Teoriler Işığında Türk-Yunan İlişkilerinde Ege Sorunu Doç. Dr. Atilla Sandıklı BİLGESAM Başkanı

1. Teoriler Işığında Türk-Yunan İlişkilerinde Ege Sorunu Doç. Dr. Atilla Sandıklı BİLGESAM Başkanı

2. Takdim Planı • Giriş • Realist Yaklaşımın Güvenlik Anlayışı • Realist Yaklaşım ve Ege Sorunu • Realist Yaklaşım ve İki Ülke Arasında Savaş İhtimali • Liberal Yaklaşımın Güvenlik Anlayışı • Liberal Güvenlik Yaklaşımı ve İkili İlişkilerde Diyalog Süreci • Muhtemel Çözüm Modeli:Ege’ye Özgü Teşkilatlanma

3. Giriş • Tarihsel süreç içinde • Türk-Yunan ilişkileri güvensizlik temelinde gelişmiştir. • Megali İdea (Büyük Ülkü)

4. Yunanistan’ın Genişlemesi 1830 1913 1880 1919 - 1922 1830 1913

5. Tarihsel Süreç & Kıbrıs Sorunu

6. Ege Sorunları • Gayri askeri statüdeki adaların silahlandırılması • Kıta sahanlığı sorunu • Hava sahası sorunu Yunanistan’ın hava sahasını 10 mile genişletme teşebbüsü ve FIR hattı • Karasuları sorunu Yunanistan’ın karasularını 6 milden 12 mile genişletme girişimi • Egemenliği antlaşmalarla Yunanistan’a devredilmemiş ada, adacık ve kayalıklar sorunu

7. Ege Sorunlarında Realist Tutum

8. Ege Sorunlarında Liberal Tutum

9. Realist Yaklaşımın Güvenlik Anlayışı

10. Realist Yaklaşımın Güvenlik Anlayışı

11. Realist Yaklaşım ve Ege Sorunu Kapsamındaki Gelişmeler • Tarihsel süreç ve Kıbrıs’taki gelişmelerden ötürü, Ege’deki anlaşmazlıklar karşılıklı güç mücadelesi ve güvensizliğe dayalı ele alınmıştır. • 1974 Kıbrıs Barış Harekatı sonrası taraflarda birbirlerine karşı yalnızlık algısı ortaya çıkmıştır.

12. Gayri askeri statüdeki Ege adalarının silahlandırılması • Kıbrıs’taki gelişmelerle birlikte Ege bölgesi iki ülkenin tehdit algıladığı bir coğrafya haline gelmiştir. • Yunanistan 1960’lı yıllardan itibaren Lozan Barış Antlaşması ve Paris Barış Antlaşması’na göre gayri askeri statüdeki adaları silahlandırmıştır.

13. GAYRİ ASKERİ STATÜDEKİ DOĞU EGE ADALARI TAŞOZ SEMADİREK BOĞAZÖNÜ ADALARI LİMNİ BOZBABA Bu adaların hepsi silahsızlandırılmış statüdedir. MİDİLLİ SARUHAN ADALARI İPSARA SAKIZ SİSAM MENTEŞE ADALARI AHİKERYA İLERYOZ KOÇBABA İSTANKÖY İSTANBULYA İNCİRLİ RODOS KERPE ÇOBAN

14. Ege adalarının silahlandırılması

15. Realist Tutum ve Kıta Sahanlığı Sorunu • Kıta sahanlığının paylaşımımda sıfır toplamlı oyun anlayışı • Karşılıklı işbirliğini göz ardı eden yaklaşım • Yunanistan, Ege’deki adaların kendilerine ait kıta sahanlıkları olduğunu ileri sürmektedir. • Türkiye, doğu Ege adalarının Anadolu anakarasının uzantısı olduğunu belirtmektedir.

16. Yunan Tezi • Yunan tezine göre kıta sahanlığı sınır hattı, doğu Ege adaları ile Anadolu karası arasından geçmektedir. GİZLİ

17. Türk Tezi • Türkiye ise Ege’de eşit paylaşıma dayalı kıta sahanlığı sınırlandırmasını savunmaktadır.

18. Kıta Sahanlığı Sorununda Rekabetçi ve Çatışmacı Hareket Tarzı

19. Kıta Sahanlığı Sorununda Rekabetçi ve Çatışmacı Hareket Tarzı 1976 BM Güvenlik Konseyi Lahey Uluslararası Adalet Divanı

20. 1976 Bern Mutabakatı • Taraflar Ege kıta sahanlığını ilgilendiren konularda tek taraflı girişimlerden kaçınmayı taahhüt etmiştir.

21. Realist Tutum veHava Sahasının Paylaşımı Sorunu • Yunanistan, Ege’deki hava sahasını 10 mile genişletmeye çalışmıştır. • Türkiye, Yunan hava sahasını 6 mil olarak kabul etmekte, Türk savaş uçakları sistematik bir şekilde 4 millik sahaya girmektedir. • FIR (Uçuş Malumat Bölgesi) hattı sorumluluğunu fiili egemenliğe dönüştürmeyi amaçlamıştır. Atina askeri uçuşlara ait bildirim talep etmekte, Türkiye reddetmektedir.

22. 1944 Şikago Sözleşmesi ve 1982 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne göre; ULUSLARARASI HAVA SAHASI MİLLİ HAVA SAHASI KARASULARI AÇIK DENİZ KARA VEYA ADALAR GİZLİ 28

23. ULUSAL HAVA SAHASI ULUSLARARASI HAVA SAHASI İhlal yok 6 M. KARASULARI 4 NM. ANA KARA VEYA ADA AÇIK DENİZ 28 Realist Tutum veHava Sahasının Paylaşımı Sorunu

24. İstanbul-Atina FIR Hattı TÜRKİYE YUNANİSTAN İSTANBUL FIR ATİNA FIR • Türkiye, Yunanistan’ın FIR’ı egemenlik hakkı gibigösterme girişimlerini tanımamaktadır.

25. Realist tutum ve Karasuları Sorunu • Yunanistan’ın karasularını 12 mile genişletme girişimi • Türkiye, Yunanistan’ın karasularını 12 mile genişletme adımını savaş sebebi sayacağını beyan etmiştir • Yunan karasularının 12 mil olması durumunda; • Türkiye’nin Ege kıyılarını savunma yeteneği zayıflayacak • Ege hava sahası Türk askeri uçaklarına kapanacaktır.

26. 12 Mil’e Göre Karasuları Realist Tutum ve Karasuları Sorunu 6 Mil’e Göre Karasuları

27. Ege’deki Ada, Adacık ve Kayalıkların Egemenliği Sorunu • Egemenliği antlaşmalarla Yunanistan’a devredilmemiş ada, adacık ve kayalıklar sorunu 1990’lı yıllarda ikili ilişkilerin gündemini belirlemiştir.

28. Realist Yaklaşım ve İki Ülke Arasında Savaş İhtimali • İki ülke arasında güvensizlik ve karşılıklı güç mücadelesi • Yunanistan, PKK terör örgütünü desteklemiş, Güney Kıbrıs’la Ortak Savunma Doktrini ilan etmiş, Suriye, İran ve Ermenistan’la ikili askeri anlaşmalar imzalamıştır. • Türkiye, olası bir savaş durumunda, Yunanistan, Suriye ve PKK terör örgütünün müşterek hareket edebileceğini hesaplamıştır.

29. Realist Yaklaşım ve İki Ülke Arasında Savaş İhtimali

30. Ege Krizi • 1987 Yılında • Yunanistan’ın kuzey Ege’de Taşoz adası civarında petrol arama girişimi • Türkiye’nin Sismik I gemisini Ege’ye göndererek misilleme teşebbüsü

31. 29 Ocak 1996Doğu Kardak Kayalığı

32. Liberal Yaklaşımın Güvenlik Anlayışı

33. Liberal Yaklaşımın Güvenlik Anlayışı

34. Liberal Güvenlik Yaklaşımı ve İkili İlişkilerde Diyalog Süreci • Türkiye-Yunanistan arasındaki karşılıklı güvensizliğin 1999 sonrası dönemde kısmen zayıfladığı gözlemlenmiştir. • Madrid Deklarasyonu (1997) • Öcalan’ın Yakalanması (1999) • Yunanistan’ın Türkiye’nin AB adaylığını veto etmemesi

35. Öcalan’ın yakalanmasının ardından, Türkiye Yunanistan’a terörle mücadelede işbirliği önermiştir. YUNANİSTAN TÜRKİYE

36. Liberal Güvenlik Yaklaşımı ve İkili İlişkilerde Diyalog Süreci • Dışişleri Bakanlıklar arasında yürütülen rutin görüşmeler • Dışişleri Bakanlıkları Müsteşarlıkları arasında Ege sorunları kapsamında başlatılan istikşafi görüşmeler

37. Güven Artırıcı Önlemler • Karşılıklı güvenliğin tesisine yönelik 29 adet güven artırıcı önlem • İki ülkenin Dışişleri Bakanlıkları, Savunma Bakanlıkları, Genelkurmay Başkanlıkları ile Eskişehir ve Larissa’daki Milli Hava Harekât Merkezleri arasında doğrudan temas hattı • Türk ve Yunan silahlı kuvvetleri arasında etkileşimi artırabilecek ziyaret, ortak eğitim ve bilimsel faaliyetler

38. Güven Artırıcı Önlemler • Ege’de çakışmayı önlemek üzere taraflar bir yıl sonraki tatbikatlar hakkında karşılıklı bildirim yapmayı kabul etmiştir. • Sahil Güvenlik Komutanlıkları arasında ikili müzakereler yürütülmesi kararlaştırılmıştır. • İki ülke, Barış İçin Ortaklık (BİO) eğitim merkezlerinde BİO ülkelerinin iştirakiyle ortak eğitim programları düzenleyecektir.

39. Liberal Güvenlik Yaklaşımı ve İkili İlişkilerde Diyalog Süreci • Son on yılda ikili ilişkilerde ticaret, enerji, ulaştırma ve turizm alanlarında önemli gelişmeler • Türkiye-Yunanistan-İtalya Doğalgaz Boru Hattı Projesi • Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (2009)

40. Liberal Güvenlik Yaklaşımı ve İkili İlişkilerde Diyalog Süreci • Yunanistan’ın PKK terör örgütü tarafından kullanılan Lavrion mülteci kampını kapatması • Türkiye’nin Yunanistan’ı dış tehdit listesinden çıkarması

41. Muhtemel Çözüm Modeli: Ege’ye Özgü Teşkilatlanma • Güven artırıcı önlemlerle ve Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi ile sağlanan yakınlaşma Ege sorunlarının çözümü için yeterli değildir. • İki ülkenin Ege’deki işbirliğini sürekli kılacak ve Realist algıların yinelenmesini engelleyecek kurumlara ihtiyaç vardır.

42. Muhtemel Çözüm Modeli: Ege’ye Özgü Teşkilatlanma • Fonksiyonalist bakış açısıyla, iki ülke arasında Ege’de işbirliği odaklı bir teşkilatlanmaya gidilebilir. • Ege’deki sorunlar; değişik düzeylerde de olsa taraflara ortak menfaat sağlayacak bir kurumsal işbirliği ile çözülebilir. • Avrupa Birliği tecrübesi Ege’deki sorunların çözümüne yönelik böyle bir teşkilatlanmaya esin kaynağı olabilir.

43. Muhtemel Çözüm Modeli

44. Muhtemel Çözüm Modeli: Ege’ye Özgü Teşkilatlanma • Ege’de petrol arama ve çıkarma konusunda iki ülke arasındaki anlaşmazlıklar, teşkilatlanma sürecinin başlatılabileceği bir alandır. • İki ülkenin Ege Denizi tabanından çıkarılacak fosil yakıtların üretimi ve işletimi sürecinde ortak hareket etmesini sağlayacak bir teşkilatlanma fikri dikkate değerdir.

45. Muhtemel Çözüm Modeli: Ege’ye Özgü Teşkilatlanma • Türkiye-Yunanistan arsındaki güvensizlik algısının tekrar güçlenmesini Ege’ye özgü böyle bir teşkilatlanma önleyebilir. • İki ülke arasında müşterek menfaatlere hizmet eden kurumsal işbirliği taraflar arası sürdürülebilir güvenin teminatı olabilecektir.