ECON1221 - Ekonomi

1. ECON1221 - Ekonomi ders 5 Vergİlendİrme & refah Mankiw 2007, BL. 7-8

2. Kim ne demiş • Hayek’e göre iktisat gibi hukuk da insan tarafından dizayn edilmiş değil, insan eylemleri sonucu kendiliğinden ortaya çıkan bir düzen olarak ortaya çıkmalıdır. Kendiliğinden bir düzen olarak hukuk bir insanın veya bir komitenin bilebileceğinden daha fazla enformasyon taşır ve iletir. Bu haliyle toplumu bir kişi ya da komitenin yapabileceğinden daha iyi düzenler. • Bu akıl yürütmenin doğal sonucu, yargıçlar tarafından yapılan yasaların başarısının sınırlı olacağıdır. Çünkü bir yargıcın bir kuralın diğer yasal ya da yasal olmayan kurallara bağlantısını kurma konusundaki yeteneği sınırlıdır. Ayrıca eğer kanunu yargıçlar bilinçli olarak yaparsa (yasalar kendiliğinden ortaya çıkmazsa) yöneten hukuk değil, yargıçlar olur. Hukuk kendiliğinden ortaya çıktığında ise kanunlar yönetir, yargıçlar sadece uygulayıcı olurlar.

3. Friderich Von Hayek (1899-1992)

4. Giriş • Hükümetler kamusal hizmetlerin finansmanı için vergi koyarlar. • Fakat vergiler çoğu zaman piyasadaki aktivite miktarını düşürür. • Bir mal/hizmet vergilendiği zaman satılan miktar azalır. • Alıcılar ve satıcılar vergi yükünü paylaşırlar. • Vergi yansıması piyasa katılımcıları arasında vergi yükünün nasıl paylaşıldığı inceleme biçimidir. • Vergi yansıması vergi yükünün kimin tarafında taşındığını inceler. • Vergiler piyasa dengesin değişmesine yol açarlar. • Vergilendirme sonucu alıcılar daha fazla öderken satıcıların cebine giren para azalır. • Verginin hangi kesime (alıcılar & satıcılar) koyulduğu bu durumu değiştirmez. Dr. Emin Köksal

5. Alıcıların Arz ödediği fiyat 3,30 Vergisiz denge Vergi (0,50) 3,00 Vergisiz 0,50 TL’lik 2,80 fiyat vergi koyulduğunu düşünelim … Satıcıların Vergi sonrası için miktar fiyat Talep 90 100 1. Vergi & piyasalar Fiyat Miktar 0 Dr. Emin Köksal

6. İşgücü arzı Firmanın ödediği ücret Kesilen vergi Vergi öncesi ücret Çalışanın aldığı ücret işgücü talebi 1. Vergi & piyasalar (dvm…) Ücret 0 İşgücü miktarı Dr. Emin Köksal

7. 2. Vergi yükünün paylaşımı • Peki, vergi yükü hangi oranlarda paylaşılıyor? • Bu sorunu cevabı talebin ve arzın esnekliklerine bağlıdır. • Örneğin politikacılar, özellikle gelir dağılımının bozuk olduğu ülkelerde, daha adaletli bir gelir dağıtımı için lüks ürünlerin vergilenmesi söylemini savunurlar. • Gerçekten lüks ürünlere konulan vergiler bu ürünün tüketicileri (zenginler) tarafından mı ödeniyor? • Vergi yükünü lüks ürün tüketicileri mi taşıyor? • Bu soruların cevabını lüks ürünlerdeki talebin ve arzın esnekliklerine bakarak cevaplamaya çalışalım. Dr. Emin Köksal

8. 1. Talep arzdan daha esnek olduğu zaman . . . Alıcıların ödediği fiyat Arz Vergisiz fiyat 3. . . . tüketiciler daha az bir kısmını taşırlar. Vergi 2. . . . vergi Talep Satıcılar için yükünün fiyat büyük bir kısmını üreticiler taşırken. . . 2. Vergi yükünün paylaşımı (dvm…) Lüks ürün piyasası: esnek olmayan arz, esnek talep fiyat Sizce, böyle bir durumda lüks ürün üretiminde çalışan işçilere ne olur? Vergi yükünün daha büyük bir kısmı esnek olamayan tarafça taşınır! 0 Miktar Dr. Emin Köksal

9. 3. Piyasalarda refah • Refah Ekonomisi kaynak tahsisinin ekonomik gönenci nasıl etkilediğini araştırır. • Alıcılar ve satıcılar piyasada alış-verişte bulunarak fayda sağlarlar. • Piyasadaki denge alıcıların ve satıcıların toplam refahını maksimize eder. • Tüketici artığı alıcılar tarafındaki ekonomik refahı gösterir. • Üretici artığı satıcılar tarafındaki ekonomik refahı gösterir. • Toplam artık = Tüketici artığı +Üretici artığı Dr. Emin Köksal

10. 3.1. Tüketicilerin refahı: tüketici artığı • Tüketici artığı, alıcının bir ürüne atfettiği değer ile cari olarak ödediği miktar arasındaki farktır. • Talep eğrisinin altında ve fiyatın üzerindeki alan, o piyasadaki tüketicilerin artığını ölçer. Fiyat Arz Tüketici Artığı F* Talep M* Miktar Dr. Emin Köksal

11. 3.2.Üreticilerin refahı: üretici artığı • Üretici artığı, satıcının bir ürünü sattığı fiyat ile maliyeti arasındaki farktır. • Arz eğrisinin üstünde ve fiyatın altındaki alan, o piyasadaki tüketicilerin artığını ölçer. Fiyat Arz F* Üretici Artığı Talep M* Miktar Dr. Emin Köksal

12. 3.3. Sosyal refah: toplam artık • Etkinlik toplumun tüm fertlerinin toplam artıktan edinebileceğini maksimum kılan kaynak tahsisidir. • Maksimum fayda, yani bir ürünün tüketicileri ve üreticileri için maksimum toplam refah, piyasa dengesinin sonucudur. Fiyat Arz Tüketici Artığı F* Üretici Artığı Talep M* Miktar Dr. Emin Köksal

13. 4. Verginin refah üzerindeki etkileri • Bir ürüne/hizmete koyulan vergi o piyasadaki katılımcıların (alıcılar & satıcılar) refahını nasıl etkiler? • Herhangi bir ürüne koyulan vergi o ürünün vergi koyulmadan önceki miktarından daha az satılmasına/tüketilmesi sebep olur? • Bu durum üreticileri ve tüketicilerin refahında azalmaya neden olur. • Fakat vergi gelirlerinin tekrar toplum için harcandığını düşünürsek, hala bir kayıptan bahsedebilir miyiz? Dr. Emin Köksal

14. Arz Alıcıların Vergi sonrası üretici artığı Vergi sonrası tüketici artığı Vergi miktarı(V) ödediği fiyat Vergi geliri (V × M) Satıcılar için fiyat Talep Satılan miktar (M) Vergili miktar Vergisiz miktar 4. Verginin refah üzerindeki etkileri (dvm…) Fiyat Vergi sonrası oluşan REFAH KAYBI 0 Miktar Dr. Emin Köksal

15. Arz Vergi miktarı Talep esnek olmadığı zaman, vergi sonrası oluşan refah kaybı daha azdır. Talep 4. Verginin refah üzerindeki etkileri (dvm…) Fiyat Esnek olmayan talep Miktar 0 Dr. Emin Köksal

16. Arz Vergi miktarı Talep Talep esnek olduğu zaman vergi sonrası oluşan refah kaybı daha fazladır. 4. Verginin refah üzerindeki etkileri (dvm…) Fiyat Esnek talep Miktar 0 Dr. Emin Köksal

17. Refah kaybı Arz FA Vergi geliri FS Talep M2 M1 5. Vergi & vergi geliri Fiyat Düşük vergi Miktar 0 Dr. Emin Köksal

18. Refah kaybı FA Arz Vergi geliri FS Talep M2 M1 5. Vergi & vergi geliri (dvm…) Fiyat Makul vergi Miktar 0 Dr. Emin Köksal

19. FA Refah kaybı Arz Vergi geliri Talep FS M2 M1 5. Vergi & vergi geliri (dvm…) Fiyat Yüksek vergi Miktar 0 Dr. Emin Köksal

20. Dersin anahtar kavramaları • Vergi (tax) • Vergi yansıması (tax incidence) • Vergi yükü (tax burden) • Refah (welfare) • Üretici / tüketici artığı (producer / consumer surplus) • Refah kaybı (deadweight loss) Dr. Emin Köksal