MARTA KAMIŃSKA - FELDMAN

1. MARTA KAMIŃSKA - FELDMAN KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁU PSYCHOLOGII UW

2. ROLA SCHEMATU JA (SAMOWIEDZY): PROCESY PORÓWNAŃ SPOŁECZNYCH WYKŁAD 5 Spostrzeganie samego siebie – tu: świadomość własnej osoby wyrażająca się w postaci sądów o sobie samym (Jarymowicz, 1985)

3. Własna osoba jako przedmiot spostrzegania • Źródłem sądów o sobie jest m.in. otoczenie. W trakcie rozwoju rola otoczenia maleje – choć człowiek nigdy do końca od tego wpływu się nie uwalnia. • Samoświadomość to specyficznie ludzka forma kontaktu człowieka z samym sobą, narzędzie samopoznania. • Treść samoświadomości wyznaczona jest przez napływające informacje, a także zgromadzoną wcześniej wiedzę. • Źródła ograniczenia samowiedzy: • niedostępność informacji • wielość bodźców niosących informacje (nie można pojąć ich sensu) • informacje niepożądane mogą zostać niedostrzeżone (mech. obronne) • dowolność w odczytywaniu znaczeń, gdy nie udaje się nie dostrzec bodźców zagrażających • brak kategorii pojęciowych do intewrpretacji Podsumowanie: Tak więc tak czynniki instrumentalne (właściwości narzędzi poznania), jak i ewaluatywne (znaczenie informacji dla podmiotu) mogą ograniczać samowiedzę. • Treść i zakres samowiedzy i samoświadomości zmienia się wraz z upływem czasu, zmianą warunków życia, pełnionych ról społecznych, przyrostem doświadczeń, a także wraz z rozwojem narzędzi poznania (np. język) i systemu wartościowania (zmiany w atrakcyjności)

4. Otoczenie społeczne jako źródło komunikatów o samym sobie • Korzystanie z komunikatów otoczenia trudne, bo wymaga własnej aktywności podmiotu ukierunkowanej na porządkowane danych (w dzieciństwie to niemożliwe, potem osoby znaczące, grupa odniesienia). Sposób spostrzegania siebie zdeterminowany kulturowo. • Procesy samoobserwacji i gromadzenia samowiedzy pochodne też od procesów porównań społecznych: • główną funkcją procesów interpersonalnego porównywania jest zdobycie podstaw do samooceny (Festinger, 1954), • sposób rozumienia własnego statusu społecznego zależy nie tyle od rzeczywiście posiadanych właściwości i osiągnięć, ale od ich relacji do osiągnięć grupy z którą podmiot się porównuje (Hyman, 1942, wprowadził termin „grupa odniesienia”).

5. Otoczenie społeczne jako źródło komunikatów o samym sobie • Źródła zmienności ocen rezultatów porównań • (porównywanie obiektów to ocenianie podobieństw i różnic) Ocena podobieństwa danej pary obiektów zależy nie tylko od rzeczywistej proporcji ich cech podobnych i różnych (Tversky, 1977), ale też m.in. od tego: • jakie ich cechy stanowią przedmiot obserwacji • co jest dostępne obserwacji • co jest fizycznie wyraziste lub ważne dla podmiotu • jak nastawiony jest obserwator • jaki jest kierunek porównań (asymetria podobieństwa) • podobnie Rosch (1975) – większy dystans prototypu od jego odmiany niż na odwrót • generalizowanie podobieństwa (Stotland i Cannon, 1972) • hierarchia wartości porównywanych cech (Jarymowicz i Codol, 1979) • czynniki motywujące jednostkę do samopoznania i samooceny.

6. Dlaczego atrakcyjne jest podobieństwo Ja – Inni ? (teoria i empiria) • Tylko porównanie z podobnymi pozwala na precyzyjną orientację co do własnych przekonań i zdolności (Festinger) • Łatwiej ocenić własne możliwości, gdy podobieństwo do innych jest rzeczywiste, bo z obserwacji innych można wyciągnąć wnioski na swój własny temat (Radloff , 1966) • Potrzeba przynależności do jakiejś grupy i dookreślenie tożsamości społecznej (Malewska, 1980) • Podobieństwo kategorii wykorzystywanych w percepcji rzeczywistości przez członków danej grupy służy efektywnej komunikacji (Lis-Turlejska, 1976) • Niepodobieństwo naraża na odrzucenie (Ziller, 1964) • Porównanie na wymiarach nieporównywalnych może redukować lęk przed własną innością (Malewska, 1980

7. Dlaczego atrakcyjna jest odrębność Ja – Inni ? • Dookreślenie Ja wymaga nie tylko odpowiedzi na pytanie o podobieństwo (kim jestem?), ale tez na pytanie o odrębność (kim nie jestem?) • Dookreślenie Ja wymaga grup „nie – Ja” (Ziller) • Obecność niepodobnych i porównanie z nimi może stanowić źródło wiedzy i doświadczeń wzbogacających poznawczo • Pragnienie podtrzymania poczucia własnej wartości może być źródłem poszukiwania odrębności (gdy obecność podobnych przypomina o własnych słabościach) • Ciekawość poznawcza (u osób o wysokim mniemaniu o sobie) • Atrakcyjność własnej odrębności związana z negatywnym wartościowaniem bycia przeciętnym, podobnym do wielu innych, „szarej masy” (Fromkin)

8. Hipoteza optimum odrębności • efekt Primus inter pares (Codol) • na podstawie zgromadzonych obserwacji nie można sformułować ogólnej tezy, co do większej atrakcyjności podobnych lub niepodobnych. To co możliwe to teza, że zarówno skrajne podobieństwo, jak i skrajna odrębność Ja – Inni jest źródłem negatywnych napięć i tendencji do ich unikania

9. Hipoteza optimum odrębności Hipoteza: Optymalny jest pewien umiarkowany stopień odrębności – różny dla różnych osób w zależności od właściwości ich osobowości i antycypowanych oczekiwań własnej grupy, ale można przypuszczać, że ów stopień odrębności preferowany przez podmiot stanowi także istotny warunek optymalnego funkcjonowania społecznego. • „Zgromadzony dorobek psychologii społecznej pozwala więc stwierdzić, że warunkiem efektywnego funkcjonowania człowieka jest zachowanie równowagi pomiędzy autonomią i poczuciem podmiotowości Ja a respektowaniem oczekiwań społecznych. • Warunkiem takiej równowagi jest internalizacja wymagań i norm społecznych i skrystalizowanie się pojęcia My z jednej strony, z drugiej zaś dostrzeżenie specyfiki własnego Ja, świadomość własnych celów i własnego miejsca w świecie” (Jarymowicz, 1985, s.251)