Loskomen van de officiële toekomst: Scenario’s en reflectie

1. www.reflectietools.nl Loskomen van de officiële toekomst:Scenario’s en reflectie Karim Benammar Lector Reflectie op het handelen Hogeschool van Amsterdam DAIR, 10 november 2005

2. www.reflectietools.nl • Denk 3 minuten na over hoe je team of organisatie er in 2015 uitziet. • Wissel deze informatie uit met de persoon die naast je zit (1 minuut per persoon)

3. Hoe we over de toekomst denken… www.reflectietools.nl • We beginnen bij wat we al kennen • Vanuit onze vooronderstellingen en onderliggende principes • We extrapoleren vanuit het heden • Of voorspellen de toekomst door een ‘educated guess’

4. …en wat het oplevert www.reflectietools.nl • Iets meer, iets groter, iets beter • En tegelijkertijd: meer van hetzelfde • Dit is de ‘officiële’ toekomst waar we meestal in geloven… • … maar deze is nog nooit gebeurd

5. Knowledge window www.reflectietools.nl

6. Denkkaders oprekken www.reflectietools.nl • We zijn op zoek naar iets dat buiten onze denkkaders ligt; andere perspectieven • Hoe komen we los van onze vooronderstellingen, rekken we onze denkkaders op? Scenario methode: • Inzicht in mogelijke maar onverwachte toekomsten • Onzekerheden in kaart brengen • Strategie: defensief: paraat voor alle mogelijkheden • Proactief: de ‘beste’ strategie kiezen vanuit eigen waarden

7. Techniek: verbeelding www.reflectietools.nl Essay over een dag in mijn eigen leven in 2015 • Concreet en in details beschrijven • Groepsgewijs kom je tot een beeld vanuit veel verschillende perspectieven • In de details zitten onderbewuste of niet belangrijk geachte informatie • Maar: de ruimte die we onszelf geven is vaak te krap; denk terug naar 10 jaar geleden. Misschien krijg je het gevoel “ik had alles kunnen voorspellen, behalve dit...”

8. Emoties (niet bewust dat je het weet) www.reflectietools.nl • Een aantal denkbeelden en ideeën zitten vast aan emoties; als we deze emoties niet toelaten, komen de ideeën ook niet naar boven • Denk 3 minuten na over hoe je een droom scenario en een doemscenario er voor jouw team of organisatie er in 2015 uitziet. • Wissel deze informatie uit met de persoon die naast je zit (1 minuut per persoon)

9. Blinde vlek www.reflectietools.nl • Zwakke signaal opzoeken (bij Shell: voordat de concurrentie het doorheeft) • Voorbeeld: Gorbatsjov en de Sovjet-Unie; vanuit een mogelijke toekomst een plausibele weg maken (backcasting) • Het verborgen zichtbaar maken • Op ongewone plekken zoeken: de Mediascan • Het dissidente signaal opzoeken als alle experts het erover eens zijn (macht en kennis)

10. www.reflectietools.nl Nieuwsgierigheid • Bewust dat je het niet weet; zoeken naar kennis • Orakel vraag; welke vraag zou je graag door een orakel beantwoord willen hebben? Absurditeit en humor • Als het niet belachelijk is (laughable) dan is het niet anders dan we al in onze denkkaders kennen (voorbeeld: Nederland zou als eerste land tegen de Europese grondwet stemmen) • “What if?” scenario’s doordenken en opbouwen – er rekening mee houden

11. www.reflectietools.nl • Denk 2 minuten na over wat de meest absurde situatie is die je voor kunt stellen voor je team/organisatie in 2015 • Wissel deze informatie uit met de persoon die naast je zit (1 minuut per persoon)

12. Karakteristieken van reflectie: www.reflectietools.nl • Paradox: om je denken echt vrij te maken, heb je een dwingende structuur nodig • Kaders oprekken geeft altijd spierpijn; ongemakkelijk en onwennig • Rol van de ander om je op je blinde vlekken te wijzen (reflectieoefeningen in groepen) • Reframing tool: vooronderstellingen in kaart brengen en het tegenovergestelde van de meest voor de hand liggende vooronderstelling nemen om een nieuw perspectief te krijgen

13. De krachten die de toekomst vormgeven www.reflectietools.nl • Welke trends zie je in de beschrijvingen? Wat hoor je nog niet? • Wat zijn de onderliggende stuwende krachten (Driving Forces)? • Voorbeeld van trend: • religie wordt belangrijker in 2015 • Onderliggende stuwende kracht: • balans materieel – spiritueel • Clusters van trends rondom een stuwende kracht

14. www.reflectietools.nl

15. www.reflectietools.nl

16. Het scenario denken in het onderwijs www.reflectietools.nl • Management tool voor organisaties; defensief maar ook proactief als het aan waarden en identiteit (missie) wordt gekoppeld • Persoonlijke scenarioreflectie over de eigen toekomst (workshop; reflectietools.nl)

17. Het scenario denken in het onderwijs www.reflectietools.nl Scenario’s als activerende onderwijsvorm DU project Leren met scenario’s competenties: • buiten de kaders denken; • onderzoek doen; • goede vragen leren stellen; • meervoudige perspectief en theorieën ontwikkelen; • historisch besef (hoe zijn we hier gekomen?)

18. Reflectieoefeningen www.reflectietools.nl • Reflectieoefeningen sturen onze denkpatronen buiten de gebaande paden door kunstmatige en onnatuurlijke oefeningen • Reflectieoefeningen zijn een keurslijf die ons dwingen anders te denken • Reflectieoefeningen verruimen onze denkkaders

19. Bronnen www.reflectietools.nl • www.reflectietools.nl • www.scenarioleren.nl • www.dotank.nl / Peter Luttik • www.schwabfilosofie.nl / Huib Schwab Eurolab

20. www.reflectietools.nl Loskomen van de officiële toekomstScenario’s en reflectie Karim Benammar Lector Reflectie op het handelen Hogeschool van Amsterdam DAIR, 10 november 2005