Skuteczna edukacja ekologiczna społeczności lokalnej i równoważenie wzorców konsumpcji

1. Skuteczna edukacja ekologiczna społeczności lokalnej i równoważenie wzorców konsumpcji i produkcji Jeśli chcemy dokonać zwrotu i realizować założenia zrównoważonego rozwoju, to konieczna jest zmiana światopoglądu i sposobu myślenia. Jest ona możliwa poprzez systematyczne uczenie młodego pokolenia myślenia holistycznego, globalnego i ekologicznego. Stefan Kozłowski Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu „Lokomotywa zrównoważonego rozwoju – partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie” dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

2. Cele i zadania edukacji ekologicznej (1) Podstawowym celem edukacji ekologicznej jest stworzenie mentalnych i kulturowych podstaw włączania jak najszerszych kręgów, środowisk i grup społecznych (społeczeństwa) do realizacji zrównoważonego rozwoju. Obecnie edukacja ekologiczna wykracza daleko poza aspekty biologiczne, obejmując również kwestie społeczne, gospodarcze, wzajemnych oddziaływań w systemie: człowiek-gospodarka-przyroda Celem edukacji ekologicznej społeczeństwa jest zapewnienie: • właściwego postrzegania środowiska i miejsca w nim człowieka, jego działalności gospodarczej oraz aktywności społecznej, • rozumienia procesów zachodzących w środowisku i ich zmian pod wpływem człowieka (antropopresja), • znajomości systemu zarządzania środowiskiem, a szczególnie poznania narzędzi zarządzania i mechanizmów ich funkcjonowania, • umiejętności zdobywania informacji o stanie środowiska.

3. Cele i zadania edukacji ekologicznej (2) Cel: wykształcenie szerokiej świadomości ekologicznej, jako podstawowego układu odniesienia dla dokonywanych wyborów konsumenckich. Proekologiczne zachowania konsumenckie będą miały charakter trwały, jeśli będą motywowane szeroko uzasadnionymi przekonaniami, co do ich słuszności i wpływu konsumentów, poprzez te wybory, na proekologiczną transformację systemu społeczno-gospodarczego w kierunku zgodnym z zasadami i celami ekorozwoju. Centralne miejsce edukacji ekologicznej w modelu funkcjonowania proekologicznego systemu produkcji i konsumpcji zajmuje świadomość ekologiczna, która warunkuje istnienie proekologicznych postaw, zachowań i wyborów konsumenckich.

5. Edukacja formalna Edukacja nieformalna Rodzaje edukacji ekologicznej http://www.ekoszkola.pl/pl/s/o-nas/

6. Dokumenty strategiczne edukacji ekologicznej • Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej "Przez Edukację do Zrównoważonego Rozwoju" wraz z Programem Wykonawczym (2001 r.) • Strategia Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju, opracowana przez Europejską Komisję Gospodarczą ONZ i przyjęta na spotkaniu przedstawicieli Ministerstw ds. Środowiska i Edukacji w 2005 r. Cele edukacji ekologicznej: • Kształtowanie pełnej świadomości i budzenie zainteresowania społeczeństwa wzajemnie powiązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi. • Umożliwienie każdemu człowiekowi zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych dla poprawy stanu środowiska. • Tworzenie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw, wartości i przekonań jednostek, grup i społeczeństw, uwzględniających troskę o jakość środowiska.

7. Warunki edukacji ekologicznej Warunki realizacji celów edukacji ekologicznej: • Uznania, że edukacja ekologiczna jest jednym z podstawowych warunków realizacji Polityki Ekologicznej Państwa. • Wprowadzenia elementów edukacji ekologicznej do wszystkich sfer życia społecznego, respektując i wykorzystując wartości kulturowe, etyczne i religijne. • Zapewnienia dostępu społeczeństwa do informacji o stanie środowiska przyrodniczego i edukacji ekologicznej. • Uznania, że edukacja ekologiczna jest podstawowym warunkiem zmiany konsumpcyjnego modelu społeczeństwa.

8. Zadania samorządów lokalnych w edukacji ekologicznej Na lokalne jednostki samorządu terytorialnego (gminy i powiaty) Strategia nakłada następujące zadania: • Współdziałanie jednostek samorządowych, przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej, wynikających z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz lokalnej Agendy 21, z organizacjami, instytucjami, Kościołami i Związkami Wyznaniowymi, zakładami pracy, przedstawicielami społeczności lokalnych • Utrzymywanie współpracy ze szkołami, zapewniając im warunki do prowadzenia edukacji ekologicznej. • Zapewnienie społeczeństwu dostępu do niezbędnych informacji przydatnych w procesie podejmowania decyzji dotyczących zarządzania środowiskiem.

9. Lokalny program edukacji ekologicznej Programy edukacji ekologicznej opracowywane są najczęściej w ramach gminnych Programów Ochrony Środowiska, do których opracowania zobowiązała wszystkie jednostki samorządu terytorialnego ustawa Prawo Ochrony Środowiska. Lokalny program edukacji ekologicznej powinien obejmować praktycznie wszystkie podmioty i instytucje lokalne, w szczególności: • sołectwa • Szkoły i przedszkola, • Domy Kultury i Biblioteki Publiczne • zakłady pracy i przedsiębiorstwa (firmy) • indywidualne gospodarstwa domowe i rolne. CENTRA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ przykład: http://cee.elk.pl/galeria.html

10. Współpraca z organizacjami ekologicznymi na polu ekoedukacji społeczności lokalnej

11. Rodzaje organizacji ekologicznych Pozarządowe ruchy obrony: • praw człowieka • praw zwierząt • praw konsumentów • środowiska naturalnego

12. Formy działań organizacji ekologicznych Rodzaje działań organizacji ekologicznych: • kampanie informacyjne i lobbingowe • bojkoty • konsultacje • ekspertyzy • szkolenia • konferencje • lobbing legislacyjny i konsumencki Sposoby działań: • kształtowanie świadomości ekologicznej osób zaangażowanych w działania społeczne. • przybliżanie społeczeństwu istoty i znaczenia problemów ekologicznych. • wpływ na osoby i instytucje odpowiedzialne za podejmowanie decyzji dotyczących zarządzania środowiskiem. • propagowanie humanistycznego i kulturowego wzorca ekologii.

13. Obszary działań organizacji ekologicznych Obszary działań POE: • pozyskiwanie kompleksowej informacji o stanie środowiska i oddziaływaniu na niego poszczególnych rodzajów działalności i przedsięwzięć gospodarczych (dostęp do informacji środowiskowej); • uczestniczenie w procesie podejmowania decyzji, mających wpływ na stan środowiska i otoczenia społeczno-przyrodniczego, na poziomie strategiczno-programowym (międzysektorowe ciała konsultacyjne i opiniodawczo-doradcze), jak i poszczególnych przedsięwzięć gospodarczych – procedury Ocen Oddziaływania na środowisko, także Strategiczne OOS (partycypacja społeczna), • współpraca z administracją publiczną (w szczególności z samorządami) i firmami (organizacjami gospodarczymi)na rzecz przedsięwzięć zrównoważonego rozwoju (kooperacja międzysektorowa).

14. Koncepcja równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji

15. Definicja zrównoważonej konsumpcji Zrównoważona konsumpcja to: optymalne, świadome i odpowiedzialne korzystanie z dostępnych zasobów naturalnych, dóbr i usług na poziomie jednostek, gospodarstw domowych, wspólnot i społeczności lokalnych, środowisk biznesowych, samorządów terytorialnych, rządów krajowych i struktur międzynarodowych, zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju. Ma ona na celu zaspokojenie potrzeb i podniesienie jakości życia dla wszystkich w wymiarze lokalnym i globalnym, przy jednoczesnym przestrzeganiu praw człowieka i praw pracowniczych, uwzględnianiu możliwości zaspokojenia potrzeb innych ludzi, w tym przyszłych pokoleń, oraz zachowania i odtworzenia dla nich kapitału przyrodniczego. Postawa zrównoważonej konsumpcji uwzględnia ograniczenie marnotrawstwa, produkcji odpadów i zanieczyszczeń oraz wybór wyrobów i usług, które w największym stopniu spełniają określone kryteria etyczne, społeczne i ekologiczne. Definicja przyjęta przez Grupę ds. Zrównoważonej Konsumpcji, działającą od 2009 r. w ramach Zespołu ds. Społecznej Odpowiedzialności Biznesu przy Ministrze Gospodarki i Premierze RP

16. Obszary równoważenia konsumpcji Stwierdza się potrzeby równoważenia: • sposobów robienia zakupów, • sposobów użytkowania produktów, • stylu i trybu życia, w tym odżywiania się, • sposobu prowadzenia gospodarstw domowych, • sposobów komunikowania się i transportu, • sposobu pozbywania się odpadów • sposobów wytwarzania (produkcji), pakowania i dystrybucji produktów http://www.mg.gov.pl/files/upload/8382/Broszura%20konsumpcja.pdf

17. Dokumenty strategiczne zrównoważonej konsumpcji i produkcji (1) • Plan Działania z Johannesburga (2002) • Strategia zmian wzorców konsumpcji i produkcji na sprzyjające realizacji zasad trwałego, zrównoważonego rozwoju (2003): „Zasadniczym celem zmian w sferze konsumpcji powinno być takie oddziaływanie na społeczeństwo, które pozwoliłoby na uniknięcie, niekorzystnego dla środowiska, zjawiska "nadkonsumpcji" i przejście od razu do konsumpcji zrównoważonej. Wykształcenie w społeczeństwie wzorców trwałej,  zrównoważonej konsumpcji wynikających ze świadomych decyzji jednostek i opartych na wewnętrznym przekonaniu, będzie procesem długim, gdyż poziom świadomości ekologicznej jest jeszcze relatywnie niski. Z tego powodu, bardzo istotna jest edukacja prowadząca do podnoszenia poziomu świadomości ekologicznej. Musi ona obejmować zarówno konsumentów jak i producentów".

18. Dokumenty strategiczne zrównoważonej konsumpcji i produkcji (2) • Plan działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej KOM(2008) 397 • Strategia działań na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji w UE opiera się na grupie wielu polityk i instrumentów: • Zintegrowana Polityka Produktowa – Integrated Product Policy (IPP); • Strategia tematyczna dotycząca zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych – Thematic Strategy on the Sustainable Use of Natural Resources; • Strategia tematyczna w sprawie zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu – Thematic  Strategy on Waste Prevention and Recycling; • Plan działań na rzecz technologii środowiskowych – Environmental Technologies Action Plan (ETAP); • Program Wsparcia Zgodności Środowiskowej dla MŚP – European Compliance Assistance Programme (ECAP) - Environment & SMEs; • - Zielone zamówienia publiczne – Green Public Procurement (GPP); • - Dyrektywa Eco-design w sprawie produktów zużywających energię – Eco-design of Energy Using Products Directive (EuP); • - System Ekozarządzania i Audytu – Eco-Management and Audit Scheme (EMAS); • - Oznakowanie ekologiczne Ecolabel – Ecolabel Scheme.

19. Dokumenty strategiczne zrównoważonej konsumpcji i produkcji (3) Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 - wytyczne: • promowanie etykiet znakujących aspekt środowiskowy produktów w celu ułatwienia konsumentom zachowań proekologicznych; • zapewnienie udziału pozarządowych organizacji ekologicznych we wszystkich gremiach podejmujących decyzje dotyczące ochrony środowiska; • intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej minimalizację powstawania odpadów (np. opakowań, toreb foliowych) i ich preselekcję w gospodarstwach domowych; • edukacja rolników (np. w wielu gospodarstwach rolnych ma miejsce niechlubna praktyka wylewania zawartości szamb na pola i do lasów, jak również spalanie odpadków z tworzyw sztucznych w piecach domowych).

20. Krajowe Centrum Referencyjne ds. Zrównoważonej Produkcji i Konsumpcji ttp://scp.eionet.europa.eu/ Krajowe Centra Referencyjne ds. Zrównoważonej Produkcji i Konsumpcji (ang. National Reference Centres on Sustainable Consumption and Production) ▼ Krajowe Punkty Kontaktowe (National Focal Points, NFP) ▼ Europejskie Centra Tematyczne (European Topic Centres, ETC)

21. Efektywność edukacji ekologicznej – zadania podmiotów sektorowych

22. Efektywność edukacji ekologicznej - założenia Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej i jej skuteczności w obszarze równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji wymaga: • akcentowania możliwości wpływania na poprawę stanu i jakości środowiska poprzez konkretne postawy, wybory i zachowania konsumenckie w codziennym życiu, w trakcie zakupów i prowadzenia gospodarstwa domowego – unaocznianie związków między codziennymi, praktycznymi zachowaniami a rodzajem i stopniem oddziaływania na środowisko (np. zakup opakowań z folią PCV i trudności w odzysku tego opakowania) • podejmowania aktywnych działań na szczeblu lokalnym, adresowanych do lokalnych społeczności, uwzględniających specyfikę społeczną (w tym wiek, wykształcenie), gospodarczą (stopień zamożności) i jakość środowiska, w którym te społeczności żyją • integrowania i koordynowania działań edukacyjnych podejmowanych przez organizacje pozarządowe, jednostki samorządowe i przedsiębiorstwa (prowadzone np. w ramach projektów społecznej odpowiedzialności biznesu CSR) • współdziałania i partnerstwa między podmiotami sektora publicznego, pozarządowego i biznesu, jakrównież włączenia do tego placówek oświatowych i edukacyjnych oraz mediów.

23.  Zadania jednostek samorządowych                        Zadania samorządu obejmują: • opracowanie lokalnego programu edukacji ekologicznej uwzględniającego problematykę równoważenia wzorców konsumpcji i włączenie go do programów współpracy z organizacjami pozarządowymi, • prowadzenie lokalnych kampanii informacyjno-promocyjnych we współpracy z organizacjami społecznymi, mediami i firmami w zakresie ekologizacji codziennej konsumpcji i stylu życia, • organizowanie lokalnych proekologicznych imprez i festynów, • rozpowszechnianie informacji o stronach internetowych i organizacjach działających w obszarze edukacji ekologicznej na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji, • certyfikacja urzędu gminy wg. normy ISO 14001 lub systemu EMAS. • prowadzenie "Zielonego biura" w urzędzie gminy • segregacja odpadów na potrzeby recyklingu w urzędzie gminy i jednostkach komunalnych • wprowadzanie zielonych zamówień publicznych.

24.  Zadania organizacji pozarządowych                        Zadania pozarządowych organizacji ekologicznych i konsumenckich: • udzielanie konsumentom aktualnych i rzetelnych informacji na temat ekologicznych aspektów konsumpcji • monitorowanie dynamiki ekologizacji lokalnej konsumpcji i produkcji • analiza możliwości wprowadzenia rozwiązań ekoinnowacyjnych i udoskonaleń w lokalnej polityce i gospodarce komunalnej i funkcjonowaniu gminy. • organizacja społecznych inicjatyw na rzecz odzysku surowców i recyklingu materiałowego i organicznego, • zdobywanie i doskonalenie wiedzy przez członków organizacji w zakresie zrównoważonej konsumpcji, wprowadzania dokumentów strategicznych (na poziomie globalnym, UE, krajowym, regionalnym) • realizacja projektów edukacyjnych adresowanych do społeczności lokalnej • rozpoznawanie rynku usług eksperckich i możliwości mobilizowania funduszy na lokalne przedsięwzięcia odmaterializowania produkcji, • organizowanie kampanii na rzecz określonych celów odmaterializowania konsumpcji, zwłaszcza racjonalizacji i oszczędnego użytkowania energii cieplnej i elektrycznej, wody i użytkowania surowców na terenie gminy.

25. Lokalne przedsięwzięcia partnerskie na rzecz równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji

26. Partnerstwo dla zrównoważonej konsumpcji Celem partnerskiej koordynacji działań – zapobieżenie sytuacjom: • sytuacji, w której istnieje podaż produktów zrównoważonych, dostarczanych przez odpowiedzialne społecznie i ekologicznie przedsiębiorstwa, lecz występuje brak popytu ze strony konsumentów; • sytuacji, w której konsumenci poszukują produktów zrównoważonych, lecz oferta rynkowa nie zaspokaja tych potrzeb na poziomie pragnień (alienacja konsumencka); • sytuacji, w której istnieją publiczne (rządowe lub samorządowe) programy promujące zrównoważoną konsumpcję i produkcję, lecz brak jest odzewu ze strony sektora przedsiębiorstw i organizacji pozarządowych (co w przypadku tych ostatnich jest wszakże mało prawdopodobne, z uwagi na najwyższy stopień obywatelskiej aktywności w tym sektorze); • sytuacji, w której sektor pozarządowy (organizacje ekologiczne i konsumenckie) domaga się tworzenia warunków polityczno-prawnych do podejmowania działań na rzecz równoważenia konsumpcji, lecz występuje brak zrozumienia i bierność ze strony administracji publicznej.

27. Wkład organizacji sektorowych w partnerstwo (1) Podstawowym wkładem organizacji poszczególnych sektorów w partnerstwo jest: o    sektor biznesu – zapewnienie efektywności ekonomicznej partnerstwa, o    sektor publiczny (samorządowy) – zapewnienie zgodności działań partnerstwa z lokalną polityką, strategią i programem rozwoju, o    sektor pozarządowy – zgodność celów i działań partnerstwa z wartościami, zasadami i celami zrównoważonego rozwoju.

28. Wkład organizacji sektorowych w partnerstwo (2) • sektor biznesu – tworzenie modelu produkcji i świadczenia usług spełniającego wysokie i progresywne wymogi ochrony środowiska (system zarządzania środowiskowego) – oferowanie produktów ekologicznych; • sektor publiczny (samorządowy) – promowanie i stymulowanie rozwoju firm posiadających wdrożony i progresywnie doskonalony system zarządzania środowiskowego – ekologizacja kryteriów zamówień publicznych; • sektor pozarządowy – podejmowanie zintegrowanych działań z zakresu edukacji ekologicznej, promowania proekologicznego modelu konsumpcji i produktów proekologicznych.

29. Wkład organizacji sektorowych w partnerstwo (3)

30. Wkład organizacji sektorowych w partnerstwo (3) cd.

31. Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu „Lokomotywa zrównoważonego rozwoju – partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie” dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dziękujemy za uwagę! Zapraszamy do zadawania pytań autorowi wykładu!