Strijd tegen Spanjaarden vanwege Franse opvolger op Spaanse troon -> successieoorlog 1702-1713 Gevolgen: . Republiek kiest daarna voor neutraliteit . Tegenstelling land- en zeegewesten in de Republiek: leger of oorlogsvloot? . Verwaarlozing oorlogsvloot

11. Politieke verhoudingenin de Republiek • 1672: Moord op raadspensionaris Johan de Witt • Vergelijking moord op Fortuyn: http://web.teleblik.kennisnet.nl/tsr/player/vo/fid/4786217 • Willem III aan de macht tot overlijden in 1702 • Na stadhouderloos tijdperk wordt in 1747 Willem IV benoemd (tot 1751). • In 1766 opgevolgd door Willem V In de steden wordt de regentenklasse steeds meer een gesloten oligarchie • Huwelijken in eigen kring • Contracten van correspondentie

12. Bestuurlijke onrustin de Republiek • Particularisme van de steden was niet langer en voordeel • Hoge kosten (oa door oorlogen) en overheidsschuld-> belastingdruk • Geind belastinggeld is in voordeel van regentenklasse, m.n. kleine burgerij komt in de problemen • Pachtersoproeren: plunderingen van kantoren van belastingpachters • Schutterij greep niet in door invloed van politieke beweging: Doelisten • Verlichtingsideaal: capabel bestuur

13. Sociale verhoudingenin de Republiek • Kleine burgerij van handwerkslieden en winkeliers kreeg het moeilijker -> strengere gildebepalingen • Volksklasse -> werkloosheid dreigde(of mee met VOC) • Verpaupering in steden-> armenzorg werd vervangen door onderwijs en werkinstellingen • Positie van vrouwen veranderde: - Afnemende werkgelegenheid in winkels en textielbranche • Meer analfabetisme • Vrouwenoverschot door VOC en immigratie • Burgerlijke waarden over vrouw als moeder en verzorgster, dus minder economische zelfstandigheid - Later trouwen (30 jaar!), minder kinderen

14. Afsluiting: 1780-1806 • Vierde Engelse oorlog, Pruisische inval 1787 en Franse inval 1794-1795 • Patriotten wilden verandering, Willem IV en regenten niet • Relatieve rijkdom maar grote concurentie en nauwelijks binnenlandse investeringen • Liquidatie WIC in 1792 door enorme verliezen • Liquidatie VOC in 1795 door Engelse overmacht in koloniale rijk • Nijverheid stort in, trek naar het platteland

15. Afsluiting: 1780-1806 • In de Republiek belangenverstrengeling van instituties, geen sterke staat • Centraal geleide staten Engeland en Frankrijk stonden veel sterker • Belastingstelsel Republiek leed onder overheidsschuld en regenten die profiteerden van belastinggeld • Conclusie: het succesvolle 17e eeuwse politieke en economische bestel van de Republiek, was in de 18e eeuw een handicap

16. Extra: historisch debat over dynamiek en stagnatie • 18e en 19e eeuwse analyse werd sterk gekleurd door patriotten: zwakke regenten waren schuldig. • Historici in de 20e eeuw leggen meer nadruk op relatieve achteruitgang

17. Programma komende weken • 6/9 maart nakijken H4, start film 18e eeuw. • 12 maart: film 18e eeuw. • Huiswerk maak H5 opdr. 1-4 • 13/16 maart uitleg H5. • Huiswerk maak H5 opdr. 5-7 • 19 maart nakijken H5, PPT • 20/21 Opstand en herhalen grote lijn Denk aan interactieve toetsen op www.werkplaats.wolters.nl! • TENTAMEN 30 maart