MERKANTYLIZM (prekapitalizm, okres wczesnej akumulacji kapitału)

1. MERKANTYLIZM(prekapitalizm, okres wczesnej akumulacji kapitału)

2. Plan wykładu • Pojęcie merkantylizmu • Czas, miejsce i tło historyczne • Merkantylizm wczesny • Merkantylizm właściwy • Podsumowanie

3. „ ...Różny stopień wzrostu bogactwa w różnych wiekach i u różnych narodów przyczynił się do powstania odmiennych systemów ekonomii politycznej w kwestii bogacenia się ludności, (...), systemu handlowego, (...), czyli systemu merkantylistycznego oraz systemu rolniczego " Adam Smith

4. Pochodzenie słowa merkantylizm z j. włoskiego: „mercante” = handlowiec

5. Pojęcie merkantylizmu Merkantylizm jest pierwszą próbą teoretycznej interpretacji kapitalistycznych stosunków produkcji, przy czym główna uwaga skupiona jest na handlu.

6. Okres historyczny Początek XVI – połowa XVIII wieku (około 250 lat) W Polsce od XVII wieku Epoka Odrodzenia

7. Obszar, na którym się rozwinął Europa Zachodnia – szczególnie Anglia i Francja, ale też Włochy, Hiszpania, Portugalia, Holandia, Niemcy

8. Rys historyczny: • Transformacja ustroju społeczno-gospodarczego: - okres upadku posiadłości ziemskich - powstawanie narodu-państwa - odkrycia szeregu wynalazków (kompas, napęd wodny, druk, proch, czółenko latające w przemyśle tkackim, pierwsze próby wykorzystania węgla kamiennego) i związany z nimi duży wzrost sił wytwórczych • Odrodzenie i negacja średniowiecznych norm i reguł życia społecznego • Następstwo wielkich odkryć geograficznych

9. Merkantylizm, odkrycia geograficzne i układ sił w Europie • Najwcześniej rozwinął się we Włoszech – jeszcze przed odkryciem Ameryki • Gdy w XV w. Turcy opanowali basen morza śródziemnego zyskał popularność w Hiszpanii i Portugalii. • Przełom XV i XVI wieku to liczne odkrycia geograficzne dokonane przez Portugalczyków i Hiszpanów. • Portugalczycy opływają Afrykę i jako pierwsi dopływają do Azji Mniejszej. • 1492 r. – odkrycie Ameryki.

10. Merkantylizm, odkrycia geograficzne i układ sił w Europie • Kolonie hiszpańskie – Meksyk, Kalifornia, Peru, Chile • Kolonie portugalskie – Sycylia, Sardynia, Neapol. • Pod koniec XVI w. Hiszpania traci znaczenie, w 1588 r. zostaje rozbita flota hiszpańska („niezwyciężona armada”) przez zjednoczone floty angielską i holenderską. • Na miejsce Hiszpanii utrwala się na morzu potęga angielska.

11. Akumulacja pierwotna kapitału • Historyczny proces, polegający na przechodzeniu własności: odbieraniu dotychczasowym właścicielom (chłopom i rzemieślnikom) narzędzi produkcji i skupieniu ich w rękach nowych klas (klasa kapitalistów).

12. Proces akumulacji kapitału • Najbardziej burzliwie przebiegał w Anglii. • Już w XIII w. miało miejsce tzw. ogradzanie, czyli odbieranie przez panów feudalnych pastwisk, które były im potrzebne do wypasu owiec. • W XV w. zaczęto rugować chłopów także z gruntów ornych.

13. Dwa etapy rozwoju merkantylizmu • Merkantylizm wczesny, tzw. bulionizm • Merkantylizm właściwy, tzw. manufakturowy, rozwinięty

14. Władza i bogactwo • Bogactwo określa ilość posiadanych metali szlachetnych • Całość bogactwa świat jest określona • Celem działalności gospodarczej jest produkcja • Merkantylizm był ideą burżuazji handlowej, która dążyła do nagromadzenia bogactwa.

15. „Bogactwo narodu wymaga masowego ubóstwa jednostek”

16. Złuda Midasa • Kult złota • Złoto początkowo tezauryzowane potem miało za zadanie krążyć i aktywizować procesy gospodarcze • Zwiększony napływ złota powodował zachwianie równowagi gospodarczej • Spadek wartości srebra w porównaniu do złota (prawo Greshama-Kopernika o ucieczce lepszych monet z obiegu) • Zmiana stosunku do operacji kredytowych

17. Bilans handlowy 1. Eksport powinien zawsze przewyższać import • Indywidualnie z każdym krajem • W sposób łączny, z wszystkimi krajami 2. Państwo powinno stać na straży dodatniego bilansu handlowego 3. Zakaz eksportu złota

18. Źródła bogactwa w merkantylizmie • Merkantylizm angielski (handlowo wszechstronny)– handel, ale dbano o rozwój wszystkich dziedzin gospodarki. • Merkantylizm hiszpański – wydobycie kruszców szlachetnych • Merkantylizm francuski (colberyzm, merkantylizm przemysłowy)– handel + wydobycie kruszców szlachetnych, od Colberta, który zapoczątkował uprzemysłowienie Francji, kosztem rolnictwa • Merkantylizm holenderski (handlowo-morski) – nastawiony głównie na czerpanie korzyści z pośrednictwa w handlu morskim.

19. Opnie merkantylistów na temat źródeł bogactwa kraju: • Bogactwa kraju płyną z pracy ludu wywiezionego na rynki obce. • Zagranica kupując krajowe towary daje zatrudnienie i płaci zarobki krajowym robotnikom • Hiszpanie są biedni, bo kupują towary zagraniczne płacąc kruszcem, a nie dodając do niego swojej pracy. • Handel wewnętrzny jest bezpłodny w znaczeniu tworzenia bogactwa

20. Pieniądz w merkantylizmie Ocena działalności gospodarczej w odniesieniu do wartości nominalnych a nie realnych

21. Analiza pozycji pieniądza w gospodarce • Jean Bodin – uznał, że wzrost poziomu cen jest spowodowany napływem kruszców • John Locke – poziom działalności gospodarczej zależy od ilości pieniądza w obiegu i szybkości jego krążenia • David Hume – zależności pomiędzy bilansem handlowym, poziomem cen i szybkością obiegu pieniądza

22. Ważniejsi autorzy i ich dzieła • Thomas MUN, England 's Treasure by Forraign Trade, 1664 {Bogactwo Anglii w handlu zagranicznym) • Isaac NEWTON, Principia Mathematica, 1687 {Zasady matematyki)Wiliam PETTY, Political Arithmetic, 1960 {Arytmetyka polityczna) • Bernard MANDEVILLE, The Fable ofthe Bees, 1714(tłum. pol.: Bajka o pszczołach, 1957) • David, HUME, Political Discourses, 1755 {Dyskusje polityczne) • Richard CANTILLON, Essay sur la naturę du commerce en generał, 1755 (Esej o istocie handlu w ogólności)

23. William Petty, 1623-1687.

24. John Locke, 1632-1704.

25. David Hume, 1711-1776.

26. Dorobek teoretyczny merkantylistów • Zaczątki naukowej ekonomii • Uznanie możliwości analizowania gospodarki • Poparcie dla interwencji państwa w gospodarkę • Dostrzeżenie błędów w poglądach ekonomicznych własnego nurtu • Brak zintegrowanego poglądu na funkcjonowanie gospodarki rynkowej