I z a b e r i u s p e h PROGRAM RA Z VOJA O PŠTINE ARIL j E

1. Opština Arilje I zaberi uspehPROGRAM RAZVOJAOPŠTINE ARILjE Municipal Support Programme Program podrške opštinama ARILJE, 11.9.2007.

2. ZAŠTO PROGRAM RAZVOJA OPŠTINE? • Zapostavljena praksa planiranja razvoja u poslednjoj deceniji prošlog veka • Obaveza po Zakonu o lokalnoj samoupravi • Potreba za postojanjem sveobuhvatne strategije razvoja • Planiranje ciljeva, stvaranje vizije • Kako doći do tih ciljeva? • U kom vremenskom periodu? • Sa kojim resursima, merama?

3. KAKO SMO IZRADILI NACRT PRO-e? • Saradnjom sa MSP-om, Program podrške opštinama Vlade Švajcarske • Proces izrade u šest faza I. Pripremna faza – organizacija rada II. Analiza postojećeg stanja III. Kreiranje Programa razvoja opštine IV. Javna rasprava i predstavljanje građanima V. Izrada plana monitoringa i ocena realizacije VI. Usvajanje PRO i Godišnji akcioni plan • Preko 80 učesnika, • Maksimalna posvećenost i timski duh.

4. V I Z I J A R A Z V O J A Imamo viziju da Arilje postane zdrava i za život privlačna sredina, moderna i dobro organizovana zajednica srećnih ljudi i dečjeg smeha.

5. O B L A S T I R A Z V O J A • EKONOMSKI RAZVOJ • Ruralni razvoj • Razvoj malih i srednjih preduzeća • Razvoj turizma • DRUŠTVENI RAZVOJ • Demografska politika • Razvoj obrazovanja • Razvoj infrastrukture • Razvoj zdravstva • Socijalna zaštita • Kultura • Informisanje • Razvoj sporta • INSTITUCIONALNI RAZVOJ • Unapređenje lokalne samouprave i razvoj građanskog društva • Bezbednost i upravljanje kriznim sutuacijama

6. RURALNI RAZVOJ • Osnovni problemi: • Depopulacija i starenje stanovništva, • Mali broj savremeno organizovanih gazdinstava, • Zastarelost mehanizacije, • Neorganizovanoststručnih službi i nedovoljna obučenost poljoprivrednih proizvođača za savremene tehnologije, • Nedovoljna organizovanost poljoprivrednika, • Usitnjenost zemljišnog poseda, • Nedovoljno razvijena infrastruktura i komunalne usluge na seoskom području, • Nedovoljna podrška lokalne samouprave, • Slabe marketinške aktivnosti, • Nedovoljna razvijenost prerađivačkih kapaciteta, • Nedovoljno korišćenje raspoloživih vodnih resursa za navodnjavanje, • Velike površine zapuštenog ili neiskorišćenog poljoprivednog zemljišta • Nekontrolisana izgradnja na najboljem poljoprivrednom zemljištu • Potencijali: • Povoljni prirodni uslovi za proizvodnju poljoprivrednih proizvoda za kojima raste tražnja na svetskom tržištu (malina, jabuka, šljiva, kupina, borovnica, krompir) • Razvijena proizvodnja maline, jabuke i šljive, • Razvijena mreža otkupnih stanica i rashladnih kapaciteta, • Tradicija i iskustvo u poljoprivrednoj proizvodnji, • Spremnost poljoprivrednih proizvođača za prihvatanje novih tehnologija, • Povoljni prirodni uslovi za razvoj stočarstva • Uspostavljen Inovacionicentar za poljoprivredu

7. EKONOMSKI JAKA I RAVNOMERNO RAZVIJENA SEOSKA PODRUČJA, U KOJIMA STANOVNICI SVOJIM DELOVANJEM DOPRINOSE RAZVOJU ZAJEDNICE I AKTIVNO UČESTVUJU U OČUVANJU ŽIVOTNE SREDINE Strategija modernizacije i unapređenja poljoprivredne proizvodnje • intenziviranje poljoprivrede i specijalizacija gazdinstava; unapređenje mini farmi i prerade mesa i mleka; modernizovanje mehanizacije; podrška alternativnim granama poljoprivrede, integralnoj i organskoj proizvodnji; unapređenje sortimenta u biljnoj proizvodnji i rasnog sastava stoke. Strategija razvoja infrastrukture i javnih službi na selu • unapređenje infrastrukture (putevi, vodovod, kanalizacija, energija, telekomunikacije, uklanjanje otpada i sl.); unapređenje rada javnih službi (obrazovanje, zdravstvena i socijalna zaštita, rekreativni i sportski objekti; navodnjavanje; modernizacija objekata MZ-a; modernizacija objekata kulture i uvođenje novih kulturnih sadržaja Strategija unapređenja institucionalne podrške lokalne samouprave razvoju sela • regionalna saradnja na razvojnim projektima; opštinski agrarni budžet; Agro-biznis centar; standardizovanje proizvodnje; podrška organizovanju poljoprivrednih proizvođača; zaštita geografskog porekla (malina, jabuka, šljiva); Prostorni plan i Poljoprivredna osnova; baza podataka i informacionog sistema poljoprivrede; promocija poljoprivrednih potencijala za prerađivačku industriju i privlačenje investicija. Strategija unapređenja stručne pomoći, edukacije i informisanja poljoprivrednika • Proširenje kapaciteta Inovacionog centra radi primene novih tehnologija; stručna predavanja, unapređenje informisanja poljoprivrednika; razvijen sistem pristupa tržišnim informacijama Strategija zaštite životne sredine i održivog korišćenja prirodnih resursa • edukacija stanovništva; zaštita poljoprivrednog zemljišta od raznih vidova agresije (urbanizacija, neplanska gradnja, pesticidi, đubriva ...); kontrola upotrebe pesticida i mineralnih đubriva; Plan upravljanja čvrstim otpadom i eliminisanje divljih deponija u seoskom području; redovna kontrola zdravstvene bezbednosti hrane, vode i vazduha; evidentiranje prirodnih resursa i njihova planska zaštita i korišćenje.

8. RAZVOJ MALIH I SREDNJIH PREDUZEĆA • Osnovni problemi: • Nedostatak adekvatne promocije ariljskih preduzeća od strane opštine • Nedostatak opštinskog garantnogfonda za MSP • Nedostatak stimulacije za investitore koji žele da ulažu u Arilje • Nedostatak kvalitetne urbanističke planske dokumentacije • Nedostatak definisanezone – teritorije za izgradnju objekata male privrede • Sporo dobijanjedozvola kako zbog zakonske regulative tako i zbog sporosti opštinske uprave • Visoke komunalne takse kao i naknade za građevinsko zemljište • Nedovoljna upućenost vlasnika MSP u savremenoposlovanje i menadžment • Nesnalaženje u regulativi i nedovoljna organizovanost vlasnika MSP • Nedovoljna komunikacija između opštine i MSP • Nedostatak stručne radne snage • Potencijali: • Preduzetničkiduh (tradicija u zanatstvu i privatnom preduzetništvu), • Vlasničkastruktura (preduzeća su u privatnom vlasništvu), • Izgrađeni proizvodni i uslužni kapaciteti u oblasti prerade voća, tekstilnoj, drvnoj i metaloprerađivačkoj delatnosti. • Postojanje sirovinskebaze u samom Arilju ili bližoj okolini (malina, jabuka, šljiva) • Već formirani brendovi u tekstilnoj industriji i proizvodnji maline

9. MALA I SREDNJA PREDUZEĆASU KLJUČNI NOSILAC RAZVOJA OPŠTINE Strategija podrške lokalne samouprave razvoju malih i srednjih preduzeća • osnivanje opštinskog garantnog fonda za MSP; uvođenje podsticajnih mera za investitore; izrada i usvajanje primenjljive urbanističke planske dokumentacije; podrška aktivnostima Opšteg udruženja preduztetika i sekcija Udruženja; komunalno opremanje zona za MSP; promocija ariljskih preduzeća od strane lokalne samouprave; ubrzavanje i pojednostavljenje dobijanja dozvola; uvođenje stimulativne takse za MSP; formiranje baze podataka i web sitea ponude MSP Arilja; edukacija vlasnika MSP, kroz kurseve, radionice i pomoć u snalaženju u regulativi, formiranju klastera i regionalnoj saradnji Strategija uspostavljanja partnerstva kancelarije LER-a, MSP i državnih institucija • Kontinualna saradnja i podrška MSP od kancelarije za lokalni ekonomski razvoj; poboljšanje ponude stručnih kadrova i proizvodnih radnika kroz smanjenje negativne migracije (demografska strategija); poboljšanje i prilagođavanje obrazovnog sistema potrebama privrede (strategija u obrazovanju); uspostavljanje i jačanje javno-privatnog partnerstva (strategija u lokalnoj samoupravi); redovno učestvovanje u podsticajnim i donatorskim programima i fondovima; uspostavljanje i brendiranje robnih marki; edukacija preduzetnika o značaju udruživanja i pomoć pri organizovanju klastera.

10. RAZVOJ TURIZMA • Osnovni problemi: • neizgrađeni institucionalnikapaciteti (turističke organizacije, udruženja i prateće stručne službe), • nedovoljni kadrovski potencijali • loš kvalitet infrastrukture i nemogućnost pristupa pojedinim lokalitetima i destinacijama sa turističkim potencijalom u opštini, • nema sistemskih ulaganja i jasnih mehanizama finansiranja; • nedovoljna organizovanost i edukovanost stanovništva i privatnog sektora o mogućnostima i načinu razvoja turizma; • nedovoljno korišćenje kapaciteta u sportu u funkciji razvoja turizma; • loš marketing • Potencijali: • prirodne vrednosti (Reke Rzav i Moravica, Visočka banja, Bjeluška potajnica, Vodena pećina, lovište Golubac, kanjoni Velikog Rzava-Orlovača i Visočka klisura i dr.); • nepokretna kulturna dobra (Crkva Svetog Ahilija, Manastir Klisura, crkve u Brekovu i Bjeluši, Crkvica na Gradini, Crkve u Dragojevcu i Grivskoj), • zadovoljavajući kvalitet životnesredine, proizvodnja zdrave hrane; • intenzivan razvoj privrede, kao osnov za razvoj poslovnog turizma (seminari, konferencije, susreti privrednika, sajmovi...); • ustanovljene manifestacije, kao osnov za unapređenje turističke ponude (Majski dani kulture, Ariljske zimske radosti, Ariljske duhovne večeri..); • blizina značajnih turističkih lokacija (Mokra Gora, Zlatibor, manastiri raškog okruga i dr.); • životinjske vrste za lovniturizam i aktivnosti Lovačkog udruženja; • uslovi za ribolovniturizam i aktivnosti Ribolovačkih udruženja; • postojeći objekti i povoljni prirodni uslovi za razvoj sportskog turizma.

11. OSTVAREN VISOK I KVALITETAN TURISTIČKI PROMET, PODRŽAN OD STRANE LOKALNE SAMOUPRAVE Strategija institucionalne podrške razvoju turizma • formiranje Turističke organizacije; podrška organizovanju i udruživanju turističkih subjekata; donošenje i realizacija Strategije razvoja turizma; edukacija stanovništva i zaposlenih u turizmu; povezivanje sa susednim opštinama (regionalna saradnja) u klasteru zapadne Srbije; partnerstvo sa lokalnim udruženjima (lovci, ribolovci, planinari, ekolozi..); obezbeđenje realnih izvora finansiranja (budžet, donatori, privatni izvori, strana ulaganja). Strategija izgradnje infrastrukture • podrška izgradnji kapaciteta u privatnom sektoru; izgradnja, održavanje i unapređenje turističkih objekata i signalizacije; uređenje, održavanje i povećana dostupnost turističkih lokaliteta; izgradnja i unapređenje infrastrukturne i putne mreže u funkciji razvoja turizma i poboljšanja turističke ponude. Strategija kreiranja i promocije turističke ponude • kreiranje i promocija turističkog brenda i vizuelnog identiteta; podrška razvoju specijalizovanog turizma (seoskog, poslovnog, banjskog i sportskog) ; stalna medijska promocija turističke ponude; praćenje kretanja na tržištu, radi definisanja i unapređenja turističke ponude; uspostavljanje i održavanje redovnih turističkih manifestacija.

12. DEMOGRAFSKA POLITIKA • Osnovni problemi: • Progresivno smanjenje broja stanovnika u opštini • Negativna stopa prirodnog priraštaja postoji duže vreme • Visoka prosečna starost stanovništva • Nepostojanje nacionalne i lokalne populacionestrategije • Velike unutrašnje migracije u opštini, posebno pražnjenje sela • Odlazak mladih, obrazovanih stručnjaka iz opštine • Nedovoljno razvijene institucije i programi zaštite materinstva u lokalnoj zajednici • Nepostojeće ili nedovoljne institucije i programi društvene brige o deci u lokalnoj zajednici • Nedostatak finansijskih sredstava za mere populacione politike u opštini • Nedostatak i nedostupnost javnih službi i ustanova za decu, posebno u seosko području. • Potencijali: • Motivisanost lokalna samouprave da se angažuje na rešavanju problema • Postojeće mere podrške mladima (fond za stipendiranje, aktivnosti na prevenciji bolesti zavisnosti i zaštiti reproduktivnog zdravlja, usvojena strategija za mlade) • Započete mere podrške potsticanju rađanja od strane lokalne samouprave i nekih firmi • Postojanje infrastrukturnih objekata namenjenih deci i mladima (dečji vrtić, škole, Dom Zdravlja, omladinski centar ..) • Postojanje službi za zdravstvenu zaštitu žena i dece, sa savetovalištima za trudnice i zdravu decu, škola roditeljstva • Zdrava životna sredina • Postojanje kadrova motivisanih da se bave ovim problemom • Relativna ekonomska razvijenost opštine i mogućnost stalnog i sezonskog zapošljavanja pridošlica • Relativno dobri uslovi za život i privređivanje na selu • Izgradnja puteva i komunalne infrastrukture i u selima • Postojanje donatorskih programa

13. STACIONARNO STANOVNIŠTVO, ZAUSTAVLJENO DALJE SMANJENJE BROJA STANOVNIKA. RAĐA SE DOVOLJNO DECE, A MLADI SE PO ZAVRŠENOM ŠKOLOVANJU VRAĆAJU DA ŽIVE I RADE U ARILJU, DOPRINOSEĆI NJEGOVOM RAZVOJU Strategija planiranja i normativnog uređenja • opštinski dokument o populacionoj politici; formiranje Odbora za stanovništvo, porodicu i decu; sprovođenje populacione politike u opštini; praćenje indikatora razvitka stanovništva, društveno ekonomskog položaja porodica sa decom, predlaganje i evaluacija sprovođenja mera populacione politike; koordinacija u sprovođenju strategija u drugim oblastima od uticaja na demografska kretanja; međuopštinska i regionalna saradnja na projektima u oblasti demografske politike. Strategija unapređenja finansiranja populacione politike • godišnje utvrđivanje sredstava iz budžeta za podršku merama populacione politike; Fond za populacionu politiku; prikupljanje vanbudzetskih sredstava za Fond za populacionu politiku; mehanizmi za praćenje trošenja sredstava budžeta i Fonda u skladu sa propisima. Strategija utvrđivanja i sprovođenja sistema mera nematerijalne, materijalne i organizacione prirode u cilju podsticanja rađanja • materijalna pomoć porodicama sa decom; edukacija mladih o zaštiti reproduktivnog zdravlja i značaju planiranja porodice; osnaživanje primarne zdravstvene zaštite za ostvarivanje optimalnog toka i ishoda trudnoće; jačanje kapaciteta doma zdravlja za očuvanje zdravlja žene u periodu babinja, kao i zaštita zdravlja novorodjenčadi, odojčadi i male dece; obezbeđivanje priručnika za mlade roditelje o nezi i vaspitanju dece; unapredjenje i koordinacija usluga ustanova i službi koje imaju decu i porodicu kao krajnje korisnike; sprovođenje programa koji aktivno uključuju roditelje u rad vrtića, škola sa temama koje promovišu zdravo roditeljstvo, toleranciju, značaj višečlane porodice za zdravo odrastanje; davanje olakšica u korišćenju komunalnih usluga za porodice s decom.

14. STACIONARNO STANOVNIŠTVO, ZAUSTAVLJENO DALJE SMANJENJE BROJA STANOVNIKA. RAĐA SE DOVOLJNO DECE, A MLADI SE PO ZAVRŠENOM ŠKOLOVANJU VRAĆAJU DA ŽIVE I RADE U ARILJU, DOPRINOSEĆI NJEGOVOM RAZVOJU Strategija usklađivanja rada i roditeljstva u lokalnoj zajednici • pomoć u zapošljavanju mladih kao podrška rađanju; promovisanje zakonskih rešenja koja se tiču boljeg usklađivanja rada i roditeljstva; obezbeđivanje dovoljnih kapaciteta za predškolsko vaspitanje i širenje mreže predškolskih ustanova; obezbeđivanje uslova za celodnevni boravak učenika od 1-8 razreda; razvijanje pružalaca usluga majkama u vođenju domaćinstva i brige oko dece ( servisa za pranje, peglanje, pripremu obroka, čuvanje dece); obezbeđivanje inkluzije dece i mladih sa smetnjama u razvoju, kao i onih iz marginalizovanih grupa u sistem redovnih vaspitno obrazovnih ustanova. Strategija stvaranja pozitivne populacione klime u opštini • promocija materinstva i porodica sa više dece; aktiviranje ustanova i organizacija na stvaranju pozitivne klime za rađanje; održavanje manifestacije ("ženidbeni sajam") kao moguće prilike za upoznavanje partnera; podrška osnivanju klubova za roditelje u cilju razmene ideja, iskustava, dobijanja pordške, saveta i sl.; kolektivnoo venčanje pod pokroviteljstvom Opštine; promocija Arilja kao sredine povoljne za život; ponude imanja, porodičnih kuća i stanova porodicama zainteresovanima za doseljavanje; javno-privatna partnerstva u oblasti društvene brige o deci i porodici (vrtići, servisi, itd); podrška hraniteljstvu i usvojiteljstvu. Strategija za mlade • implementacija Strategije za mlade; uključivanje mladih u proces donošenja odluka na opštinskom nivou; Programi edukacije mladih, nastavnika, roditelja o prevenciji bolesti zavisnosti, zaštiti reproduktivnog zdavlja i rizičnom ponašanju; medijska kampanja u cilju promocije fizičkog vežbanja kao zdravog stila življenja; obnova terena i adaptacija nekorišćenih objekata za rekreaciju i sport; promocija zdravih stilova življenja; neformalno obrazovanje; treninzi za vršnjačke edukatore iz oblasti reproduktivnog zdravlja i prevencije bolesti zavisnosti; podizanje nivoa bezbednosti na mestima i objektima gde se skupljaju mladi; Omladinski volonterski programi; Izrada informatora o mogućnostima putovanja i obrazovanja u Srbiji; akcioni plan za Omladinski centar

15. RAZVOJ OBRAZOVANJA • Osnovni problemi: • Nedovoljna primena inovacija i savremenih oblika i metoda rada u nastavi • Neusklađenost obrazovnih profila sa potrebama privrede i lokalne zajednice • Nedovoljno korišćenje postojećih prostornih i kadrovskih kapaciteta za različite vidove neformalnog obrazovanja • Nedovoljno izdvajanje iz opštinskog budžeta za investiciono ulaganje i redovne potrebe obrazovno-vaspitnih ustanova • Loše građevinsko stanje svih školskih zgrada i objekata • Nedostatak prostornih kapaciteta i nizak stepen opremljenosti u svim obrazovno-vaspitnim ustanovama • Neorganizovan prevoz učenika i nastavnika na teritoriji opštine • Smanjenje broja učenika u školama, pogotovu seoskim • Nedovoljno razvijena svest o neophodnosti zaštite životne sredine i vrednosti zajednice? • Potencijali: • Razgranata mreža škola • Veliki broj talentovane dece u svim školama • Stručan postojeći nastavno-vaspitni kadar • Zainteresovanost nastavno-vaspitnog i rukovodeceg kadra za unapređenje kvaliteta rada • Postojeći školski objekti, povoljni za razvoj đačkog i sportskog turizma (srednja škola, škole u Visoci, Kruščici, Severovu, Brekovu, Dobračama,...) • Zadovoljavajuća saradnja obrazovno-vaspitnih ustanova sa porodicama dece (uključivanje roditelja u rad ustanova kroz organe upravljanja i savetodavne organe, zajedničke aktivnosti...) • Zainteresovanost privrede i lokalne zajednice za saradnju sa obrazovno-vaspitnim ustanovama i prilagođavanje obrazovnih profila potrebama zajednice, obrazovanje odraslih i prekvalifikaciju.

16. KVALITETNO OBRAZOVANJE ZA SVE, USKLAĐENO SA STANDARDIMA I POTREBAMA ZAJEDNICE I DRUŠTVA Strategija unapređenja kvaliteta obrazovno-vaspitnih usluga • primena inovacija u obrazovno-vaspitnom radu; usklađivanje obrazovnih profila sa potrebama privrede i lokalne zajednice; proširenje usluga na doškolovavanje, dokvalifikaciju i prekvalifikaciju odraslih; unapređenje kadrovske strukture u obrazovanju (stipendiranje, specijalizacija, dokvalifikacija i prekvalifikacija kadra u prosveti); angažovanje postojećih prostornih i kadrovskih kapaciteta na realizaciji programa neformalnog obrazovanja. Strategija upravljanja finansijama u obrazovno-vaspitnim ustanovama • finansiranje od strane lokalne samouprave usklađeno sa potrebama obrazovno-vaspitnih ustanova; efikasniji pristup eksternim - projektno orijentisanim fondovima; komercijalni programi u ponudi obrazovnih institucija. Strategija razvoja infrastrukture obrazovno-vaspitnih ustanova • Izgradnja objekata, rekonstrukcija, opremanje i održavanje postojećih objekata; adaptacija školskih objekata potrebama đačkog i sportskog turizma; unapređenje bezbednosti u obrazovno-vaspitnim ustanovama; javni prevoza učenika i zaposlenih i nabavka vozila za redovne potrebe obrazovno-vaspitnih ustanova. Strategija jačanja partnerskih odnosa sa institucijama i privredom na lokalnom nivou • lokalni Plana razvoja obrazovno-vaspitnih ustanova; lokalni Savet za obrazovanje; povoljni uslovi za razvoj obrazovanja kroz saradnju sa različitim sektorima na lokalnom nivou (lokalnom samoupravom, ostalim ustanovama, javnim preduzećima, organizacijama, udruženjima, privatnim sektorom); međuopštinska i regionalna saradnja na razvojnim projektima u oblasti obrazovanja Strategija obrazovanja i podizanja svesti o životnoj sredini • edukacija stanovništva o neophodnosti zaštite životne sredine, sa akcentom na decu i omladinu; unapređenje realizacije redovnih školskih programa i partnerskih projekata u oblasti zaštite životne sredine i ekologije.

17. RAZVOJ INFRASTRUKTURE • Osnovni problemi: • INSTITUCIJE I FINANSIJE (nedostatak planova; nedostatak informacionih sistema; problemi u koordinaciji JP i JKP; nedostatak finansijskih sredstava; loše određene naknade za korišćenje i uređenje; neekonomske cene usluga i nizak nivo naplate; loša kadrovska struktura u pojedinim JP. • JAVNE POVRŠINE (neuređene javne površine i objekti; nedostatak parkinga; loš kvalitet putne mreže i nedostatak mostova na rekama) • INFORMATIKA I TT (loša pokrivenost RTV signalima i signalima mobilne telefonije u seoskim područjima; loše TT centrale u selima). • VODOVOD I KANALIZACIJA (nedovoljna obuhvaćenost sela mrežom vodovoda i kanalizacije; nije razdvojen sistem kišne i fekalne kanalizacije; nema prečišćavanje otpadnih voda; zastarela vodovodna mreža; nepostojanje sistema daljinskog upravljanja vodovodom; neizgradjena akumulacija u vodosistemu Rzav i loše snabdevanje vodom u vreme suša; nedefinisno gazdovanje seoskim vodovodima) • ELEKTRO I ENERGETSKA MREŽA (loše napajanje elektro energetskog sistema i nedovoljan broj trafostanica); nema gasovoda i centralnog sistema grejanja) • OTPAD I ZAGAĐENJE (postojanje divljih deponija; nedostatak transferne stanice; nedovoljno razrađen sistem separacije otpada; zimska zagađenost vazduha; neregulisano uklanjanje čvrstog otpada i otpadnih vode na seoskom području) • Potencijali: • Relativno dobar geografski položaj u odnosu na šire sisteme • Regionalni sistem vodosnabdevanja Rzav • Izgrađeni značajni objekti i mreže vodovoda i kanalizacije (dovoljan rezervoarski prostor, magistralni i glavni vodovi, ...) • Razgranata mreža puteva • Rešeno pitanje izvorišta vodosnabdevanja • Razgranata mreža javne rasvete • Poslovno okruženje i veliki broj privrednih subjekata • Pristupanje izgradnji gasovoda

18. RAZVIJENA KOMUNALNA INFRASTRUKTURA, UREĐENE JAVNE POVRŠINE I EFIKASNE KOMUNALNE USLUGE ZASNOVANE NA TRŽIŠNIM PRINCIPIMA, KOJI DOPRINOSE PREDUZETNIČKOM AMBIJENTU I OČUVANJU ŽIVOTNE SREDINE Strategija planiranja i upravljanja infrastrukturom • planovi i usklađeni programi izgradnje i održavanja infrastrukture i uređenja građevinskog zemljišta; akti javnih preduzeća, politika cena i mehanizmi naplate; jačanje komunalne, ekološke i drugih opštinskih inspekcija; sistem nadzora i upravljanja komunalnim sistemima; GIS i baza podataka o postojećoj infrastrukturi; regionalna saradnja na razvojnim infrastrukturnim projektima; informacione tehnologije; angažovanjee stručnih kadrova za oblasti vodosnabdevanja i planiranja; javno - privatna partnerstva; uvođenje standarda kvaliteta. Strategija uređenja javnih površina • programi uređenja javnih površina u saradnji sa građanima i privatnim sektorom; uređenje i održavanje javnih površina Strategija razvoja saobraćaja i komunalnih sistema • uspostavljanje sistema upravljanja čvrstim otpadom; održavanje i unapređenje komunalnih sistema i saobraćaja; višenamenske akumulacije na području opštine; održavanje postojećih alternativnih izvora vodosnabdevanja; regionalna saradnja u domenu upravljanja čvrstim otpadom, vodosnabdevanja, gasifikacije i izgradnje i održavanja saobraćajne infrastrukture; uvođenja novih tehnologija u pružanju komunalnih usluga. Strategija unapređenja finansiranja infrastrukturnih sistema • definisanje opštinske politike cena komunalnih usluga i naknada; efikasna naplata prihoda; javno-privatna partnerstava za potrebe finansiranja infrastrukture; donatorski fondovi; republički fondovi i sredstava. Strategija zaštite životne sredine • edukacija građana i edukativno promotivne aktivnosti; efikasan monitoring i inspekcijski nadzor; primena bezbednosnih tehnologija za životnu sredinu; realizacija projekata koji doprinose zaštiti životne sredine; promocija racionalnog trošenja energije i vode.

19. RAZVOJ ZDRAVSTVA • Osnovni problemi: • Nedovoljna usklađenost zdravstvene zaštite sa potrebama korisnika • Neprecizna zakonska regulativa u zdravstvenoj oblasti • Nedostatak nacionalne i opštinske strategije zdravstvene zaštite • Nezadovoljavajući uslova za adekvatnu organizacija svih segmenata zdravstvene službe u Domu zdravlja • Nedostatak sredstava za stručno usavršavanje zdravstvenih radnika • Nedovoljni prostorni uslovi za lečenje dece i žena u Domu zdravlja • Delimična zastarelost medicinske opreme u Domu zdravlja • Nezadovoljavajuća tehnička opremljenost Doma zdravlja (sanitetskim vozilima, sistemom za centralno grejanje, informacioni sistem i dr.) • Nedovoljna finansijska sredstva za tekuće, investiciono održavanje i predvidjeni nivo zdravstvene zaštite • Nezadovoljavajući nivo zdravstvene prosvećenosti stanovništva • Potencijali: • Dovoljan broj mlađih stručnih kadrova svih profila u zdravstvu • Postojanje većeg broja lekarskih i stomatoloških ordinacija u privatnom sektoru • Rekonstruisan objekat Doma zdravlja • Adaptirani objekti terenskih ambulanti • Postojanje projekta usmerenih na zdravstvenu edukaciju seoskog stanovništva. • Partnerstvo sa Centrom za socijalni rad, Mesnim zajednicama, školama, lokalnim organizacijama civilnog društva, MUP i dr..

20. EFIKASNA I RACIONALNA ZDRAVSTVENA ZAŠTITA PRILAGOĐENA POTREBAMA GRAĐANA Strategija planiranja i normativnog uredjenja u oblasti primarne zdravstvene zaštite • preuzimanje osnivačkih prava nad Domom zdravlja i apotekom; lokalni strateški plan zaštite zdravlja; godišnji planovi rada; realizacija programa definisanih nacionalnim strategijama; međuopštinska i regionalna saradnja. Strategija upravljanja finansijama u zdravstvu • definisanje i korišćenje svih raspoloživih izvora finansiranja zdravstvene zaštite (Ministarstvo zdravlja, lokalna samouprava, RZZO, ostali izvori); uspostavljanje mehanizama za praćenje trošenja finansijskih sredstava Strategija unapređenja zdravstvene infrastrukture i snadbevanja odgovarajućom medicinskom i tehničkom opremom • proširivanje prostornih kapaciteta Doma zdravlja; nabavka i održavanje medicinske i tehničke opreme; uvođenje informacionog sistema u okviru Doma zdravlja; odlaganje medicinskog otpada u skladu s propisima. Strategija stalnog unapređenja i racionalizacije organizacije zdravstvene zaštite i uskladjivanja sa potrebama građana • unapređenje u organizaciji rada, a naročito u prijemu pacijenata, pružanju hitne pomoći, zbrinjavanju neizlečivih bolesnika i kućnom lečenju; organizovanje zdravstvene zaštite i usluga, koje su jednako dostupne svim gradjanima (seoske ambulante); uključivanje privatnih lekarskih ordinacija u sistem zdravstvene zaštite; uvođenje novih dijagnostičkih i terapijskih metoda; stručno usavršavanje i edukacija zdravstvenih radnika; stalno praćenje, analiza i informisanje zajednice o zdravstvenom stanju stanovništva i preduzimanje potrebnih mera. Strategija kontinuiranog zdravstvenog prosvećivanja građana • programi zdravstvene edukacije stanovništva, uz medijsku podršku; organizovanje akcija za kontrolu zdravlja na javim mestima; organizovanje kampanja za skrining zdravstvenog stanja stanovništva u selima; zdravstvena edukacija dece, mladih i ostalih ostetljivih kategorija stanovništva sa programima prevencije bolesti zavisnosti, zaštite reproduktivnog i mentalnog zdravlja, organizovanih fizičkih aktivnosti, zaštite od povređivanja, zdravoj ishrani i drugo; partnerstvo sa lokalnim institucijama.

21. SOCIJALNA ZAŠTITA • Osnovni problemi: • Nadležnost za utvrđivanje prava, odlučivanje o načinu njihovog ostvarivanja i potrebnim sredstvima centralizovana je na nivou Republike; • Nedovoljna finansijska sredstva • Nedovoljna raznovrsnost ponude usluga u socijalnoj žaštiti • Nedovoljno planova i programa za socijalnu zaštitu • Nedovoljno razvijeni javno - privatno partnerstvo i saradnja sa drugim organizacijama • Nedostatak prostornih kapaciteta za realizaciju programa • Nedovoljna informisanost građana o problemima i programima socijalne zaštite • Nedovoljni profesionalni kapaciteti • Potencijali: • Spremnost lokalne zajednice da rešava problem, • Proaktivno i inovativno orijentisana institucija nadležna za socijalnu zaštitu, • Prisustvo donatorskih programa i razvijen sektor male privrede • Saradnja sa Mesnim zajednicama, NVO, DZ, MUP i drugim službama i institucijama

22. KVALITETNE, EFIKASNE, DOSTUPNE I RAZNOVRSNE USLUGE U SOCIJALNOJ ZAŠTITI, PRILAGOĐENE STVARNIM POTREBAMA GRAĐANA Strategija planiranja, normativnog uredjenja i finansiranja • opštinska normativna akta u oblasti socijalne politike; akcioni planovi za ugrožene kategorije stanovništva; medjusektorsko povezivanje i uskladjivanje u planiranju usluga; utvrdjivanje oblika i programa finansiranja. Strategija unapredjenja ljudskih resursa • jačanje profesionalnih kapaciteta i afirmacija deficitarnih profesija; savetodavne i edukativne aktivnosti za korisnike i davaoce usluga; senzibilizacija zajednice na probleme socijalno ugroženih stanovnika; podsticanje učešća korisnika, specijalizovanih udruženja korisnika i nevladinih i volonterskih organizacija; partnerstavo sa lokalnim ustanovama i organizacijama (preventivne akcije, projekti usmereni ka borbi protiv siromaštva, zaštita dece, projekti za ugrožene kategorije stanovništva...) Strategija izgradnje prostornih i tehničkih kapaciteta • izgradnja i unapređenje objekata za realizaciju socijalnih programa (dom za stara lica, prihvatilište za žrtve nasilja, dnevni boravak za lica s posebnim potrebama, socijalno stanovanje); baza podataka ugroženih grupa. Strategija razvoja usluga u oblasti socijalne zaštite • unapredjenje postojećih usluga; uvođenje novih usluga u skladu sa potrebama ugroženih kategorija; afirmacija i podrška porodici kao najboljem okviru zaštite ranjivih grupa; partnerstva sa civilnim i privatnim sektorom u pružanju usluga; savetodavne i edukativne aktivnosti u oblasti prevencije. Strategija za smanjenje siromaštva na lokalnom nivou • pomoć u zapošljavanju i samozapošljavanju socijalno ugroženih grupa; savetodavni rad kod zapošljavanja, doškolovavanja i prekvalifikacije.

23. KULTURA • Osnovni problemi: • nezadovoljavajuće stanje objekata kulture; • nedovoljan broj zaposlenih i nepovoljna kvalifikaciona struktura istih; • slaba posećenost programa; • nedovoljna finansijska ulaganja u kulturu ; • nedovoljna briga o kulturnoj zaostavštini; • nepostojanje Saveta za kulturu • nizak nivo opšte kulture građana • Potencijali: • postojeći kadrovski potencijali i objekti kulture; • raznovrsnost kulturnih sadržaja; • internet prezentacija biblioteke • postojanje značajnih kulturno-istorijskih spomenika ( crkva, manastir i dr.) • veći broj amaterskih dramskih i pevačkih grupa, KUD-ova • dobra saradnja sa školama, umetničkim udruženjima, ustanovama i organizacijama u oblasti kulture

24. KULTURNA PONUDA NA VISOKOM NIVOU, USKLAĐENA SA POTREBAMA I INTERESOVANJIMA GRAĐANA Strategija razvoja objekata i kadrova kulture • obezbeđivanje sredstava iz budžeta i iz sopstvenih prihoda, donacije i drugi izvori; donošenje i realizovanje programa zaštite objekata i predmeta kulturne zaostavštine; izrada projektne dokumentacije i izgradnja kapaciteta omladinskog centra; usavršavanje kadrova i dovoljno motivisanje zaposlenih; osnivanje Saveta za kulturu. Strategija razvoja kulturne ponude • donošenje i realizovanje akcionog plana kojim se obezbeđuje proširenje programskih sadržaja uz povezivanje sa drugim privrednim delatnostima (turizam, mala privreda, sport) i institucijama; obnova nekadašnjih tradicionalnih manifestacija i uvođenje novih; osnivanje gradskog hora i amaterskog pozorišta i obnova likovne kolonije; podrška vaninstitucionalnim kulturnim dešavanjima i udruženjima (profesionalnim i amaterskim); međuopštinska i regionalna saradnja na projektima unapređenja kulturne ponude; promovisanje kulturnih sadržaja; izgradnja svesti o značaju kulture kod svih uzrasta, posebno kod mladih; razvijanje izdavačke delatnosti Narodne biblioteke Arilje.

25. INFORMISANJE • Osnovni problemi: • nedefinisan pravni status medija (nedefinisani vlasnička struktura, profil štampanih medija i frekvencija za elektronske medije); • neadekvatna materijalno-tehnička opremljenost medija; • institucionalni i organizacioni problemi u medijima; • nedovoljni i nedovoljno edukovani ljudski resursi; • nedovoljna pokrivenost teritorije opštine programom lokalnog radija i TV • Potencijali: • postojeći organizacioni, tehnički i ljudski potencijali; • spremnost za dalje usavrašavanje postojećih kadrova; • iskazana potreba građana za informacijom. • postojanje kablovske televizije • razvijeno privatno preduzetništvo, MSP, motivisano za plasiranje informacija • pokrivenost ADSL-om • postojanje opštinskog website, kao i više sajtova firmi, ustanova iz Arilja

26. PROFESIONALNO I OBJEKTIVNO INFORMISANJE USKLAĐENO SA POTREBAMA I ZAHTEVIMA GRAĐANA Strategija institucionalnog i organizacionog unapređenja informisanja • pravno regulisanje statusa medija; jačati službe za odnose sa javnošću u opštini, javnom i bisnis sektoru; formiranje asocijacije lokalnih medija; lokalni Savet za informisanje; donošenje i realizovanje Programa razvoja medija; uspostavljanje novih pristupa u informisanju građana (bilten lokalne samouprave, web site i internet, brošure, anketni listići...); otvaranje lokalne TV stanice Strategija tehničkog i kadrovskog osposobljavanja medija • tehničko opremanje štampanih i elektronskih medija; uspostavljanje i poboljšanje informativne pokrivenosti seoskih područja; animiranje, obuka, selekcija i prijem novih kadrova; edukacija i obuka zaposlenih; obezbeđivanje trajnih izvora finansijskih sredstava. Strategija uključivanja građana u proces donošenja odluka i informisanja na lokalnom nivou • podizanje nivoa saradnje između medija i civilnog društva; dosledna primena Zakona o slobodnom pristupu informacija od javnog značaja; učešće građana u kreiranju programskih sadržaja; animiranje gradjana za učešće na javne tribine, okrugli stolovi, rasprave, pisma čitalaca, medijske kampanje.

27. RAZVOJ SPORTA • Osnovni problemi: • Mali broj dece koja su uključena u sport, • Nekvalitetni uslovi za uspešan rad (neuređeni i neosvetljeni tereni i pomoćni objekti) • Postojeći sportski objekti su u lošem stanju • Nedostatak zatvorenih sportskih objekata, • Nizak nivo sportske kulture kod građana, • Uništavanje objekata i opreme od strane nesavesnih građana, • Nedovoljan broj odgovarajućih stručnih kadrova (trenera i profesora), • Nedovoljna koordinacija klubova i nefunkcionisanje Sportskog saveza Arilja, • Potencijali: • Deca motivisana za bavljenje sportom • Započeta izgradnja sportske hale, • Spremnost lokalne samouprave da pruži finansijsku i drugu podršku klubovima, • Postoje Mogućnosti za pripreme sportista (hala, hotel, prateći objekti) • Motivisanost privrednih subjekata da pomažu ariljskom sportu • Očuvana životna sredina i reke kao potencijali za rekreativni sport,

28. ORGANIZOVANO I MASOVANO BAVLJENJE SPORTOM GRAĐANA SVIH UZRASTA U ADEKVATNIM USLOVIMA, PODRŽANO OD STRANE LOKALNE SAMOUPRAVE I MOTIVISANOG STRUČNOG KADRA Strategija unapređenja sportskih terena i objekata • izgradnja dodatnih sportskih kapaciteta (hala, sportsko rekreativni centri, bazeni); unapređenje sistema održavanja i zaštite sportskih objekata; aktiviranje alternativnih prostora za rekreativno bavljenje sportom Strategija unapređenja kadrova • Permanentno usavršavanje kadrova (seminari, kampovi, kursevi, dovodjenje poznatih stručnjaka) Strategija omasovljenja i promocije sporta • promocija sporta u predškolskim ustanovama i školama; razvijanje motivacije građana svih uzrasta za bavljenje sportom i rekreacijom; organizovanje i učestvovanje na kampovima; razmena trenera i sportista; organizacija sportskih manifestacija. Strategija unapređenja institucionalnih okvira za razvoj sporta • obezbeđenje pristupa izvorima finansiranja i fondovima; podrška klubovima i Sportskom savezu; osnivanje komisija i Saveta za razvoj sporta; podrška inicijativama za osnivanje sportskih klubova; međuopštinska i regionalna saradnja u oblasti razvoja sporta.

29. RAZVOJ LOKALNE UPRAVE • Osnovni problemi: • nedostatak radnog prostora i neuslovne kancelarije, • nedovoljan broj vozila i druge opreme, • nije uspostavljena informatička povezanost lokalnih institucija, • nedovoljno efikasna koordinacija sa lokalnim institucijama • otežana i neuređena saradnja sa republičkim institucijama • nedovoljan budžet koji ne zadovoljava potrebe korisnika • lokalna samouprava nema svoju imovinu • male nadležnosti lokalnih vlasti • česte izmene i neusaglašenost zakona i procedura • nedovoljno razgraničene nadležnosti različitih nivoa vlasti • loš materijalni položaj zaposlenih • pravno nedefinisan status lokalnih službenika • nedostatak mlađih visokoobrazovanih kadrova • nedovoljno razvijena svest zaposlenih o ličnoj odgovornosti i upravi kao servisu građana • nedostatak strategije razvoja uprave • nedostatak razvojnih planova • slaba informisanost i nedovoljno učešće građana • nezainteresovanost građana i mala motivisanost za saradnju • nepoverenje građana u institucije vlasti • nemogućnost rešavanja zahteva građana van nadležnosti lokalne smouprave • Potencijali: • visok stepen obučenosti zaposlenih za rad sa računarima • stvorena osnova računarske mreže • izgradnja i uspostavljanje uslužnog i projektnog Centra • razvijeno preduzetništvo i veliki broj registrovanih privrednih subjekata • postojanje opšteg i sektorskih udruženja privrednika • otvorenost uprave za saradnju sa privredom • formirana kancelarija za Lokalni ekonomski razvoj • otvorenost uprave za saradnju sa udruženjima građana i NVO • motivisanost zaposlenih za stručno usavršavanje • zainteresovanost zaposlenih za sticanje novih znanja i veština (strani jezici, rad sa računarima, izrada projekata) • pozitivna slika o opštini u okruženju

30. LOKALNA UPRAVA OKRENUTA KA POTREBAMA ZAJEDNICE KOJA UZ JAČANJE PARTNERSTVA SA PRIVREDNIM SEKTOROM I CIVILNIM DRUŠTVOM STVARA MOGUĆNOSTI ZA RAZVOJ OPŠTINE I POBOLJŠANJE KVALITETA ŽIVOTA Strategija institucionalnog razvoja • osnivanje potrebnih službi; donošenje regulative za koordinaciju službi; uvođenje standarda kvaliteta usluga; unapređenje kadrovskih struktura; stalno usavršavanje kadrova; međuopštinska i regionalna saradnja na projektima modernizacije i institucionalnog razvoja lokalne uprave. Strategija upravljanja lokalnim finansijama • donošenje regulative na lokalnom nivou; unapređenje naplate prihoda; participacija privrednog sektora kroz partnerstvo sa LS; uključivanje donatorskih fondova; korišćenje republičkih fondova. Strategija raspolaganja imovinom lokalne samouprave • inicijativa za vraćanje imovine lokalnoj samoupravi; Planski dokument za upravljanje imovinom u cilju ekonomskog razvoja. Strategija jačanja partnerstava • unapređenje informisanja; jačanje poverenja kroz uključivanje građana u donošenje odluka i rad uprave; jačanje saradnje sa organizacijama civilnog društva; jačanje saradnje sa privrednim sektorom. Strategija modernizacije uslova rada • opremanje i unapređenje radnog prostora; unapređenje informacionih tehnologija; razvijanje timskog rada i tolerantnih međuljudskih odnosa; savremeni sistem motivacije zaposlenih u lokalnoj samoupravi.

31. BEZBEDNOST I UPRAVLJANJE KRIZAMA • Osnovni problemi: • nizak nivo opšte bezbednosti • dotrajali i nedovoljno obezbeđeni objekti • neregulisan sistem saobraćaja sa manjkom parking mesta • loša komunalna i saobraćajna infrastruktura • nedovoljna zainteresovanost i edukacija građana • nedovoljna i spora primena zakona i opštinske regulative • neiskorišćenost potencijala opštinskih institucija zbog ograničenja u republičkoj regulativi • nedovoljna saradnja između institucija nosilaca aktivnosti na polju bezbednosti u opštini • ne postoji tim za upravljanje kriznim situacijama • ne evidentiraju se potencijalne krize na nivou opštine • Potencijali: • Postojanje opštinske Komisije za bezbednost i upravljanje kriznim situacijama • Postojanje institucija nadležnih za bezbednost i upravljanje kriznim situacijama na republičkom nivou

32. RAZVIJEN SISTEM BEZBEDNOSTI I UPRAVLJANJA KRIZNIM SITUACIJAMA OSTVAREN KROZ PARTNERSKI ODNOS SA PREDSTAVNICIMA RAZLIČITIH INSTITUCIJA I ZAJEDNICE, UZ KONTINUIRANI EDUKATIVNI I PREVENTIVNI RAD Strategija razvoja sistema bezbednosti i upravljanja kriznim situacijama • organizovanje kontinuiranih aktivnosti na planu prevencija u oblasti bezbednosti i upravljanja kriznim situacijama; opštinska dokumenata iz oblasti bezbednosti; planiranje i primena mera fizičko tehničkog obezbeđenja u svim javnim objektima i javnim površinama; unapređenje partnerstva sa policijom i pravosudnim organima i lokalnom zajednicom; edukacija građana na polju protivpožarne zaštite i opšte bezbednosti i zaštite životne sredine; promotivne aktivnosti u cilju podizanja svesti o potrebi prevencije i primene propisa i mera u oblasti bezbednosti i upravljanja kriznim situacijama; formiranje timova u okviru institucija i njihovo stalno usavršavanje; praćenje stanja i povećanje stepena bezbednosti u svim oblastima (javna bezbednost, škole, zdravstvene ustanove, saobraćaj, komunalni sistemi , dr); saradnja sa regionalnim i republičkim institucijama i organima.