Badania nad innowacyjnością w Polsce w ujęciu makro- , mezo- i mikroekonomicznym – możliwości i ograniczenia

1. Badania nad innowacyjnością w Polsce w ujęciu makro- , mezo- i mikroekonomicznym – możliwości i ograniczenia Dr inż. Irena Łącka Akademia Rolnicza w Szczecinie, WEiOGŻ, Katedra Ekonomii Statystyka publiczna jedną z podstaw samorządności w państwie demokratycznym Toruń, 16-18.04.2008 r.

2. Innowacyjność Polski w 2007 r. na tle UE 27 wg European Innovation Scoreboard 2007 • Syntetyczny wskaźnik innowacyjności SII oparty na zestawie 25 wskaźników opisujących efektywność innowacyjną, ujętych w 5 grup, z których 3 dotyczą uwarunkowań innowacji, a 2 – jej przejawów (tzw. wskaźniki wejścia i wyjścia) • Średnia wskaźnika SII dla UE 27 wynosi 0,45. • „Liderzy innowacji” (innovation leaders) mają najwyższy SII, znacznie powyżej średniej, np. Szwecja 0,73 lub Finlandia 0,64. • „Podążający za liderami” (innovation followers) osiągają SII w wysokości powyżej średniej UE, np. Luksemburg 0,53 oraz Irlandia 0,49. • „Umiarkowani innowatorzy” (moderate innovators) posiadają SII na poziomie niższym lub bliskim średniej unijnej, choć pozycja Estonii 0,37 jest lepsza niż Hiszpanii 0,31. • Polska należy do grupy krajów „doganiających” (catching-up countries) i jej SII na poziomie 0,24 wskazuje, że stan innowacyjności polskiej gospodarki jest bardzo niski nawet w stosunku do średniej UE 27.

4. Stan innowacyjności Polski i jego przyczyny • Polska nie należy do gospodarek opartych na wiedzy - nie osiągnęła minimalnego poziomu rozwoju sektorów będących jej nośnikami, tj. sektora edukacji, B+R, przemysłu wysokiej techniki, usług społecznych i usług biznesowych związanych z gospodarką wiedzy. • Wydatki na B+R w stosunku do PKB są drastycznie niskie -GERD/PKB w 2006 r. wynosił 0,56%, a średnio w UE 1,85%. • Charakterystyczny jest także niski udział przedsiębiorstw w finansowaniu B+R – 25,1% w 2006 r., a w przypadku Unii wskaźnik wynosi średnio 60%. • Brak wypracowanej i konsekwentnie wdrażanej przez lata transformacji skutecznej strategii wspierania innowacyjności. • Integracja z UE i jej priorytety dot. innowacyjności – szansą dla usunięcia luki technologicznej w długim okresie.

5. Uczestnicy procesów innowacyjnych i ich współdziałanie Rząd Nauka Przemysł JITT Użytkownik

6. Uczestnicy procesów innowacyjnych i ich współdziałanie • Współpraca praktycznie nie istnieje, a poszczególni uczestnicy nie realizują właściwie swojej roli w systemie innowacji. • Efekt – bardzo niski stan innowacyjności. • Niewiele badań diagnozujących stan aktywności innowacyjnej poszczególnych podmiotów (jednostek sektora B+R, indywidualnych firm) oraz podejmowanej przez nie współpracy w sferze transferu technologii.

7. Badania nad innowacyjnością w Polsce – nurty i ich ewolucja (1)

8. Badania nad innowacyjnością w Polsce – nurty i ich ewolucja (2)

9. Badania w ujęciu makroekonomicznym Prowadzone są : • z wykorzystaniem danych zgromadzonych i opublikowanych przez GUS (Nauka i Technika w…) oraz statystykę UE, • przy użyciu metodologii opracowanej przez OECD i Eurostat. Rozwijane są przez przedstawicieli różnych ośrodków i instytucji w ramach analiz na wszystkich poziomach: makro-, mezo- i mikroekonomicznym oraz strukturalnym. Mają znaczny dorobek w polskiej statystyce i nauce oraz rozwiniętą metodologię.

10. Reprezentanci nurtu makroekonomicznego • A. H. Jasiński – analiza zmian, które zaszły w okresie przemian systemowych w polskiej gospodarce w sferze innowacji i transferu technologii w latach 1989-2003 (badania obejmują także inne poziomy). • Badania PARP nad innowacyjnością polskiej gospodarki i wspieraniem procesów innowacyjnych. Raport „Innowacyjność 2006”. • Zespół badawczy z INE PAN (pod kier. prof. dr hab. T. Baczko) - szeroko zakrojone badania w różnych ujęciach, w tym makroekonomicznym w ramach MSN „Ocena wpływu działalności badawczo-rozwojowej i innowacji na rozwój społeczno-gospodarczy”; wyniki badań w 3 raportach za 2005, 2006 i 2007 r.; obejmują m. in. : • analizę statystyczną badań, prac naukowych i prac B+R w latach 1989-2004 (B. Rejn), • ocenę działalności patentowej i wynalazczej (A.M. Weresa), • oddziaływanie innowacyjności na konkurencyjność gospodarki i znaczenie badań typu foresight dla budowania przyszłości kraju (L. J. Jasiński), • badania wydatków na B+R oraz innowacje, ich struktury w ujęciu ogólnopolskim i regionalnym w latach 2003-2006 (M. Pieńkowska).

11. Mezoekonomiczne spojrzenie na innowacyjność • Niezbędne do poznania istoty innowacyjności (w jakich regionach i branżach powstaje) i jej uwarunkowań regionalnych i branżowych. • Przyczynia się do poznania regionalnej przestrzeni innowacyjnej, którą tworzą: podaż nowych technologii i popyt na nie, instytucje finansowego i niefinansowego wsparcia innowacji, jednostki infrastruktury transferu technologii. • Pozwala przygotować rekomendacje i zalecenia do prowadzenia właściwej, efektywnej polityki oddziaływania na procesy innowacyjne i ich uczestników, adekwatne do specyficznych zasobów, uwarunkowań i problemów regionu lub branży.

12. Reprezentanci nurtu mezoekonomicznego • Zespoły opracowujące RSI w poszczególnych województwach, wykorzystujące metodologię RIS/RITTS do badania innowacyjności w regionach UE (oparte na ankietach badawczych i pracach ekspertów), np. w zachodniopomorskim badania prowadził zespół ZARR. • IBnGR i jego pracownicy, np. S. Szultka, P. Tamowicz, T. Brodzicki – od 2002 r. badania nad podejmowaniem współdziałania uczestników procesów innowacyjnych na poziomie regionu w ramach klastrów (ujęcie teoretyczne potencjalnych możliwości powstawania klastrów w Polsce). • B. Szymoniuk (2003, 2005), I. Łącka (2006) – badania nad koncepcjami klastrów w poszczególnych regionach np. na Lubelszczyźnie (klastry wiejskie, Dolina Ekologicznej Żywności) lub na Pomorzu Zachodnim (klaster rybny, klaster spożywczy). • W. Dziemanowicz, K. Olejniczak, P. Wacnik, M. Dąbrowska, B. Szymoniuk, Z. Olesiński, A. Predygier i in. – od 2002 r. badania podejmowane nad konkretnymi studiami przypadków powstających i istniejących w Polsce klastrów ( poligraficzny w Warszawie, „Plastikowa Dolina” w Tarnowie, budowlany w regionie świętokrzyskim, „Dolina Lotnicza” w połud.-wsch. Polsce, podkarpackie grono informatyczne).

13. Mikroekonomiczny nurt badań nad innowacyjnością • Spojrzenie na innowacyjność przedsiębiorstw (mikro, małych, średnich i dużych), instytucji sfery B+R (uczelni, jbr, ośrodków B+R, centrów B+R), udział organizacji wspierania transferu technologii i innowacji w procesach innowacyjnych. • Ocena korzyści wynikających z podejmowania działalności B+R i innowacyjnej oraz diagnoza barier innowacyjności poszczególnych podmiotów. • Określenie liczby polskich innowacyjnych firm i wyodrębnienia ich liderów. • Ocena aktywności polskich przedsiębiorstw w budowaniu więzi z sektorem B+R w celu tworzenia innowacji. • Badania nad innowacyjnością instytucji sektora B+R oraz ich aktywnością w budowaniu partnerstwa z przemysłem.

14. Reprezentanci spojrzenia mikroekonomicznego • Zespół INE PAN (pod kier. prof. dr hab. T. Baczko) – badania nad „Listą 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w roku…” prowadzone od 2004 r.; wykorzystano pionierską w Polsce metodę mierzącą ilościowe i jakościowe aspekty innowacyjności. • A. Żołnierski (2005) – badania nad innowacyjnością mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. • Zespół pracowników PARP (2007) – badania nad inwestowaniem w nowe technologie w sektorze MŚP. • J. Guliński, K. Zasiadły i in. (2005) – badania nad przedsiębiorczością akademicką (ujęcie teoretyczne). • P. Tamowicz (2006) - badania nad przedsiębiorczością akademicką i powstającymi spółkami spin-off w Polsce (ujęcie empiryczne). • I. Łącka (2002-2006) – badania nad aktywnością innowacyjną uczelni i jbr oraz podejmowanej przez nie współpracy z przemysłem (badania motywów, korzyści, barier i niebezpieczeństw różnych form partnerstwa strategicznego z przemysłem). • Ł. Mamica (2000-2006) – badania nad rolą jbr w systemie innowacji, ich aktywnością innowacyjną, relacje jbr z innymi uczestnikami procesów innowacyjnych (zwł. firm).

15. Liderzy innowacyjności w Polsce w 2006 roku

16. Ograniczenia w prowadzeniu badań (z punktu widzenia adiunkta uczelni) • Trudności w zdobyciu danych empirycznych w przypadku, gdy badający nie reprezentuje GUS, prestiżowej jednostki naukowej lub instytucji rządowej np. PARP. • Niechęć do udostępniania informacji, wypełniania ankiet, udzielania wywiadów ze strony wszystkich uczestników procesów innowacyjnych (także instytucji sektora B+R, wspierania innowacji). • Trudności w zdobyciu reprezentatywnej grupy badawczej i zastosowaniu metod statystycznych do analizy zdobytych informacji. • Ograniczone środki finansowe na prowadzenie badań przez indywidualnego badacza. • Utrudnienia w dostępie do najświeższych danych o charakterze makroekonomicznym z zakresu innowacyjności (Nauka i Technika w 2006 r. opublikowana w lutym 2008 r.), co powoduje trudności w interpretowaniu tych informacji na potrzeby bieżącej polityki innowacyjnej. • Brak ogólnopolskich danych dotyczących aktywności innowacyjnej polskiego sektora B+R (uczelni i jbr) oraz ich współpracy z przedsiębiorstwami, jej form i efektów.

17. Możliwości i szanse badawcze • Stosowanie zalecanych metodologii do badania innowacyjności w różnym ujęciu. • Kontynuowanie pionierskiej metody badawczej INE PAN do tworzenia rankingu innowacyjnych firm. • Pojawienie się nowych aspektów w badaniach (np. ukierunkowanie ich na regionalne specyficzne uwarunkowania innowacyjności oraz sektor B+R, aby pobudzić go do większej podaży innowacji i współpracy z przemysłem). • Powolna zmiana polityki państwa wobec innowacji i jej wspierania oraz mentalności aktorów procesów innowacyjnych – nieliczni dostrzegają potrzebę badań i to, że ich efekty mogą mieć pozytywny wpływ na sytuację podmiotów oraz szanse innowacyjne i rozwojowe. • Podejmowanie współpracy pomiędzy ośrodkami naukowo-badawczymi i instytucjami dla realizacji szeroko zakrojonych badań poświęconym innowacyjności na różnym poziomie analizy: makro-, mezo i mikroekonomicznym oraz strukturalnym.

18. Dziękuję za uwagę Kontakt: irena.lacka@e-ar.pl