Verkur í hné Seminar 24.febrúar 2005

1. Verkur í hné Seminar 24.febrúar 2005 Trausti Óskarsson og Sólrún Melkorka Maggadóttir Leiðbeinandi: Halldór Jónsson Jr.

2. Verkur í hné • Stærsti liður líkamans • Þriggja “hólfa” liður • Algengt vandamál í heilsugæslu og á slysamóttöku • Mikilvægt að átta sig á mismunagreiningum og nálgun þeirra • Saga og skoðun enn og aftur þungamiðjan

5. Flokkunmismunagreininga • Vefjafræðileg • Bein • Brjósk • Liður • Liðbönd • Sinar • Vöðvar • Bursur • Staðsetning • Ant, post, med, lat • Intraarticular vs. Extraarticular

6. Innanvert • Liðbilsverkur: • OA í med compartment • Slæm tognun á lig collateralis med • Áverki á meniscus med • Verkur neðan liðbils • Anserine bursitis • Væg tognun á lig collateralis med

7. Framan til • Patellofemoral sx • Patellar tendinitis • Tognun/slit á patellar sininni • Patella bipartita • Pre/infrapatellar bursitis • Mikill vökvi í lið • Quadriceps áverki • Langt genginn OA • Mb Osgood Schlatter • Bólgur og sýkingar • Synovial shelv-plica

8. Utanvert • Liðbilsverkur • OA í hliðlæga hólfinu • Áverki á lig collateralis lat • Áverki á meniscus lat • Verkur ofan liðbils • Iliotibial band sx

9. Aftan til • Þrýstingur frá vökvasöfnun í lið • Baker´s cysta

10. Osteochondral skemmdir og brot • Einkenni háð staðsetningu skemmdarinnar/brotsins • Osteonecrosu og osteochondritis dissecans einkenni gjarnan innanvert • Referred verkir: • L5 rótin og SI liðurinn aftanlæri og hnésbót • S1 rótin, trochanter bursan, femur og mjaðmarliður hliðlægt á læri og hné • ATH aðrar orsakir eins og exli, sýkingar, bólgusjúkdóma, DVT og superficial thrombophlebitis

11. Meðfylgjandi vandamál • Óhljóð • Smellir, marr, gnístur • Fremur ósértækt teikn • Kemur fyrir í OA, patellofemoral sx, meniscal áverkum og iliotibial band sx • Læsingar • Patella lux, liðmús, meniscus áverki, mikill vökvi í liðnum, spasmi í lærvöðvum

12. Meðfylgjandi vandamál • Vökvi í lið • Effusion • Bólga/sýk • Hemarthrosis • Tognun/slit á fremra krossbandi, osteochondral brot, patellar luxation, meniscus áverki, áverki á med collateral lig

13. Patellofemoral syndrome • Algeng orsök hnjáverkja í <45 ára, sérlega konum • Orsök: • Chondromalacia patellae, patellar subluxation, patella bipartita, patellofemoral arthritis ofl. • Einkenni: • Verkur í ant. hné, versnar v/endurtekna flexion. • Retropatellar eymsli og marr við skoðun.

14. Slitgigt • Langoftast miðlægt! • Orsök: • Primer etv. erfð. Secunder eftir trauma (brot), meniscectomiu, krossbandsslit, sýkingu. • Einkenni: • Verkur, oftast medialt, kemur hægt, getur leitt upp/niður, jafnvel næturverkur. Stirðleiki, helti, vökvi, marr.

15. Vökvi í hné • Orsök: • Dæmigert fyrir liðbólgur, t.d. þvagsýrugigt, pseudogout, Reiter’s, IBD, Psoriasis, RA, líka æxli (góð/illkynja) og sýkingar. Einnig hemarthrosa. • Einkenni: • Þrýstingstilfinning, “bólgið” hné, takmörkun hreyfigetu (flexion). Við hemarthrosu fylgir bólga í kjölfar áverka.

16. Osteochondritis dissecans • Orsök: • Biti losnar, oftast frá lateral femoral condyl. Helst unglingar, strákar. • Einkenni: • Verkir lateralt, dull í byrjun. Læsingar ef bitinn losnar. Versnar við gang og hyperextension. Oft verra við rotation. Stundum eymsli.

17. Osteonecrosa • Orsök: • Óþekkt. Oftast medial femoral condyll. Oftast >50 ára. • Einkenni: • Skyndilegur verkur medialt í hné og vaxandi varus staða.

18. Bursitis • Helstu bursur við hné:

21. Bursitis • Einkenni: • Staðbundin eymsli, verkur við hreyfingu og í hvíld. Hreyfiskerðing. Bólga ef grunn bursa. • Oftast, anserine- og prepatellar bursitis.

22. Anserine bursitis • Bursa 6cm neðan medial liðlínu, undir festu vastus medialis. • Orsök: • Fylgir oft slitgigt í hné, getur fylgt trauma. • Einkenni: • Verkur medialt í hné, sérl. að nóttu. • Mestur yfir tibiu og oft bilateralt.

23. Prepatellar bursitis • Stærsta bursan, liggur milli patellu og húðar. • Orsök: • Oftast trauma, fall eða endurtekinn núningur (“vinnukonuhné”). Sýking, gout. • Einkenni: • Verkur í framanverðu hné, bólga, staðbundin eymsli. Jafnvel roði og hiti yfir neðri hluta patellu. Eðlilegur hreyfiferill!

24. Slit fremra krossbands • Orsök: • Eftir trauma. Oftast skyndileg afhröðun eða snúningsáverki. • Einkenni: • Verkur, skyndilegur óstöðugleiki í hné, “fann eitthvað bresta”. Sársauki og óðelilegur liðleiki við Lachman próf eða anterior skúffumerki sést.

25. Rifin hliðarliðbönd • Medial og lateral collateral liðbönd hnés geta rofnað við áverka. • Einkennist af verk, eymslum og óstöðugleika. • Sjaldan stakir áverkar, en rof medial liðbandsins fylgir oft fremra krossbandssliti.

26. Baker’s cysta • Orsök: • Oftast útbungun synoviu vegna vökvasöfnunar í hné. Sjaldnar sönn cysta. Oftast undirliggjandi liðsjúkdómur (td. RA eða OA eða liðþófa-áverki). • Einkenni: • Geta takmarkað flexion (ef >4-5cm). Þrýstingstilfinning. • Ef rofnar = pseudothrombophlebitis sx. Þá bjúgur bara neðan hnés og crescent merki á medial malleolus.

28. Liðþófarifa • Orsök: • Áverki, sérl. snúningur á fæti sem staðið er í. Sjaldnast eftirminnilegur áverki • Einkenni: • Óljós einkenni. Verkur illa staðsettur. Læsing, vökvi í hné og væg eymsli yfir liðbrún.

29. Iliotibial band sx • Orsök: • Varus í hné, ofurhlaup. • Einkenni: • Sár verkur þar sem strengurinn liggur yfir lat. femoral condylnum. Getur leitt upp læri. Staðbundin eymsli.

30. Mb Osgood Schlatter • Orsök: • Ofálag á festu patellar sinar við tibiu. Íþrótta strákar (8-16 ára). • Einkenni: • Bólga á tuberositas tibiu, verkir, jafnvel vægur roði. Oft bilat.

31. Saga • Aldur, kyn og notkun skiptir máli • Upphaf verkjasögu? • Trauma, ofnotkun, spontant? • Einkenni bráð, hálf bráð, krónísk? • Verkurinn sjálfur? • Staðsetning á hnénu, uni/bilat, leiðni? • Ath referred verki frá aðlægum vefjum • Stöðugur eða tengist áreynslu? • Hefur fengið áður?

32. Útlit liðarins og aðlægra vefja Göngugeta, hnébeygjur, andagangur Hreyfiferill Þreifing Eymsli, vökvi, fyrirferðir, aflaganir Taugaskoðun neðri útlims Styrkur, skyn og reflexar Muna að athuga mjöðm og ökkla einnig. Sértæk próf: Lachman´s próf McMurray aðferð Patellar þrýstingur Varus/Valgus álagspróf Mat á flexions getu Skoðun

33. Rannsóknir – sjá meðfylgjandi töflu • Aspiration • ef vökvi í liðnum/bursu • getur greint milli áverka, sýk og bólgu (ath kristalla) • RTG • +/-álagsmynd • “sunrise” sjónarhorn • MRI • Ef grunur um brjósk og mjúkvefja áverka • Arthroscopia • Deyfingar

36. Meðferð 1 • Patellofemoral syndrome • gengur oftast yfir, tekur mán-no.ár, mism. meðf. eftir orsök • Slitgigt • conservatíft fyrst, ýmsar aðgerðir til í neyð. • æfingar, hjálpartæki, verkjalyf, fræðsla, megrun,sterasprautur • Vökvi í hné • aspirera, meðhöndla undirliggjandi orsök • Osteochondritis dissecans • bíða amk 6 mán. m/ álagi, ef skánar ekki eða losnar, þá aðgerð • Osteonecrosa • gerviliður

37. Bursitis hvíld oftast nóg, sterasprautur, aðgerð (excision) Fremra krossbandsslit alltaf byrja conservatíft, aspirera blóð, styrkja hamstrings vöðva 1/3 jafna sig vel, 1/3 svolítið óstöðugir, 1/3 mjög óstöð. og þurfa aðgerð Aftara krossbandsslit byrja conservatíft, aspirera blóð, styrkja quadriceps vöðva aðgerð ef bein rifnar frá Rof hliðarliðbanda 6v í gipsi Meðferð 2

38. Meðferð 3 • Baker’s cysta • laga undirliggjandi vandamál, sjaldan aðgerð • Liðþófarifa • fjarlægja afrifur og liðmýs • Iliotibial band sx • conservatíf • Mb Osgood Schlatter • hvíld, NSAID, immobilisering, ?aðgerð • Referred pain • laga undirliggjandi orsök

39. Takk fyrir!