Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

1. Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa Frans Thissen

2. Elementen • EU COST-onderzoeksnetwerk Çities Regrowing Smaller (CIRES): Marco Bontje, Sako Musterd, Josje Hoekveld • Bijdragen van Jan Latten, Len de Klerk, Femke Verwest, Tialda Haartsen, Leo van Wissen • Rooilijn special najaar 2010 • Eigen onderzoek in Nederland en Vlaanderen: • Pensioenmigratie • Zeeuws-Vlaanderen, Sas van Gent • Ontwikkelingen in grensgebieden • Vergelijking Nederland – Vlaanderen: migratie oriëntatie van scholieren Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

3. Achtergronden van krimp in Europa • Verwoesting, verlies, verplaatsing, verandering • Economie, demografie, politiek • De (veranderende) ruimtelijke schaal • De Tweede Demografische Transitie: vergrijzing en ontgroening • Immigratie vertraagd maar stopt de ontwikkeling niet • Selectieve migratiestromen: • Kenniseconomie: nieuwe fase van verstedelijking, grotere contrasten tussen groeiers en krimpers • Braindrain perifere regio’s / regio’s met de-industrialisatie • Pensioenmigratie en Deeltijd wonen Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

4. Krimpende steden in Noordwest Europa Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

5. Verschillen binnen Europa • Nationale en regionale verschillen • Regiospecifieke ontwikkelingen • Oost-Duitsland • Oost-Europa • Ierland en Spanje • Grensgebieden: • Nationaal perifeer • Grensoverschrijdende effecten • Leren van krimppioniers: Parkstad Limburg kan leren van stedelijke regio’s in West-Duitsland, Noordoost-Frankrijk, Noordoost-Engeland Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

6. Krimp NL eo • Indicatoren krimp • Aantal inwoners • Aantal huishoudens • Vraaguitval op woningmarkt • Verandering bevolkingssamenstelling • Meer (oudste) ouderen • Meer alleenstaanden (oud en jong) • Meer ‘anderen’ • Beleid (provincie Zeeland) • Regionale samenwerking • Kiezen van toekomstgericht perspectief • Nastreven kwaliteit en versterken sociaal kapitaal Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

7. Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

8. Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

9. Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

10. Sterfteoverschot Zeeland Bron: Provincie Zeeland Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

11. Binnenlandse migratie 50 - 65 jaar (2000-2006) Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

12. Pensioenmigratie / terugkerende ouderen • Pensioenmigratie is nog steeds een beperkt verschijnsel, maar : • De groep ouderen neemt sterk toe en verandert van karakter • Bepaalde gebieden zijn succesvoller in terughalen van oorspronkelijke bewoners (grote lokale verschillen) • Mogelijke pluspunten: veiligheid, geborgenheid, comfort, duurzaamheid Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

13. De groeiende betekenis van opleidingsmigratie Ontwikkeling aantal inwoners 2008-2025 Aandeel hoger opgeleiden Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

14. Braindrain • Kanttekeningen: • Jongeren oriënteren zich steeds langer op stedelijke centra (migratiebalans voor dertigers?) • Steeds meer relaties reiken over de grenzen van de Westhoek (Kortrijk, Gent) Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

15. Relatie streek en jongeren: twee perspectieven Streek / woonplaats: • Centraal staat de economische ontwikkeling van de streek en de sociale kwaliteit van de woonplaats • Jongeren worden verondersteld een start te maken in de streek en hun identiteit te vormen in eigen streek en woonplaats • Probleemdefinitie streek: Vertrek van jongeren uit de streek Jongeren: • Centraal staat de sociale mobiliteit van jongeren (sociale mobiliteit = geografische mobiliteit) • Jongeren zijn steeds meer georiënteerd op hoger onderwijs en werkgelegenheid buiten de eigen streek • Probleemdefinitie streek: Streek en woonplaats zijn niet in staat bewoners met ‘kapitaal’ aan te trekken Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

16. Jongeren: blijven of vertrekken? • Structurele factoren • Opleiding, werk • Culturele factoren: • (Lokale) binding • Nationale en regionale verschillen? Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

17. Jongeren: blijven of vertrekken? Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

18. Van een oude naar een nieuwe verscheidenheid Traditionele dorpen • In dorp geboren en getogen bewoners (leefpaden) • Activiteiten in het eigen dorp (dagpaden) Traditioneel referentiekader: • Uitgedragen door bepaalde bewoners en bestuurders • Somber perspectief op leefbaarheid en sociale cohesie Woondorpen • Bewoners die zich ooit in dorp hebben gevestigd (leefpaden) • Activiteiten buiten het dorp waar men woont (dagpaden) Opkomend referentiekader: • Uitgedragen door bepaalde bewoners • Beter en reëler perspectief op leefbaarheid en sociale cohesie Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

19. Traditionele benadering leefbaarheid: de spiraal omlaag Relatie wordt steeds losser: Schaalvergroting van veel voorzieningen is autonoom Gedrag van bewoners regionaliseert Ontwikkeling aantal inwoners Ontwikkeling aantal voorzieningen Bewoners baseren hun oordeel steeds vaker op kwaliteit woonfunctie Aantal inwoners neemt vooral af door kleinere huishoudens Ontwikkeling Leefbaarheid Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

20. Andere benadering van leefbaarheid: de spiraal omhoog Dorpen gaan verschillen in de aanwezigheid van sociaal kapitaal Regiovorming Ontwikkeling gemeenschaps-initiatieven (voorzieningen) Ontwikkeling woonfunctie binnen de streek Krimp heeft pas effect als woonfunctie wordt aangetast Voorzieningen zijn resultaat van leefbaarheid Ontwikkeling Leefbaarheid Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

21. Omgaan met krimp (Zeeland) • Onverkende paden • Krimp is realiteit, maar er is sprake van aanzienlijke regionale en lokale verschillen • Vooral sprake van verandering van bevolkingssamenstelling • Op pad! • Van traditionele reflexen naar nieuwe uitgangspunten • Verschillen in perceptie bij lokale overheden • Komen de oplossingen van over de grens? Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

22. Open Sas: Belvedere gebiedsvisie Vitaliteit van de woonkern: • De kwaliteit van de woonfunctie • Vernieuwend sociaal kapitaal: actief, open, betrokken • Regionale samenhang • Kwaliteit publiek domein en rol van ontmoetingsplekken • Tegengaan van overlast Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa

23. Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Demografische verandering: Nieuwe kansen in krimpend Europa Frans Thissen