Íslenskur vinnumarkaður; þróun – staða – horfur

1. Íslenskur vinnumarkaður; þróun – staða – horfur Karl Sigurðsson Febrúar 2007

2. Umfjöllunarefni • Almennar tölfræðilegar upplýsingar um íslenskan vinnumarkað • Helstu einkenni • Þróun síðustu ára • Samanburður við nágrannaríkin • Hagsveiflur, fólksflutningar og innflutningur erlends vinnuafls • Tölfræðileg þróun síðustu ára og helstu ástæður • Þensla síðustu ára og mikill innflutningur erlends vinnuafls • Útlendingar á íslenskum vinnumarkaði og í samfélaginu • Þróun næstu mánuði og ár • Annað

3. Verkefni Vinnumálastofnunar • Opinber vinnumiðlun – ráðgjöf, vinnumarkaðsúrræði, starfsendurhæfing • Atvinnuleysistryggingar – móttaka og skráning atvinnuleitenda, útreikningur og greiðsla bóta • Útgáfa atvinnuleyfa og skráning útlendinga á íslenskum vinnumarkaði. Starfsmannaleigur. • Fæðingarorlofssjóður • Ábyrgðarsjóður launa • Starfsmenntaráð • Atvinnumál kvenna • Halda utan um og afla upplýsinga um atvinnumál og vinnumarkað og miðlun upplýsinga þar um

4. Almennar tölfræðilegar upplýsingar um íslenskan vinnumarkað • Helstu einkenni íslensks vinnumarkaðar í samanburði við nágrannalöndin, og þróun síðustu ár • Vinnuaflsþróun • Atvinnuþátttaka • Atvinnuleysi • Vinnutími • Atvinnugreinaskipting

5. Helstu vinnumarkaðsupplýsingar 2006 skv. vinnumarkaðskönnun Hagstofunnar Heimild: Hagstofa Íslands

6. Vinnuafl, 16-74 ára, 1991-2005 175.000 140.000 Heimild: Hagstofa Íslands

7. Atvinnuþátttaka eftir kyni, aldri og búsetu Heimild: Hagstofa Íslands

8. Atvinnuþátttaka 16-74 ára eftir aldri Heimild: Hagstofa Íslands

9. Þróun atvinnuþátttöku 16-64 ára síðustu ár á Íslandi og í nágrannaríkjunum Heimild: Hagstofa Íslands

10. Atvinnuþátttaka 60-64 ára á Íslandi og í OECD ríkjunum Heimild: OECD

11. Atvinnuleysi eftir kyni aldri og búsetu (Vinnumarkaðskönnun Hagstofunnar) Heimild: Hagstofa Íslands

12. Atvinnuleysi 1997 – 2007 (skráð atvinnuleysi Vinnumálastofnun) Heimild: Vinnumálastofnun

13. Þróun atvinnuleysis eftir aldri (Vinnumarkaðskönnun Hagstofunnar) Heimild: Hagstofa Íslands

14. Þróun atvinnuleysis eftir aldri Heimild: Vinnumálastofnun

15. Atvinnuleysi í lok árs 2006 í löndum ESB og nokkrum að auki Heimild: Eurostat ofl.

16. Þróun atvinnuleysis 16-64 ára síðustu ár á Íslandi og í nágrannaríkjunum Heimild: Hagstofa Íslands

17. Vinnutími 16-74 ára Heimild: Hagstofa Íslands

18. Af hverju svona mikið vinnuframlag á Íslandi? • Vinnumenning / viðhorf til vinnu • Sögulega mikil eftirspurn eftir vinnuafli, tengist smæð hagkerfisins og vinnuaflsfrekum atvinnugreinum • Tengsl mikil – erfitt að týnast utan vinnumarkaðar • Laun tiltölulega lág og bótakerfið lakara en víða, amk. á Norðurlöndunum • Framleiðni pr. unninn tíma minni á Íslandi

19. Fjöldi starfandi og hlutfallsleg skipting á atvinnugreinar 2005

20. Atvinnuleysi eftir atvinnugreinum Heimild: Vinnumálastofnun

21. Hagsveiflur – fólksflutningar – innflutningur erlends vinnuafls • Eftirspurn eftir vinnuafli + lagarammi og stjórnvaldsákvarðanir stýra flæðinu • Samspil hagsveiflna og fólksflutninga • Flutningar erlendra ríkisborgara til landsins • Fjöldi útlendinga á Íslandi og á íslenskum vinnumarkaði • Hverjir koma til landsins? • þjóðerni og bakgrunnur • til hvaða starfa og hvar? • fara þeir aftur eða setjast þeir að til frambúðar?

22. Helstu lög/reglur/stjórnvaldsákvarðanir sem gilda um komu útlendinga til landsins • Samningar um sameiginlegan vinnumarkað Norðurlandanna • Tiltölulega einfalt að flytjast á milli og fá vinnu • Lög um útlendinga og um atvinnuréttindi útlendinga, nýjust frá 2002. • Mjög tengt þörf vinnumarkaðarins fyrir vinnuafl • Flóttamenn eða aðrar mannúðarástæður / fjölskyldutengsl / námsmenn • Útgáfa atvinnuleyfa tiltölulega flókið ferli og tímafrekt / miklar skjalakröfur • Samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið og lög um frjálsan atvinnu- og búseturétt launafólks innan svæðisins 1993 • Engar hömlur á för launafólks milli landa EES og þar með á komu útlendinga frá (gamla) ESB til landsins

23. Helstu lög/reglur/ákvarðanir sem gilda um komu útlendinga til landsins – frh. • Við stækkun ESB 1. maí 2004 nýttu Íslendingar, líkt og flestar þjóðir ESB, heimild til frestunar á frjálsri för frá nýju ríkjunum um 2 ár. • Eftirspurn beint í meira mæli til þessara ríkja • Í september 2005 var slakað verulega á skjalakröfum gagnvart íbúum nýju ríkjanna og nánast opnað á frjálsa för þaðan. • Mjög hertar á skilyrðum gagnvart þriðja ríkis borgurum • Þann 1. maí 2006 var ákveðið að framlengja ekki takmarkanir á frjálsri för frá nýju ríkjunum. • Áfram hertar reglur gagnvart þriðja ríkis borgurum • Önnur lög sem skipta máli: • Lög um útsenda starfsmenn 2001 – innleiðing á þjónustutilskipun ESB • Lög um starfsmannaleigur 2006 • Lög væntanleg um þjónustuviðskipti

24. Aðfluttir umfram brottflutta Heimild: Hagstofan (flutn). Vinnumálastofnun (atvl.)

25. Aðfluttir umfram brottflutta eftir ríkisborgararétti Heimild: Hagstofa Íslands

26. Fjöldi útlendinga á Íslandi, 1981-2006 10% 6% Heimild: Hagstofa Íslands

27. Fjöldi erlendra ríkisborgara á vinnumarkaði Heimild: Hagstofa Íslands. Tölur fyrir 2006 eru bráðabirgðatölur

28. Fjöldi erlendra ríkisborgara sem kom á íslenskan vinnumarkaði á árinu 2006 • Á árinu 2005 voru skv. upplýsingum Hagstofunnar ríflega 9.000 erl. ríkisborgarar að jafnaði á vinnumarkaði. • Áætlað er að a.m.k. 6.000 þeirra hafi verið á vinnumarkaði áfram á árinu 2006. • Ný tímabundin atvinnuleyfi á árinu 2006 voru 2.849. • Skráningar starfsmanna frá nýju ríkjum ESB frá 1. maí voru 3.999 • Tilkynntir starfsmenn á vegum starfsmannaleiga voru 1.138. • Frá gamla EES (engin skráningarskylda) allt að 2.000 manns • Óskráðir frá nýju ríkjum ESB ?? 1.500 ?? Alls 17.500, en ekki svo margir að jafnaði

29. Upplýsingar Vinnumálast. um erlenda ríkisborgara nýja á ísl. vinnumark. 2006

30. Veitt atvinnuleyfi 2005-2006 eftir svæðum 2005 2006

31. Ný tímabundin atvinnuleyfi 2005 til 1. maí 2006, eftir ríkisfangi

32. Ný tímabundin atvinnuleyfi 2005 til 1.maí 2006 - atvinnugreinar og starfsstéttir

33. Ný tímabundin atvinnuleyfi 2005-1.maí 06 Atvinnugreinar og starfsstéttir eftir kyni

34. Ný tímabundin atvinnuleyfi 2005 til 1. maí 2006, eftir atvinnugr. + stærstu verktakar

35. Ný tímabundin atvinnuleyfi eftir landshlutum

36. Hlutfallsleg dreifing nýrra atvinnuleyfa á landshluta

37. Aldursskipting nýrra atvinnuleyfa 2005-1. maí 2006, og greining eftir kyni

38. Aldursskipting innflytjenda

39. Ríkisfang innflytjenda

40. Ríkisfang innflytjenda

41. Ríkisfang innflytjenda

42. Fæðingarland Norðurlandabúa 2005 – valin svæði (hlutfall af öllum fæddum erlendis) Heimild: Nordic Statistical Yearbook 2006

43. Hugleiðingar • Eftirspurnin í íslensku efnahagslífi ræður og hefur ráðið fjölda útlendinga sem koma á íslenskan vinnumarkað. • Lagaramminn og stjórnvaldsákvarðanir stýra hvaða útlendingar koma til landsins. • Atvinnustefnan hefur ráðið mestu um innflutning erlends vinnuafls – uppbyggingin ekki möguleg án þessa vinnuafls • Útlendingar hafa komið til landsins að mestu vegna eftirspurnar eftir vinnuafli – í leit að atvinnu og tekjum • Þróunin á Íslandi á margan hátt ólík því sem var á Norðurlöndunum • Um er að ræða fólk af EES svæðinu að stærstum hluta • Atvinnuleysi er hverfandi þrátt fyrir allan þennan innflutning

44. Mannafli á vegum Impregilo við byggingu Kárahnjúkavirkjunar

45. Mannafli við byggingu álvers á Reyðarfirði

46. Heildarmannafli við stóriðju- og virkjanaframkvæmdir

47. Vísitala efnahagslífsins: væntingar forsvars-manna 400 stærstu fyrirtækja landsins Heimild: Samtök atvinnulífsins – fréttabréf jan.

48. Skortur á starfsfólki í ýmsum atvinnugreinum Heimild: Samtök atvinnulífsins – fréttabréf jan.

49. Samdráttur eða framhald þenslu? • Þjóðhagsspá fjármálaráðuneytisins gerir ráð fyrir að hægist á í efnahagslífinu næstu 2 árin • Hagvöxtur minnkar í ár en eykst aftur, spáð 2,2% 2007 og 3,1% 2008, var 2,5% 2006 • Atvinnuleysi (skráð) spáð um 2,0% 2007 og 3,3% 2008, var 1,3% 2006. • Forsvarsmenn stórfyrirtækja (400 stærstu) hóflega bjartsýnir á efnahagshorfur í síðustu könnun í desember • Væntingavísitala almennings há í lok síðasta árs • Miklar opinberar framkvæmdir framundan, tónlistarhús, sjúkrahús, framkvæmdir í samgöngumálum • Verður frekari uppbygging stóriðju og virkjana – og þá í hve miklum mæli ?