Menadžment u modernoj poljoprivredi

1. Menadžment u modernoj poljoprivredi Osnovne funkcije i aktivnosti menadžmenta Planiranje Kontrola Organizacija Ciljevi Rukovođenje Kadrovanje

2. Menadžment u modernoj poljoprivredi posmatran sa makro aspekta Osnovne funkcije i aktivnosti menadžmenta Strateško Planiranje Rukovođenje i monitoring Organizacija Ciljevi Kadrovanje

3. Makro-strateško planiranje • utemeljenje institucionalnog okvira za makro menadžment u agrosistemu; • utvrđivanje značaja i mesta poljoprivrede u ukupnom privrednom razvoju zemlje; • utemeljenje jasnih pravaca i ciljeva razvoja agroprivrede (analiza uslova za razvoj, anticipiranje problema i načina njihovog eliminisanja); • izrada modela alokacije resursa.

4. Parametri makro-strateškog planiranja • Bilans hrane (rezultat kompleksnog sagledavanja ponude i tražnje za poljoprivrednim proizvodima) koga čine sledeće kategorije: (1) proizvodi koji se koriste u ishrani ljudi; (2) sirovine polj. porekla namenjene daljoj preradi; (3) državne rezerve; (4) mogućnost izvoza; (5) neizbežni uvoz poljoprivredno-prehrambenih proizvoda. • Projekcija agrarnog sektora u monetarnom i fiskalnom sistemu (utvrđivanje input-output pariteta i analiza mogućnosti agrosistema da doprinese stabilizaciji državnog budžeta) • Globalna alokacija resursa (alokacija resursa u poljoprivredi saglasno prostornom planu zemlje i intersektoralna realokacija resursa kao uslov transformacije poljoprivrede)

5. Organizovanje agrarnog sektora • Predstavlja stvaranje konkretne organizacione strukture za sprovođenje agrarne politike na određenom prostoru • Najznačajnije aktivnosti organizovanja su: • Uvođenje i difuzija nove tehnologije • Dinamičko inoviranje globalno utemeljenih modela strukture proizvodnje • Optimalno korišćenje prirodnih resursa • Podsticanje organizacionih formi za transformaciju poljoprivrede • Organizovanje tržišta poljoprivrednih proizvoda • Organizovanje informacionog sistema za potrebe poljoprivredne proizvodnje

6. Organizovanje agrarnog sektora: Uvođenje i difuzija nove tehnologije • Nove tehnologje su potencijalno efikasan instrument razvoja poljoprivrede. • Uvođenje novih tehnologija realizuje se uz poštovanje određenih tehničko-tehnoloških normi i ekološko-zdravstvenih standarda. • U konkretnim uslovima kojim raspolaže određena ekonomija uvođenje novih tehnologija mora da zadovolji kriterijum efikasnosti korišćenja raspoloživih resursa. Dva su osnovna pristupa koja mogu biti primenjena u ovom domenu: • Pristup “zemlja-štednja” – podrazumeva uvođenje nove tehnologije koja će doprineti potpunijem zapošljavanju raspoložive radne snage; • Inoviranje uz “kapital-intenzivne” projekte koji podrazumeva maksimalnu zamenu živog minulim radom.

7. Organizovanje agrarnog sektora:Inoviranje globalno-utemeljenih modela strukture proizvodnje • Neposredni uzrok ove aktivnosti makro agrarnog menadžmenta jesu problemi na relaciji uvođenje novih tehnologija – povećanje prinosa - pad cene polj.proizvoda - pad dohotka poljoprivrednih proizvođača. • Obuhvata aktivnosti preusmeravanja proizvodne strukture saglasno projekciji bilansa potreba hrane (preusmeravanje resursa iz proizvodnje egzistencijalnih proizvoda u proizvodnju robe većeg dohodovnog elasticiteta). • Transformacija agrarnog sektora se u ovom domenu odvijala različito u različitim zemljama. Najznačajnija iskustva ove vrste pružaju: • Velika Britanija – uvođenje rotacionog sistema u plodoredu, transformacija opštinskih pašnjaka u privatne posede; • Danska – izum i primena separatora za maslac, sistem zadružnih mlekara; • Japan – tehnologija zamrzavanja svilenih buba i model svilarstva, svilarske zadruge i koledž za svilarstvo; • Francuska – otpor tehnološkim inovacijama, niska produktivnost rada, prekomerno praktikovanje mera protekcionističke politike, otežana transformacija seljačkog sistema organizacije u poljoprivredi.

8. Organizovanje agrarnog sektora:Optimalno korišćenje prirodnih resursa • Odluke ove vrste artikulišu se kroz prostorni plan zemlje i znače organizovano korišćenje prirodnih resursa: poljoprivrednog zemljišta, šuma sa postojećom florom i faunom, te vodnih resursa. • Rezultat ove aktivnosti jesu definisani modeli strukture proizvodnje (specijalizacija na makro nivou ili rejonizacija) koji imaju za cilj uspostavljanje poželjne ravnoteže između biljne i stočarske proizvodnje u okviru primarnog sektora, a potom i prerađivačko-uslužnog sektora u okviru modela ruralnog razvoja. • Tržišno specijalizovani regioni su: • Ravničarski (ratarsko-stočarska proizvodnja) • Brdsko-planinski (voćarsko-vinogradarsko-stočarska proizvodnja) • Planinski (ekstenzivno stočarstvo i korišćenje šumske flore i faune)

9. Organizovanje agrarnog sektora:Organizacione forme za transformaciju poljoprivrede • Optimalno iskorišćenje prirodnih resursa moguće je jedino uz usmeravanje adekvatne kombinacije u korišćenju materijalnih i ljudskih resursa, što se čini odgovarajućim merama agrarne politike (naročito investiciono-kreditne politike u sklopu ekonomskih mera agrarne politike). • Dva su osnovna pitanja na koja treba odgovoriti u ovom domenu: • Koju veličinu poljoprivrednog gazdinstva treba forsirati (malo-veliko-optimalno gazdinstvo)? • Da li primat treba dati korporacijskom modelu ili porodičnom modelu poljoprivrede?

10. Organizovanje agrarnog sektora:Organizovanje tržišta poljoprivrednih proizvoda • Način organizacije tržišta poljoprivrednih proizvoda utiče na efikasnost intersektoralnog transfera ostvarenih dohodaka unutar agroprivrede ili, šire posmatrano, ekonomije kao celine. • Tri su osnovna modela podsticanja poljoprivrednika da proizvode viškove koji će poslužiti kroz neekvivalentnu razmenu za razvoj vanpoljoprivrednog sektora: • Kolonijalni (plantažni) model • Socijalistički model • Tržišni (kapitalistički) model

11. Organizovanje agrarnog sektora:Organizovanje informacionog sistema za potrebe poljoprivrede • Informacije moraju biti pravovremene, tačne, dostupne, precizne, relevantne...jer su osnova svih odluka koje donose menadžeri-vlasnici u poljoprivredi • Informacije se odnose na sledeća područja: • Adaptiranje tehnologije proizvodnje uz optimalno iskorišćenje resursa • Komparativne prednosti pojedinih tipova poljoprivrednih gazdinstava • Projekcija bilansa poljoprivrednih proizvoda • Cene i pariteti na relaciji input-output • Kupoprodajni odnosi u prometu zemljišta i zakupni odnosi • Finansije, poreske i druge zakonske obaveze • Izvori informacija postaju kompleksni i čine ih: • Tradicionalni izvori (publikacije, konsultantska tela, direktna komunikacija sa bližim okruženjem i dr.) • Internet – WIACENT (World Information Agricultural Center, regionalne i nacionalne organizacije za informisanje u poljoprivredi) • Ekspertski sistemi (softverski paketi za rešavanje kompleksnih problema u agroprivredi poput kombinovanja proizvodne strukture, finansijske analize, upravjanja prirodnim resursima i dr.)

12. Upravljanje ljudskim resursima u agrosistemu • Zbir menadžerskih znanja iz oblasti moderne poljoprivrede čine okosnicu efikasnog korišćenja svih ostalih resursa • Pored opštih znanja (biznis i ekonomija, planiranje i analitika, sociologija, javne komunikacije, pslovna etika i dr.) menadžer u poljoprivredi mora da raspolaže brojnim specifičnim zanjima iz oblasti u kojima je ova delatnost najviše izložena riziku i neizvesnosti (tržišni rizik, finansijski rizik i rizik više sile). • Upravljanje ljudskim resursima na makro nivou podrazumeva dva aspekta: • Upravljanje ukupno raspoloživom radnom snagom u agrosektoru (nivo zaposlenosti i potreba realokacije ovog resursa) • Određivanje značaja i mesta profesije menadžera (usmeravanje sistema obuke i obrazovanja kadrova) • Najznačajnija područja delovanja menadžera u agraru danas su: • Upravljanje inovacijama • Upravljanje rizikom • Dizajniranje efektivne organizacije • Dizajniranje efektivnog informacionog sistema • Upravljanje ljudskim resursima

13. Rukovođenje i monitoring u agrosistemu • Dok se na mikro nivou ove dve funkcije mogu posmatrati relativno odvojeno, na makro nivou su one neodvojive jer zatvaraju sistem menadžerskih odluka i otvaraju polje za donošenje novih odluka među kojim korektivne akcije imaju primat. • Rukovođenje: donošenje oduka i koordinaciju aktivnosti u okviru strateškog plana • Monitoring: utvrđivanje činjeničnog stanja na sistematizovani način. Najznačajnija područja makro menadžmenta u agraru koja zahtevaju neprekidno praćenje, pređenje sa drugima i menjanje odluka, svodi se na dva segmenta: • Praćenje produktivnosti agrosektora, tj. primene rezultata tehničko-tehnološkog progresa; • Upravljanje naukom za tehnički progres.

14. Rukovođenje i monitoring u agrosistemu - nastavak • Osnovni principi upravjanja naučko-istraživačkim radom u agraru su: • Decentralizacja naučno-istraživačke delatnosti • Podela rada između javnih i privatnih istraživačkih institucija • Informativna povezanost unutar integralnog sistema istraživanja • Uključivanje naučno-istraživačke delatnosti u sistem obrazovanja • Tržišna ekonomija zahteva kontinuelno inoviranje menadžerskih veština što znači da menadžeri sutrašnjice moraju proći kroz multidisciplinarne programe obrazovanja i ostati u sistemu permenentne obuke (danas univerzitetsko zanje biva dopunjeno drugimizvorima znanja poput programa razvoja menadžmenta, obrazovanja za širenje znanja tehničko-institucionalne prirode, korporacijskim programima obrazovanja, programima obuke kod kuće, programima profesionalnih i granskih asocijacija i dr.)