KÜRESELLEŞME; ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK

1. KÜRESELLEŞME; ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK Doç. Dr. Mehmet KARAGÜL Afyon Kocatepe Üniversitesi

2. Bu çalışmada özellikle son 20 yıldır dünyaya hâkim olan küreselleşme olgusu ve bu süreçte hızlandırıcı ve tamamlayıcı rol üstlenen IMF, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü’nün dünya ekonomisindeki rolleri ve bu bağlamda yaşanan yoksulluk üzerindeki etkileri analiz edilmeye çalışılmıştır. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜLl

3. I. KÜRESELLEŞME VE YOKSULLUK • Küreselleşme: • Mal ve hizmetlerin ticaretinde artış, • Yabancı sermaye ve göç hareketlerinde artış • Ekonominin her sektöründe uygulanan teknolojik gelişmede yaşanan artış, • Ulaştırma maliyetlerinde düşüş, • Ekonomi üzerindeki devlet müdahalelerinin asgariye inmesi, • Ekonomileri liberal politikalar çerçevesinde yeniden yapılandırma, küresel ekonomilerle bütünleşmeyi sağlama olarak tanımlamak mümkündür. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜLl

4. I. KÜRESELLEŞME VE YOKSULLUK Küreselleşmeyi Tetikleyen Siyasi Gelişmeler • SSCB’ nin Dağılması • ABD’nin öncülüğünü yaptığı Tek Dünya Düzeni • IMF, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütünün Neo-liberal Ekonomik Politikaları Yol haritası haline getirip, ekonomik sorunların reçetesi olarak sunması Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜLl

5. Küreselleşmeyi Tetikleyen Siyasi ve Bilimsel Gelişmeler • Kalkınma programı uygulayan ülkelerin borçlanma gereğinin artması, bütçe açıklarının ortaya çıkması ve Finans piyasalarının gelişmesi, • Haberleşme, veri toplama ve aktarmada bilişim teknolojilerindeki gelişmeler, • Silah ve savunma teknolojisinde baş döndürücü gelişmeler ve ABD’nin Hegemonik tek güç haline gelmesi, • Micro işlemciler ve gen teknolojisindeki hızlı gelişme, Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

6. 2. Kürselleşmenin Dinamikleri ve Etkileri • Kapitalist süreçte ortaya çıkan üretim patlaması, • Sınırlı talep ve ulusal bariyerlerin neden olduğu pazar daralmasının getirdiği kâr sıkışması, • Mal ve hizmet piyasalarında uluslar arası rekabetin artması, • Finansal piyasalardaki kârlılığın, endüstriyel sektörlerden gelen kârların önüne geçmesi. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

7. Küreselleşmenin Amaçları Ülkeler arasında; • serbest ticareti geliştirme, • Sermaye hareketinin kolaylaştırma, • İşgücü hareketinin sağlama, • Bilgi ve teknolojinin yaygınlaşmasını sağlamadır. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

8. 3. Yoksulluk Tanımlamamaları • Mutlak yoksullar; günlük geliri ile 2400 k/cal. besini alamayan insanlardan oluşmaktadır • Göreli yoksulluk: minimum kalori ihtiyacının yanı sıra, temel kültürel ve toplumsal açıdan tüketimi zorunlu görülen malların kapsama alındığı yoksulluk türüdür • İnsani yoksulluk: insanın sağlık hizmetlerine, temiz su kaynaklarına, eğitim hizmetlerine ulaşabilirliği, uzun bir yaşam sürme hakkı ve ‘sürdürülebilirlik’ kriterlerine dayalı olarak, yeni fırsat ve seçenekleri kullanabilmek için gerekli altyapının varlığı ya da yokluğu ile belirlenen yoksulluk kriteridir Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

9. 3. Yoksulluk Tanımlamamaları • Ultra Yoksul ise gelirinin tamamını harcadığı halde, mutlak yoksulluk kriterinde esas alınan günlük kalori miktarının yalnızca %80’ini karşılayabilenler olarak tanımlanmaktadır Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

10. 4. Dünyada Yoksulluğun Gelişimi • 2002 yılında 91 ülke üzerinden yapılan, dünyadaki gelir dağılımı çalışmasında 1988 yılında 63 olan GINI katsayısı, beş yıl sonra 1993 yılında 66 olarak ölçülmüştür • 1960-1992 yıllarını kapsayan ve 133 ülke üzerinden yapılan diğer bir çalışmada yine, dünyadaki gelir dağılımında zengin ile fakir arasında herhangi bir yakınsama olmadığı aksine, aradaki farkın giderek açıldığı sonucuna varılmıştır Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

11. 4. Dünyada Yoksulluğun Gelişimi • Dünya toplam hasılasındaki artışın yoksulluğu azalttığı iddiası tamamen doğru değildir çünkü hasılanın % 80’ni gelişmiş toplumlara aittir • Dünyada yaşayan yetişkinlerin sadece yüzde ikisinin serveti, kalanların yüzde 50'sinden daha fazla. Yani dünya nüfusunun sadece yüzde 10’nu dünya servetinin yüzde 85’ine sahiptir. • Dünyanın en varlıklı kişilerin yüzde 30’u Amerika’da, yüzde 27’si ise Japonya’da yaşıyor Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

12. 4. Dünyada Yoksulluğun Gelişimi • Birleşmiş Milletler Raporuna göre; dünya nüfusunun yüzde biri, servetin yüzde 40’ını kontrol etmekte ve bu zenginlik genellikle en gelişmiş ülkelerde, Amerika, Asya Pasifik bölgesi ve Avrupa’da yoğunlaşmaktadır • Dünya nüfusunun yüzde yetmiş beşi Azgelişmiş Ülkelerde yaşamaktadır • Dünya Bankası’nın 2001 yılı verilerine göre; 1998 yılında dünya nüfusundan 1milyar 174 milyon 90 bin kişi günde 1 doların altında gelirle yaşamaktadır Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

13. 4. Dünyada Yoksulluğun Gelişimi • Dünya nüfusunun yaklaşık yarısı ise satın alma gücü paritesi ile yılda 700 $ yani günlük 2 Dolar’dan daha az bir gelirle yaşamaktadır • Dünya nüfusunun % 10’u mal ve hizmetlerin % 70’ini üreterek, dünya toplam gelirinin % 70’ini almaktadır • Dünya nüfusunun % 50’sinin dünya üretimindeki payı sadece % 6 dır Görüldüğü şekliyle Dünyadaki toplam gelir artarken, zengin ile fakir arsındaki farklılığın büyümesi, bu günkü Dünya’nın en önemli sorunlarındandır Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

14. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 1. Uluslararası Örgütlerin Politikaları ve Yoksulluğun Gelişimi Dünyada zengin ile fakir arasındaki gelir farklılığın büyümesi, bunca gelir artışına rağmen, 1 $ altında gelirle yaşamak zorunda olanların azalmaması, hatta bazı bölgelerde artması, Dünya üzerindeki barışı etkileyen en önemli unsurlardandır Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

15. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 1980’lere kadar kalkınma düzleminde şekillenen IMF ve Dünya Bankası politikaları, 1980’li yıllardan itibaren makro ekonomik dengelerin sağlanması, düzlemine kaymıştır • Hükümetlerin iktisat politikalarından, sanayileşme, kalkınma, büyüme, istihdam kavramları gündemden düşmüş, onun yerine; makro ekonomik dengelerin oturtulması, bu bağlamda, ödemeler bilânçosu dengesinin sağlanması, iç ve dış borçlarda sürdürülebilir bir yapının oluşturulması temel ölçüt olarak alınmaya başlanmıştır. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

16. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • İlk planda makro dengeyi amaçlayan bu politikalar, kamu harcamalarının azaltılması ve yüksek faiz uygulamalarını zorunlu kılmaktadır. Bu tür politikalar ise ilgili ülkelerde öncelikle dar gelirli kesimlerin daha da fakirleşmesine, dolayısıyla Dünya ölçeğinde yoksulluğun artmasına katkı yaptığı yaygın bir görüş olarak ifade edilmektedir. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

17. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 2. IMF ve Küresel Yoksulluk • Soğuk savaş döneminden sonra, “Küresel Entegrasyon İşlevi” hızla artan IMF’nin 185 üye ülkesine yönelik üç önemli görevi; gözetleme, finansal destek ve teknik yardımdır • Ancak IMF bu güne kadar hep sermayenin dolaşımının önündeki engellerin kaldırılması doğrultusunda faaliyet göstermiştir Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

18. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 2. IMF ve Küresel Yoksulluk • Özellikle 1980’li yıllardan itibaren istikrarsızlık içindeki Azgelişmiş Ülkelerin iktisat politikalarını oluşturma görevini üstlenen IMF, öngördüğü Neo-liberal yapısal uyum politikaları aracılığıyla ilgili ülkelerin küresel ekonomiyle bütünleşmelerini amaçlamaktadır Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

19. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 2. IMF ve Küresel Yoksulluk • IMF ayrıca, bir yandan dış ticaretin serbestleştirilmesini dayatırken, öte yandan milli devletleri içe dönük sanayileşme politikalarından vazgeçirip, oluşturdukları sanayi kuruluşlarının uluslar arası rekabet gücünün zayıflığını ve ulusal ekonomi üzerinde oluşturdukları bütçe yükünü neden göstererek özelleştirmeyi teşvik etmekte, bu misyonunu da Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü ile koordineli bir şekilde yerine getirmektedir Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

20. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 3. Dünya Bankası ve Yoksullukla Mücadele Politikaları • Dünya Bankası’nın kuruluş amacı, 1930 yılında meydana gelen ekonomik krizin bir daha yaşanmaması ve İkinci Dünya Savaşında yıkılan Avrupa'yı yeniden inşa etmekti. • Günümüzde ise Dünya Bankası’nın ana hedefi, ekonomik kalkınmayı destekleyerek yoksulluğu azaltmaktır Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

21. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 3. Dünya Bankası ve Yoksullukla Mücadele Politikaları • Kuruluş stratejisi, İkinci Dünya Savaşı sonrasında yıkılan Avrupa’yı, ABD’nin öncülüğünde Sosyalist Bloğa karşı yeniden yapılandırmak ve bu ülkelerdeki yoksulluğu ortadan kaldırmak olan Dünya Bankası, Avrupa’ya yönelik amacında başarı sağlamıştır. Ancak Soğuk Savaş dönemi ve sonrasında daha dış yörüngede yer alan Az Gelişmiş ve Gelişmekte olan Ülkelerdeki insanlara yönelik yoksulluğu azaltmada başarılı olduğu söylenemez. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

22. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 3. Dünya Bankası ve Yoksullukla Mücadele Politikaları IMF ile Dünya Bankası’nın birlikte ekonomik büyüme için önerdiği Neo-liberal politikalar; modernleşmenin düşünsel ve sosyolojik evrelerinden geçmemiş, daha çok yerel ve geleneksel düşünce ve tutumlarla kurumsal yapılanmalarını oluşturmuş ülkelerin kurumsal yapılarında negatif etki yaratıp; üretim, iş bölümü ve paylaşım alanlarında kaotik bir durum oluşturmuştur. Bu da mülkiyet ve gelir dağılımının daha da bozulmansa yol açtığından, ekonomik büyümeden büyük kitleler hak ettiğini payı alamamış, dolayısıyla yoksulluk düzeyleri artmıştır. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

23. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 3. Dünya Bankası ve Yoksullukla Mücadele Politikaları 1970’li yıllardan beri IMF ve Dünya Bankası’nın yakın ilgisinde, kalkınma ile ilgili pilot projelerin uygulandığı Türkiye, 1970-1980 arası dönemde ideolojik temelli iç terör, 1984-2007 arası dönemde etnik temelli iç ve dış terör yaşamaktadır. Bu dönemlerde IMF ve Dünya Bankası gözetiminde Türkiye’de uygulanan ekonomik programlar sosyal barışı sağlayamamış, ülkenin önemli ekonomik kaynakları, terörü ortadan kaldırmak için güvenlik ve savunma harcamalarına aktarılmıştır. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

24. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 3. Dünya Bankası ve Yoksullukla Mücadele Politikaları 1990’lı yıllarda transformasyon sürecine girmiş 24 ülke ekonomisi, Batılı iktisatçıların önerileri doğrultusunda Dünya Bankasından, yapısal dengeyi sağlamak amacıyla 143 projeyi uygulamaya koydular ve 143 adet borçlanma yaptılar. Kaynağı Dünya Bankasından sağlanan bu projelerin uygulanması ve borçlanmaları sonucunda önemli üretim kayıpları meydana gelmiş; günlük 2 Dolar’dan daha düşük gelir düzeyine sahip olanların oranı % 1.7 den % 20.8’e yükselmiştir Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

25. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 4. DTÖ ve Yoksulluğa Etkisi • Esas itibariyle Dünya ticaretinin tamamen serbest hale gelmesini amaçlayan DTÖ; bunun için, miktar kısıtlamalarının hiçbir şekilde uygulanmamasını, tarifelerin ise arttırılmamak şartıyla, zamanla aşağıya çekilerek, sıfırlanmasını amaçlamaktadır. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

26. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 4. DTÖ ve Yoksulluğa Etkisi • Dünya Ticaret Örgütü’nün dayattığı serbest ticaretin az gelişmiş ülkeler için refah artışına imkân vermesi bir yana, “Fakirleştiren Büyümeye” neden olduğu, bu ülkelerdeki gelir dağılımının daha da bozulmasına ve yoksulluğun artmasına yol açtığı, geniş kabul gören bir görüştür Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

27. II. ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • 4. DTÖ ve Yoksulluğa Etkisi • Az Gelişmiş ve Gelişmekte olan Ülkeler açısından yaşanan bir diğer olumsuz gelişme de, iki unsur belirleyici bir rol üstlenmektedir: bunlardan ilki, gelişmiş ülkelerin üretip pazarladıkları ileri teknoloji mallarının fiyatının diğer ülkelerin pazarladığı malların fiyatına göre çok yüksek olmasıdır. Diğeri ise Merkezi Gelişmiş Ülkelerin, Çevre Az gelişmiş ve Gelişmekte olan ülkelere kıyasla rekabet gücünüm kıyas edilemeyecek derecede üstün olmasıdır. Öte yandan Merkezi Ülkelerin DTÖ ve diğer uluslararası örgütlerin yapılanmasını ve politikalarını kendi çıkarları doğrultusunda oluşturmaları bir başka haksız unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL

28. KÜRESELLEŞME; ULUSLARARASI EKONOMİK ÖRGÜTLER VE YOKSULLUK • III. SONUÇ Dünya GSMH’sı 1950 yılında 4 trilyon dolar iken bu gün 50 trilyon dolara ulaşmıştır. Ancak bunca gelir artışına rağmen, dünyada açlıktan ölen insan sayısı azalamamış hatta artmıştır. Bu süreçte gelişmiş ülkeler arasında gerçekleştirilen ekonomik ve siyasi örgütler, ilgili ülkeler arsında iktisadi ve yönetsel ilişkilerin daha da güçlenmesine imkân verirken, geride kalan yaklaşık 2 milyar insanın çok daha fakirleşmesine, açlık ve sefalet içinde yaşamasına sebep olduğunu görmekteyiz. Dr. Ömer AÇIKGÖZ - Dr. Mehmet KARAGÜL