OXY LIEÄU PHAÙP TRONG HỒI SỨC CẤP CỨU

1. OXY LIEÄU PHAÙPTRONG HỒI SỨC CẤP CỨU BSCKII Phaïm Anh Tuaán BVCC TRÖNG VÖÔNG

2. Nội dung • Đại cương • Oxy liệu pháp • Nguồn và dụng cụ cung cấp Oxy • Hướng dẫn sử dụng oxy liệu pháp

3. Ñaïi Cöông Oxy lieäu phaùp Oxy (O2) laø gì? - Khí khoâng maøu, khoâng muøi, không vò vaø khô. - Khoâng phaûi laø döôõng khí maø laø moät loaïi thuoác. - Duøng ñeå ñieàu trò boå xung trong moät soá beänh (lieäu phaùp). - Khi duøng coù theå gaây bieán chöùng, tai naïn nguy hiểm. - Coù chæ ñònh, chuù yù, thaän troïng khi aùp duïng. Oxy lieäu phaùp laø gì ? - Cho theâm oxy vaøo trong khí thôû vaøo cuûa BN - Nhaèm muïc ñích döï phoøng hoaëc ñieàu trò nhöõng trieäu chöùng giaûm oxy moâ – teá baøo (hypoxia).

4. Ñaïi Cöông • Oxy ñöôïc duøng nhö nhö theá naøo? • - Trong thoâng khí töï nhieân (BN coøn töï thôû). • - Trong thoâng khí nhaân taïo (BN phaûi thôû maùy). • - Trong ñieàu kieän ñaëc bieät (Oxy cao aùp). • Oxy lieäu phaùp aùp duïng trong hoaøn caûnh naøo? • -Trong caáp cöùu. • - Trong chaêm soùc BN taïi nhaø. • - Trong ñôøi soáng xaõ hoäi.

5. Nguyeân Nhaân – Phaân Loaïi Ñaïi Cöông Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu • Hypoxia - tình traïng caáp cöùu raát thöôøng gaëp do: • Suy hoâ haáp caáp (giaûm oxy maùu): •  noàng ñoä oxy trong khí hít vaøo (beänh lyù ñoä cao). •  thoâng khí (beänh ñöôøng daãn khí, TK-cô, trung taâm HH). •  khueách taùn khí qua maøng pheá nang-mao maïch phoåi. • Suy tuaàn hoaøn caáp: (giaûm töôùi maùu ñeán moâ) • Soác,  cung löôïng tim. • Thieáu maùu:  Hoàng caàu (khaû naêng vaän chuyeån O2). • Nhieãm ñoäc:  söû duïng Oxy moâ (metHem, kieàm…   khaû naêng trao Oxy cho moâ ).

6. TRAO ÑOÅI KHÍ TAÏI PHEÁ NANG

7. Khuếch tán và vận chuyển oxy tại phế nang TRAO ÑOÅI KHÍ TAÏI PHEÁ NANG

8. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Chæ ñònh • Giaûm hoaëc nghi ngôø  oxy maùu (hypoxemia): • PaO2<60 mmHg hoaëc SpO2<90% (thôû khí phoøng) hoaëc; • PaO2 vaø/hoaëc SpO2 thaáp hôn möùc muïc tieâu ñieàu trò. • Ñieàu trò boå xung caùc tröôøng hôïp: •  töôùi maùu moâ (soác, truïy tim maïch, NMCT, •  hoàng caàu (maát maùu caáp, maïn tính…). •  khaû naêng söû duïng oxy moâ (metHem; kieàm;...) • Taêng coâng hoâ haáp.

9. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu CHUÙ YÙ - THAÄN TROÏNG - CAÛNH BAÙO • Coù theå chaùy noå. • Khoâng huùt thuoác laù. • Khoâng ñeå gaàn löûa, tia löûa ñieän. • Vaän haønh caàn nheï tay.

10. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Neáu khoâng ñieàu gì seõ xaûy ra?

11. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Thaän troïng vaø bieán chöùng coù theå coù • Ngoä ñoäc Oxy: neáu FiO2>60%; keùo daøi >48h. • ÖÙc cheá trung taâm hoâ haáp. • Roái loaïn phaân phoái khí. • Xeïp phoåi haáp thu, xô phoåi (ngoä ñoäc paraquat). •  hoaït ñoäng cuûa loâng chuyeån vaø baïch caàu. • Toån thöông teá baøo do caùc goác töï do (free radicals): • ÖÙc cheá taïo hoàng caàu. • Beänh voõng maïc ôû treû sô sinh non thaùng.

12. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Thaän troïng vaø bieán chöùng coù theå coù • Boäi nhieãm khi laøm aåm oxy hay khí dung vôùi O2. • Bình laøm aåm oxy: nôi chöùa raát nhieàu vi khuaån • Doøng Oxy thoåi vaøo ñöôøng hoâ haáp giuùp khueách taùn VK. • Duïng cuï: sonde, catheter, masks giuùp lan truyeàn VK. • Laøm khoâ – quaùnh ñôøm, vieâm nieâm maïc hoâ haáp

13. NGUỒN VÀ DỤNG CỤ CUNG CẤP OXY

14. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu NGUỒN CUNG CẤP OXY • Bình chứa Oxy với áp lực cao: -Di động • Cố định • Hệ thống Oxy trung tâm. • Máy tạo Oxy từ khí trời.

15. Nguồn cung cấp Oxy

16. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu DỤNG CỤ CUNG CẤP

17. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Xeáp loaïi duïng cuï cung caáp oxy • Cung löôïng thaáp: • Cannula muõi • Catheter muõi • Mask ñôn giaûn • Mask thôû laïi • Mask khoâng thôû laïi • Cung löôïng cao: • Venturi mask • Aerosol mask • Mask CPAP • CPAP muõi • Maùy thôû

18. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Coù hai nhoùm duïng cuï cung caáp oxy • Cung löôïng thaáp: • Khoâng theå cung caáp ñaày ñuû nhu caàu thôû vaøo cuûa BN • Oxy bò troän loaõng vôùi khí phoøng trong khí hít vaøo. • FIO2 thay ñoåi tuøy thuoäc theå tích khí thôû, taàn soá thôû vaø toác ñoä doøng khí hít vaøo cuûa BN. • Cung löôïng cao: • Caáp ñaáy ñuû nhu caàu veà toác ñoä doøng thôû vaøo cuûa BN. • FIO2 luoân oån ñònh khoâng phuï thuoäc kieåu thôû cuûa BN. • Oxy khoâng bò laøm loaõng vôùi khí phoøng

19. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Catheter (sonde) muõi • Öu ñieåm: reû tieàn deã kieám • Nhöôïc ñieåm: • Khoâng deã chòu • Deã gaây chöôùng buïng. • 1 - 6 l/p. • 0.22-0.40 FIO2

20. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Cannula muõi • Öu ñieåm: Ñôn giaûn, deã chòu hôn • Nhöôïc ñieåm: FIO2 khoâng oån ñònh vaø phuï thuoäc vaøo kieåu thôû cuûa BN • 1 - 6 l/p • 0.22-0.40 FIO2

21. Quy taéc soá 4 tính gaàn ñuùng FiO2 "Coi noàng ñoä Oâxy khí trôøi laø 20%. Cöù cho beänh nhaân thôû theâm 1 l/p thì FiO2 taêng theâm 4 %" Ví duï: Neáu beänh nhaân thôû khí trôøi, FiO2 = 21%, Khi beänh nhaân thôû Oâxy qua catheter vôùi doøng laø 1l/p thì FiO2 laø 24%, Khi beänh nhaân thôû Oâxy qua catheter vôùi doøng laø 6 l/p thì FiO2 = 20 + 4x6 = 44%.

22. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Khaùi nieäm veà khoang döï tröõ töï nhieân • Khoang döï tröõ töï nhieân raát haïn cheá, khoù coù theå gia taêng FiO2 neáu duøng canula hay catheter muõi. • Masks laøm roäng theâm khoang döï tröõ töï nhieân.

23. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Mask chuøm maët ñôn giaûn • 5-10 lpm • 0.40 - 0.60 FIO2 • Cung caáp oxy oån ñònh hôn cannula/catheter • Deã chaáp nhaän hôn

24. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Mask döï tröõ coù thôû laïi moät phaàn • FIO2 0.40-0.70 • Khí thôû ra coù theå troän trong boùng döï tröõ • Cöûa beân môû

25. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Mask khoâng thôû laïi • Valve moät chieàu traùnh gaây khí thôû ra loït vaøo tuùi döï tröõ hít vaøo • Valves moät chieàu giuùp laøm giaûm tình traïng oxy bò troän loaõng • FIO2 leân tôùi 0.90 • Caàn phaûi kín • Khoâng deã chòu

26. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Venturi Mask • Toác ñoä doøng cao ñaùp öùng vôùi nhu caàu BN • FIO2 - oån ñònh. • 0.24 - 0.50 FIO2

27. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Caùc mask Venturi

28. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu • Venturi Flow Effect % (FIO2) Lưu lượng hít vào toàn bộ Tỉ lệ khí trời/Oxy 28% = 10 lần lưu lượng cung cấp 10:1 30% = 8 x lưu lượng cung cấp 8:1 40% = 4 x lưu lượng cung cấp 3:1 60% = 2 x lưu lượng cung cấp 1:1 70% = 1.6 x lưu lượng cung cấp 1.6:1 Tính toán lưu lượng hít vào toàn bộ: Nếu vận hành 1 mask venturi 28% bằng nguồn oxygen 4 L/, Lưu lượng hít vào toàn bộ sẽ là (4 x 10 = 40 L/p )+ 4L/p = 44L/p.

29. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Mask khí dung • Taïo ñoä aåm cao. • FIO2 phuï thuoäc toác ñoä phun khí dung.

30. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Tracheostomy Mask • Truøm toaøn boä loã môû khí quaûn • Duøng nguoàn venturi -nebulizer • Cung caáp ñuû nhu caàu cuûa BN • FIO2 phuï thuoäc nguoàn khí dung

31. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu CPAP Bousignac de vygon

32. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu CPAP Bousignac de Vygon

33. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Mask CPAP

34. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu BiPAP • Coù theå taïo CPAP • Coù theå cung caáp BiPAP • Coù theå hoã trôï thoâng khí • Ñaùp öùng nhu caàu BN • Coù ñuû heä thoáng caûnh baùo

35. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Duïng cuï ño ñoä oxy baõo hoøa trong maùu ñoäng maïch ( Pulse oximetry) Nguyeân lyù: Nguyeân lyù caáu taïo cuûa pulse oximetry laø döïa treân caên baûn cuûa vieäc haáp thu aùnh saùng ñoû vaø tia hoàng ngoaïi ñaëc tröng cuûa hemoglobin gaén vôùi oxy vaø hemoglobin khoâng gaén vôùi oxy. Hemoglobin gaén vôùi oxy thì haáp thu nhieàu aùnh saùng hoàng ngoïai hôn neân seõ cho aùnh saùng ñoû đi qua nhieàu hôn, coøn hemoglobin khoâng gaén vôùi oxy thì ngöôïc laïi. Ñoä daøi soùng cuûa aùnh saùng ñoû laø 660nm, Ñoä daøi soùng cuûa tia hoàng ngoaïi laø 940nm

41. Caùch tính thoâng thöôøng laø pulse oxymetry seõ ño soá phaàn traêm cuûa hemoglobin gaén keát vôùi O2 vaø chæ soá bình thöôøng laø töø 95-100%. Neáu < 90% ( töôûng ñöông vôùi PaO2 <60mmHg) laø có tinh traïng suy hoâ haáp giaûm oxy maùu vaø caàn phaûi tieán haønh ñieàu trò. • NHÖÕNG ÑIEÀU CAÀN LÖU YÙ KHI XÖÛ DUÏNG PULSE OXYMETRY • 1. Khoâng duøng pulse oxymetry ñeå ño SPO2trong tröôøng hôïp suy hoâ haáp do  methhemoglobin ( nhö do quaù lieàu Nitroglycerine) vaø  carboxyhemoglobin (nhö do ngoä ñoäc Carbon monoxyt trong khoùi) vì methhemoglobin

42. Carboxyhemoglobin cuõng haáp thu aùnh saùng ñoû vaø tia hoàng ngoïai gioáng nhö HbO2vaø Hb neân seõ laøm sai leäch keát quaû 2. Khi bi choùang tuït huyeát aùp thi vieäc töôùi maùu ngoïai vi khoâng ñöôïc toát cuûng laøm aûnh höôûng ñeán keát quaû cuûa SPO2 . Maëc daàu coù taøi lieäu noùi raèng chæ khi huyeát aùp toái ña xuoáng = 30mmHg môùi coù aûnh höôûng 3. Trong truôøng hôïp thieáu maùu maø Hb < 3g/dl cuûng laøm aûnh höôûng ñeán keát quaû cuûa pulse oxymetry 4. Nhöõng beänh nhaân coù da quaù ñen, sôn moùng tay coù maøu xanh hoaëc ñen, coù naám moùng seõ laøm giaûm 3-5% keát quaû cuûa SPO2 Vaø

43. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Ñieàu trò giaûm oxy maùu (PaO2 <60mmHg) Khoâng giaûm thoâng khí PN Neáu PaO2 < 40mmHg O2qua cannula hoaëc qua mask 2 - 6 l/p duy trì FiO2: 30-80% PaO2 PaO2 <60mmHg Mask,CPAP BiPAPkhoâng xaâm laán Tieáp tuïc ñieàu trò nhö treân

44. Suy hoâ haáp giaûm oxy maùu Ñieàu trò giaûm oxy maùu (PaO2 <60mmHg)( tiếp theo) PaO2 <60mmHg PaO2 Tieáp tuïc ñieàu trị nhö treân Thôû maùy PEEP

45. Höôùng daãn söû duïng oxy lieäu phaùp trong caáp cöùu của Hieäp Hội Lồng Ngực Anh Quốc(2008- 2009)

46. Veà lyù luaän • Duøng ñeå ñieàu trò giaûm oxy maùu, khoâng phaûi ñieàu trò khoù thôû (khoâng coù baát kyø taùc duïng naøo treân BN khoù thôû maø khoâng coù giaûm oxy maùu). • Phaûi ñöôïc ra y leänh phuø hôïp vôùi muïc tieâu baõo hoøa oxy cuûa töøng BN vaø phaûi ñöôïc theo doõi chaët nhaèm duy trì muïc tieâu baõo hoøa oxy ñoù. • Coá gaéng ñaït ñöôïc möùc baõo hoøa oxy bình thöôøng hay gaàn bình thöôøng cho taát caû BN trong hoaøn caûnh caáp tính, ngoaïi tröø BN coù nguy cô suy hoâ haáp taêng cacbonic.

47. Veà ñaùnh giaù beänh nhaân • Söû duïng oxy noàng ñoä cao ngay laäp töùc cho BN naëng (B1) vaø caàn ghi nhaän trong hoà sô beänh aùn. • Ñoä baõo hoøa oxy laø daáu hieäu sinh toàn thöù 5 "the fifth vital sign", caàn phaûi ñöôïc kieåm tra baèng pulse oximetry (SPO2) ôû taát caû BN khoù thôû vaø bò beänh caáp tính (laøm theâm khí maùu khi caàn). • Pulse oximetry (ño SPO2) caàn ñöôïc trang bò taïi taát caû ñôn vò caáp cöùu

48. Y leänh oxy lieäu phaùp • Caàn ra y leänh cuï theå nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu baõo hoøa oxy: • Töø 94–98% cho haàu heát BN caáp tính hoaëc • Töø 88–92% cho caùc BN coù nguy cô suy hoâ haáp taêng cacbonic (baûng 1–3). • Muïc tieâu baõo hoøa oxy caàn ñöôïc: • Ghi trong hoà sô beänh aùn vaø • Theo doõi, ghi nhaän taïi baûng ñaàu giöôøng

49. AÙp duïng Oxy lieäu phaùp • Oxy lieäu phaùp caàn ñöôïc söû duïng bôûi caùc nhaân vieân y teá ñaõ ñöôïc huaán luyeän. • Nhaân vieân y teá seõ söû duïng caùc thieát bò vaø toác ñoä doøng (löu löôïng) oxy thích hôïp nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu baõo hoøa oxy cho moãi moät BN

50. Theo doõi vaø duy trì muïc tieâu baõo hoøa oxy • Möùc ñoä baõo hoøa oxy (SPO2) vaø heä thoáng thieát bò cung caáp caàn ñöôïc ghi cheùp vaøo baûng theo doõi ñaàu giöôøng theo thôøi gian • Thieát bò cung caáp vaø toác ñoä doøng (löu löôïng) caàn ñieàu chænh nhaèm giöõ cho ñöôïc SPO2 trong khoaûng muïc tieâu baõo hoøa. • Caàn ghi cheùp thieát bò cung caáp vaø toác ñoä doøng (löu löôïng) Oxy söû duïng cho BN vaøo baûng duøng thuoác cuûa moãi BN.