2008’de Türkiye Ekonomisi

1. 2008’de Türkiye Ekonomisi • Fatih Özatay • TEPAV, • TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi TBB, 25 Ocak 2008, İstanbul

2. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri Plan • A. 2008 • I. Dış dünya • II. Bugün neden farklı? • III. İçerisi • IV. 2008: Senaryolar ve Öngörüler • B. Orta vadeli bir perspektif • I. Temel sorunlar • II. Statüko mu, reform mu?

3. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri A. 2008 • 2002-20006 dönemine kıyasla daha kötü bir performans mı? • 2007’den de mi kötü?

4. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I. Dış dünya (1) • Sorular: • 1. Resesyona girme eğilimi gösteren ABD ekonomisi, alınan önlemlerle (faiz indirimi ve iç talebi artırıcı 145 milyar dolarlık harcama planı) resesyonu önleyebilecek mi? • 2. Bu önlemler uluslararası mali piyasalardaki temel sorunları çözecek mi?

5. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.1 Dış dünya (2) • Bu sorulara yanıt verebilmek için soyutlama yapalım: • Mali piyasalarda yeni bir karışıklık olma olasılığı çok düşük olsun. • Bu durumda alınan önlemlerin resesyon olasılığını azaltması, ya da en azından resesyonun az hasarla atlatılmasını sağlaması beklenir.

6. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.1 Dış dünya (3) • Bu çerçevede resesyonun Türkiye üzerine etkileri neler olabilir? • Hangi kanal başat? • Risk alma iştahında azalma, • İhraç ürünlerimize olan talebin azalması, • Emtia fiyatlarında düşüş.

7. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.1 Dış dünya (4) • Yeni mali şokların yaşanmadığı bir dünyada, alınan önlemler de dikkate alındığında Türkiye ekonomisine yansıyacak olumsuzluk sınırlı olacaktır: • Kurda ve faizde olabilecek artışlar zamana yayılır ve geçici nitelik taşırlar, • Emtia fiyatlarının enflasyona olumsuz etkisi ortadan kalkar, • Dış kredi kanallarındaki sıkılaşmaya bağlı olarak büyüme hızımız bir miktar düşer, • İçeride güven sarsılmaz.

8. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.2 Dış dünya (5) • 2008 performansımız açısından asıl belirleyici olan uluslararası mali piyasalardaki temel sorunların ne ölçüde çözüldüğüdür. • Bu açıdan ‘derin’ şüpheler taşıyanlar azımsanmayacak sayıda: • 2007’nin ikinci yarısındaki likidite enjeksiyonları yeni şokları engellemedi (illiquidity/insolvency). • FED’in son faiz indirimi negatif tepki yarattı.

9. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.2 Dış dünya (6) • Bloomberg (24 ocak, saat 16.07): • New York regulators are pushing the biggest U.S. Financial institutions to rescue bond insurers and avert credit-rating downgrades that may further disrupt financial markets. • …the infusion (fresh capital) would help stave off credit rating downgrades of the industry’s two largest companies, and the 2.4 trillion $ debt they guarantee. • …News that regulators met with bankers prompted a global rally in stocks.

10. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.2 Dış dünya (7) • Bloomberg (24 ocak, saat 16.07): • …The bond insurers scare people to death. • …If the bonds are downgraded, investors who are required to hold only the highest-rated securities may be forced to sell. • The lower rating may also reduce the value of the holdings, forcing more writedowns at banks and securities firms.

11. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.2 Dış dünya (8) • Bloomberg (24 ocak, saat 16.07): • …It’s almost impossible to gauge how much banks stand to lose if the bond insurers are stripped of their AAA ratings as few have disclosed the extent of their hedges. • The bond insurers have rapidly come to be regarded as one of the key systemic threats in 2008.

12. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.2 Dış dünya (9) • Dolayısıyla standart bir resesyon tehlikesinden farklı bir tehlikeyle karşı karşıyayız. • Tehlike: Mali piyasalardaki temel sorunlar çözülmedikçe hep büyük bir şok riski kapıda olacak.

13. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.2 Dış dünya (10) • Temel sorunlar: • Opaklık, • Alınan büyük riskler, • Güvenilmeyen kredi notları, • Riskleri sigortalayanların kredibilitesindeki erozyon • BELİRSİZLİK… • KİM İYİ, KİM KÖTÜ? • YOKSA İFLAS ETMEK ÜZERE Mİ?

14. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.2 Dış dünya (11) • Bernanke, 17 Ocak 2008 (Testimony): • ABD ve bazı sanayileşmiş ülkelerdeki mali piyasalar önemli bir gerginlik yaşıyor. • Mortgage kredilerinin kalitesi hakkında artan şüpheler mali piyasalardaki karışıklığın tetikleyicisi oldu. • Eşik altı kredilerin geri ödenmeme oranındaki yükselme yüksek kredi notuna sahip mali araçların bile zarar yazdıracağı korkusunu artırdı.

15. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.2 Dış dünya (12) • Bernanke, 17 Ocak 2008 (devam): • Bu gelişme çok sayıda mali aracın kredi notunun sorgulanmasına neden oldu. • Yatırımcılar kompleks mali ürünleri fiyatlayamamaya başladılar. Bu araçları tutma arzusu giderek azaldı. Böylelikle, bu mali araçlar vasıtasıyla sağlanan kredi hacminde önemli bir daralma oldu.

16. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I.2 Dış dünya (13) • Bernanke, 17 Ocak 2008 (devam): • Bu türden mali araçların sponsoru durumundaki büyük bankalar ve finans kurumları, bu süreçte büyük zararlar yazmaya başladılar. • Bu beklenmedik zararlar bu kurumların da kredi hacminde büyük daralmaya neden oldu.

17. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri II. Bugün neden farklı? (1) • Uluslararası mali piyasalarda yakın geçmişte başka çalkantılar da oldu: • 2004’ün Mayıs: • 16 mart (ABD: housing starts and permits), • 4 mayıs (ABD: factory orders), • 4 mayıs (FOMC toplantı sonrası basın açıklaması) • Acaba FED faiz artırımını öne çekecek ve çok daha agresif mi olacak? • Enflasyon tehlikesine karşı bir tavır. Mali piyasalarda bir sorun yok.

18. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri II. Bugün neden farklı? (2) • Uluslararası mali piyasalarda yakın geçmişte başka çalkantılar da oldu: • 2006 mayıs: • Varlık fiyatlarında köpük? • ABD’de ikiz açık ne kadar sürer? • Çin hızlı büyümesini sürdürebilir mi? • Mali piyasalar ile 2004’e kıyasla daha ilgili. Ama şimdiki gibi ‘derin’ sorunlar yok.

19. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri III. İçeride durum (1) • Kazanımlar: • Parasal disiplin, • Mali disiplin, • 2001’e kıyasla çok daha sağlam bir bankacılık sektörü, • 2001’e kıyasla daha kuvvetli kurumlar, • Kamunun giderek azalan borcu,

20. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri III. İçeride durum (2) • 2008’e başlarken sorunlar: • Yüzde 7-10 arasında inatçılık gösteren enflasyon, • Yüksek cari açık, • Yükselme eğilimi gösteren işsizlik, • Şirketler kesiminin bilançosundaki hassasiyetler, • Yüzde 4.5 civarında bir büyüme hızı,

21. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri III. İçeride durum (3) • 2008’e başlarken sorunlar: • 2001’den bu yana uygulanan programın özü sorumlularca yeterince özümsenmiş durumda mı? • Reform tasarlama potansiyeli var mı? • AB süreci?

22. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri IV. 2008 (1) • Uluslararası mali piyasalardaki gelişmeler temel belirleyici olacak. • Bizim yapacaklarımız ya da yapmayacaklarımız dışarıda olan bitenin bize olan etkilerini azaltacak ya da artıracak.

23. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri IV.1 2008: Olumlu senaryolar (2) • Olumlu senaryo = Mali disiplin + dış piyasalar karışmıyor + sosyal güvenlik reformu + mikro reformlarda bazı ufak adımlar. • Daha olumlu senaryo = Olumlu senaryo + 2009’a ilişkin kapsamlı mikro reform programı.

24. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri IV.1 2008: Olumsuz senaryolar (3) • Olumsuz senaryo = Mali disiplin + sosyal güvenlik reformu + mikro reformlarda bazı olumlu adımlar + dış piyasalar karışıyor. • Daha olumsuz senaryo = Olumsuz senaryodan farklı olarak mikro reformlarda açılım yok.

25. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri IV.2 2008: Öngörüler (4)

26. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri IV.2 2008: Öngörüler (5)

27. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri B. Orta vadeli bir perspektif • Sürdürülebilir büyüme hızımızı %7’lere çıkarmak mümkün mü? • Gerekiyor mu? • Para politikasını neler bekliyor?

28. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I. Temel sorunlar (1) • Sürdürülebilir büyüme hızı AB’ye yakınsamayı hızlandırmak ve işsizliği azaltmak için yeterli mi?

29. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I. Temel sorunlar (2) • Tarihsel bir perspektif: Ortalama büyüme hızımız (%)

30. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I. Temel sorunlar (3) • AB15’in ortalama fert başına kıyasla çeşitli ülkelerin fert başına gelirleri (%)

31. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I. Temel sorunlar (4) • 2001’den bu yana uygulanan programın özü sorumlularca yeterince özümsenmiş durumda mı? • “Kendi kendine” reform tasarlayamamak. • Yüksek işsizlik oranı.

32. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I. Oluşabilecek temel sorunlar (5)

33. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I. Oluşabilecek temel sorunlar (6)

34. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri I. Oluşabilecek temel sorunlar (7)

35. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri II. Reform: Hemen, şimdi! (1) • Fert başına gelirin üç bileşeni: • Milli gelir/istihdam: verimlilik • İstihdamın çalışabilir yaştaki nüfusa oranı • Çalışabilir yaştaki nüfusun toplam nüfus içindeki payı

36. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri II. Reform: Hemen, şimdi! (2) • Çalışabilir yaştaki nüfusun toplama oranı (%)

37. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri II. Reform: Hemen, şimdi! (3) • İstihdam oranımız düşük: Artırmalıyız İstihdamın çalışabilir yaştaki nüfusa oranı (%)

38. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri II. Reform: Hemen, şimdi! (4) İşgücü verimliliğimiz düşük: Artırmalıyız Fert başına milli gelirin bileşenleri Türkiye ve AB-15, 2004 Labor Labor force productivity (1) participation (2) 80% 18% Age composition of population (3) 2% (1) GDP, purchasing power parity adjusted at constant 2000 international $ / labor force. (2) Labor force / population aged 15 to 64. (3) Population aged 15-64 / total population. Source: Country Economic Memorandum of Turkey, The World Babk

39. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri II. Reform: Hemen, şimdi! (5) “Her gün bir yerden göçmek ne iyi Her gün bir yere konmak ne güzel Bulanmadan donmadan akmak ne hoş Dünle beraber gitti cancağızım Ne kadar söz varsa düne ait Şimdi yeni şeyler söylemek lâzım.” Mevlâna

40. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri II. Reform: Hemen, şimdi! (6) Yeni şeyler: İkinci Nesil Reformlar • İstihdam üzerindeki vergi yükünün azaltılması, • Daha nitelikli işgücü (beceri kursları+mesleki eğitim), • Yatırım ortamının iyileştirilmesi, • Yargı reformu, • Küçüklerin finansa erişimi, • Tekelleşme ile mücadele, • Enerji ve ulaştırma girdilerinde fiyat ve kalite sorunu, • Yenilikçiliğin, araştırma ve geliştirmenin teşvik edilmesi

41. Ekonomide Durum: Riskler ve Politika Öncelikleri III. Orta vadede para politikası • TL ana eğilim olarak hep değerlenecekse ne yapmak gerekiyor? • Enflasyon hedeflemesi rejiminde revizyon?