ENKESİT ELEMANLARININ TASARIMI

1. ENKESİT ELEMANLARININ TASARIMI AKIN ÜNLÜ 12832102

2. Yol enkesiti karayolu kapasitesini ve güvenliğini etkileyen önemli bir eleman olup,trafik şeritleri,banket,refüj,üstyapı,hendek ve yarma ve dolgu şevlerinden oluşmaktadır. • Herhangi bir karayolunda uygulanacak enkesit tipinin seçimi yolun sınıfına,topoğrafik yapısına , tasarım hızına ve trafik hacmine bağlıdır.

3. Karayolu üstyapısı • Üstyapı,trafik ve çevre etkilerine karşı koyan ve trafik yüklerini altyapıya (taban zeminine ) ileten tabakalı (kaplama ,temel ,alttemel ) bir yapıdır. • Trafik yüklerini taban zeminine iletme kabiliyetleri her bir tabakanın yük dağıtma özelliğine bağlıdır.

4. Üstyapılar, trafik hacmi, trafik kompozisyonu , taban zemini özellikleri , iklim-çevre koşulları, kullanılan malzemenin cinsi ve bulunabilirliği, enerji tasarrufu, yapım ve bakım maliyetleri gibi kriterlere bağlı olarak farklı tipte yapılabilmektedir.

5. Üstyapı tasarımı, zeminin taşıma gücü,trafik yükü, malzeme özellikleri,yüzek düzgünlüğü-pürüzlülüğü ve drenaj özelliği, ışık yansıması, tasarım süresi, bölge ve iklim koşulları gibi hususlar dikkate alınarak "Karayolları Esnek Üstyapılar Projelendirme Rehberi"nde belirtilen esaslara uygun olarak yapılacaktır.

6. Üstyapı Tipleri • Üstyapılar, kullanılan malzemelerin niteliklerine göre esnek veya rijit olmak üzere iki ana kategoriye ayrılırlar. • Taban zemini,trafik, çevre şartları, ekonomi vb. faktörlere bağlı olarak en uygun üstyapı tipi seçilmektedir. • Üstyapı kalınlıklarını belirleyen en önemli faktörlerden biri trafik yüküdür.

7. Bu amaçla trafik yükü,karayolu üzerinden geçecek çeşitli dingil yüklerinin 8.2 ton eşdeğer standart dingil yüküne çevrilmesiyle, toplam tekerrür sayısı cinsinden ifade edilir. • Esnek üstyapılar hesaplanan trafik yüküne bağlı olarak , sathi kaplama veya beton asfalt (BSK) olarak projelendirilir. • Üstyapıların projelendirilmesi ile ilgili detay bilgiler Üstyapı Projelendirme Rehberinde yer almaktadır.

8. Enine Eğim • Yolun enine eğimi çok şeritli yollarda %2.5, iki şeritli yollarda ise (çatı eğimi veya bombe )deverli kesimle hariç , her iki tarafa %2 olacaktır. • Ancak, iki şeritli yollarda yolun boyuna eğiminin az olduğu durumlarda,kaplamadaki yüzey suyunu daha çabuk ve etkin biçimde uzaklaştırarak kayma direncini azaltmak ve hiproplan (su yatağı), vb olumsuzlukları önlemek amacıyla enine eğim %2.5 alınabilir.Boyuna eğimin kritik değeri genel olarak %0.50 kabul edilmektedir.

9. Şerit Genişliği • Şerit genişliği sürüş konfor ve güvenliği ile karayolu hizmet seviyesini önemli oranda etkilemektedir. • Şerit genişlilerinin seçimi trafik hacmi ve kompozisyonu ile tasarm hızı kadar yolun fonksiyonel sınıflandırılması ve ekonomisi ile de ilgilidir. • Bu kriterlere göre ideal şerit genişliği 3.50 m olup, yolun sınıfına bağlı olarak 2.50m'ye kadar azaltılabilmektedir.

10. Banketler • Banketler,karayolu platformunun, duran veya arızalanan taşıtların acil park şeridi olarak kullandıkları,temele ,alttemele ve kaplamaya yanal destek sağlayan, taşıma yoluna bitişik bölümüdür. • Buna ek olarak banketlerin trafik işaretleri ve otokorkuluk için yanal açıklık ile kar kürüme ve depolama gibi bakım işleri için yer sağlamak , yarma kesitlerde görüş mesafesini açarak güvenliği artırmak ,otobüsler için durak,yaya ve bisikletliler için de kullanım alanı sağlamak gibi yararları bulunmaktadır.

11. Çok şeritli ve iki şeritli yollarda ideal banket genişliği 3.00m olmakla birlikte ekonomik ve topoğrafik nedenler ile trafik hacmi düşük olan yollarda 0.50m'ye kadar düşürülebilmektedir. • Ancak otokorkuluk kullanılması durumunda standart banket genişlikleri, kullanılan otokorkuluk sisteminin gerektirdiği kadar artırılır.

12. Banketler;yol güvenliği, drenaj, bakım ve ekonomik kriterlere bağlı olarak kaplamalı veya kaplamasız olabilmekte ve genel olarak yol platformu ile aynı eğimde teşkil edilmektedir.

13. Dolgu ve Yarma Şevleri, Drenaj HendekleriDolgu Şevleri

14. Zemin açısından kritik olan kesimler hariç dolgu şev eğimleri aşağıdaki gibi olacaktır. • A)Nihai dolgu şev oranı,üst yapı ve yol gövdesinde aynı olacak , farklı değerler kullanılmayacaktır. • B)Konfor ve trafik güvenliği açısından, yol enkesit tiplerinde dolgu şev eğimlerinin (h) dolgu yüksekliğine göre değerleri aşağıda verilmektedir.

15. 0˂h ≤1.50m. için 4:1 (4 yatay :1 düşey ) • 1.50m.<h≤3.00m için 3:1 (3 yatay :1 düşey) • 3.00m. ˂h≤5.00m için 2:1 (2 yatay :1 düşey ) • h >5.00 m için uygulanacak şev eğimi, dolgunun teşkil edileceği malzemenin cinsine göre belirlenecektir. • Ayrıca h >8.00m için dolgu şevlerinin stabilite analizleri yapılacaktır.

16. C)Dolgu yüksekliğinin h>10.00m olması halinde şev eğimi ve palye durumu ayrıca belirlenecektir. • D)Dolğu şev eğiminin tespitinde tüm dolgu boyunca en yüksek dolgu yüksekliği esas alınacak ve bu yüksekliğe göre verilen şev eğimi tüm dolgu boyunca (sağ ve sol dolgu yükseklikleri ayrı ayrı değerlendirilerek) kullanılacaktır.

17. Ancak tasarımcı kısa aralıklı şev oranı değişikliklerini,şev uyumları ve trafik güvenliğini sağlayacak şev düzenlemelerini yapacaktır.

18. E) Enkesit tasarımında,yamaçlarda ve karışık (miks) kesitlerde dolgu teşkilinde dolgu şevi ile yamaç şevi arasında yatay mesafenin 2.50m uzaklaşmayı temin edecek şekilde proje düşey hattına paralel 0.40-0.80m. yüksekliğinde sıkıştırılmış kademelerin teşkil edebilmesi için gerekli diş kazıları öngörülecektir. Yamaç şevi ile dolgu şevi arasındaki mesafenin 2.50m den fazla olduğu yerlerde ise 0.80-1.00m genişliğinde diş açılacaktır. Bu kademeler yamaç şevinin 5/1 den daha dik olduğu yerlerde teşkil edilecektir.

19. F) Dolgu şevi yüzeylerinden yağış etkisi ile meydana gelen erozyon ve bozulmaların önlenmesi için ,suyun banket kenarında toplanarak boyuna yönde taşındıktan sonra uygun yerlerde kontrollü bir şekilde deşarjını sağlayan (örneğin düşüm olukları yardımıyla ), beton ve asfalt bordür veya uygun kanal kesiti tasarlanmalıdır. • G)Dolgu üzerindeki otokorkuluk tarafında platform genişliği min 1.00 m artırılmalıdır.

20. Yarma Şevleri • A) Yarma şev oranları ve palye gereksinimi zemin arştırma raporunda belirtilecektir. • B)Tüm kritik zeminler ile H ≥ 15m olan yarmalarda stabilite analizleriyle zemin incelenecektir. • C) Yarma şevi eğiminin verilmesinde 1/5 (1 yatay / 5 düşey ) şev eğimi kesinlikle kullanılmaycak ve şev 1/4 ( 1 yatay 4 düşey ) eğimi ise ancak sağlam yapıdaki iyi kalite kaya formasyonlarında açılan sığ yarmalarda verilebilecektir.

21. D) Toprak zeminlerde açılan yarmalarda minimum yarma şevi 3/2 (3 yatay / 2 düşey ) olacaktır. • E)Yüksek yarma ve dolgularda palye teşkiline ait detaylar uygulanacaktır. • F) Sağlam kayada palye hendeği uygulaması yapılmayacaktır.

22. G)Yarma şevi zeminlerin ve kayaların jeolojik koşullarına bağlı olarak değişebilir. • H) Yüksek yarmalarda can ve mal güvenliğini sağlamak amacıyla yarma tepesinde yarma boyunca gerektiğinde koruyucu engel ( çit vb. ) yapılacaktır. • I)Yüzeysel suların yarma şevlerine zarar vermemesi için kafa hendeği yapılaması gerekmektedir. Ancak arazi eğiminin yola doğru olmadığı kesimlerde kafa hendeği uygulanmayacaktır.

23. Yarma Şevi Hendekleri ve DRENAJI • A) Hendeklerde hız belirli bir değerden fazla olursa oyulma, az olursa çökelme olacağından boyuna eğimin 0 ile 0.005 arasında kalması veya 0.004'ü aşması halinde kaplama uygulanacaktır. • B)Kaplamalı hendeklerde beton kalınlığı 15 cm, sınıfı ise C 20 olacaktır.Ancak hendeğin harçlı pere ile kaplanması durumunda pere kalınlığı 20 cm olarak yapılacaktır.

24. C) Platform kenarından itibaren enine bir metrelik alanda bitkisel bant ( yeşil bant ) oluşturulur. • Ancak yarma şevlerinden teressubat gelmesi durumunda bitkisel bant yerine beton kaplama yapılarak üstyapının korunması sağlanır.

25. D)Zeminlerde açılan sandık yarmalarda su durumu gerektirsin veya gerektirmesin her iki hendekte standart drenaj tipi uygulanacaktır. Ancak kaya sandık yarmalarda su durumunun gerektirmesi halinde jeolojik-jeoteknik Etüt Raporlarında belirtilecektir. • E)Yarma hendeklerinde uygulanacak standart yeraltı drenaj tipi uygulanacaktır.

26. Orta Refüjler • Farklı yönlü trafik hareketlerini ayırmak için kullanılan enkesit elemanları olup, ana işlevleri aşağıda belirtilmektedir. • A) Zıt yönlerdeki trafik ve taşıt yollarını ayırmak • B)Kavşaklarda araç depolama alanı olarak kullanılmak

27. C)Sola dönüş ve "U" dönüşler için ana trafik şeridi kenarında ayrılma ve depolama alanı yaratmak • D) Far ışıklarının göz kamaştırmamasını engellemek veya azaltmak için bitkilendirilecek ve / veya ışık engeli yerleştirilecek alan sağlamak

28. E) Gelecekte yapılabilecek yol genişletmlerine olanak sağlamak • F) Aydınlatma ve trafik levhaları için alan yaratmak • Ayrıca, orta refüjler; şehiriçi kesimlerinde yeşil alan düzenlenmesi, geniş yollarda yaya geçişlerinin kolaylaştırılması ve kavşak bölgelerindeki trafik çatışma alanlarının kontrol edilmesi gibi ek işlev ve avantajlara da sahiptir.

29. Orta refüj genişliği , kamulaştırma durumuna ,trafik hacmine , dönüş yapacak araçların cinsine,yolun sınıfına , konumuna, yapım ve bakım maliyetine bağlı olarak 1.2m ile 24m arasında değişmektedir. • Yeterli genişlikte yapılan refüjler kamulaştırma, yapım ve bakım maliyetlerinde artışa neden olmasına karşın, kapasite, konfor ve trafik güvenliğine sağladığı önemli iyileşmler nedeniyle çoğu zaman ekonomi sağlayan bir enkesit elemanıdır.

30. Orta refüjler; • 1)Hendek kaplamalı • 2)Bordür taşı ile yükseltilmiş • 3)Otokorkuluk kullanılarak sınırlandırılımış (Newjersey Beton Otokorkuluk ve Çelik Otokorkuluk gibi ) • olarak farklı şekilde tasarlanabilmektedir. Otokorkuluk ile sınırlandırılmış orta refüjler özellikle, daraltılmış enkesit uygulamalarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

31. Orta refüj genişliği, karayolunun kentdışı ve kavşak kesimlerinde mümkün olduğunca geniş tutulmalıdır (min. 4.00m). Yapım ve bakım maliyetlerinin yüksek olduğu dağlık bölgeler ile kamulaştırma ve imar sınırının sorunlu olduğu kentiçi kesimlerinde daraltılmış orta refüj uygulanabilmektedir.

32. Yoldan çıkan araçların devrilme riksini azaltmak amacı ile orta refüj hendek şevi 1:4 olmalıdır.Orta refüj hendeklerinin beton kaplaması 15 cm kalınlıkta ve C 20 beton sınıfında yapılacaktır. Ayrıca iç banket kenarı (iç aydınlık kenarı ) ile hendek kaplama kenarı arasında bitkisel bant ( yeşil bant ) oluşturulacaktır.

33. Park Alanları • Devlet ve il yolları üzerinde sürdürülen işletme ve denetim hizmetleri sırasında, taşıtların trafik güvenliğini tehlikeye düşürmeyecek şekilde park etmeleri ve kar mücadelesi çalışmalarında araçların sığınmalarının sağlanması amacıyla kullanılacak park yerleri (iç genelge 1997/ 50 ) aşağıda belirtilen şartlar dahilinde yapılmalıdır.

34. 1.Park Alanları Devlet ve İl yollarında ; YOGT 0-3000 arasında ise yaklaşık 15km., YOGT 3000 ve daha fazla ise yaklaşık 10 km. aralıklı olarak iki yönlü karşılıklı, çapraz uygulama şeklinde tanzim edilmelidir. • 2.Yeni yapılacak Park Alanları, meskun mahallere yaklaşık 5 km.'den daha yakın olmayacak şekilde planlanmalıdır.

35. 3.Kar mücadelesinin yoğun olduğu yerler ile topoğrafik şartların uygun olmadığı yol kesimlerinde 2. maddede belirtilmiş olan mesafe şartları aranmamalıdır. • 4.İnşa edilecek Park Alanları yol satıh cinsi ile aynı türden kaplanmalıdır.

36. Tipik Yol Enkesitleri • Uygulanacak yol enkesit tipleri Şekillerde verilen değerlerden alınıp,şerit ve anket genişliği gibi parametre değerleri de tablo değerlerinden okunarak ayrıca farklı yol sınıflarına ve tasarım şartlarına göre hazırlanmış Tipik Yol Enkesitleri de tablo değerleri okunmalıdır.

37. Dayanma Yapıları (Duvarlar ) • Dayanma yapıları,karayolu tasarımında şev stabilitesinin sağlanabilmesi, dolgu veya yarma şevlerinin arazi ile kesiştirilmesi , istenmeyen büyük dolgu ve yarma imalatından kaçınılması, yol kenarı insan yapımı yapıların korunması amacıyla ve ayrıca dere geçişi vb. topografik zorunlulukların bulunduğu kesimlerde, köprü ve menfez gibi sanat yapılarının kanat duvarlarında,kamulaştırma sorunu olan yerlerde yol platformunun standartlara uygun olarak yerleştirebilmesini sağlayan enkesit elemanlarıdır.

38. Uygulamadaki tipleri beton, betonarme , harçlı taş istinat ve iksa duvarları,donatılı toprak duvarlar,gabion duvarlar,zemin çivili duvarlar, bulonlu duvarlar,kazıklı perde duvarlar ,kazıklı ankraj duvarlar vb.leridir.