MİLLİ GELİR

1. MİLLİ GELİR

2. Milli Gelir İle İlgili İki Temel Kavram • Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Bir ülkenin sınırları içinde hem o ülke yurttaşları hem de yabancılar tarafından elde edilen gelir. • Gayri Safi Milli Hasıla Bir ülkenin yurttaşları tarafından o ülkenin sınırları içinde ve sınırları dışında elde edilen gelir.

3. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) • Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) (gross domestic product=GDP), belirli bir zaman içinde bir ülkede üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir. • Belirli bir zaman, bir ay, üç ay veya bir yıl olabilir. GSYİH genellikle bir yıl için ele alınır. Bunun yanı sıra aylık ve/veya üç aylık olarak da ele alınabilir. Türkiye’de GSYİH bir yıl için hesaplandığı gibi üç aylık dönemler için de hesaplanmaktadır.

4. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) • Nihai mal ve hizmetler, üretilen toplam mal ve hizmetlerden üretim için kullanılan ara mallar çıktıktan sonra geriye kalan değerdir. Diğer bir deyişle, başka bir mal veya hizmet üretiminde kullanılmayan, doğrudan tüketim, yatırım, devlet harcaması ve net ihracatta kullanılan mal ve hizmetlerdir.

5. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)

6. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) • Piyasa değeri, üretilen nihai mal ve hizmetlerin satışından elde edilecek toplam hasılatı ifade eder. Diğer bir deyişle, üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasadaki fiyatlara göre belirlenen değeridir. • Piyasa değeri, nihai mal ve hizmetlerin üretildiği yıldaki piyasa fiyatlarına (cari fiyatlara göre hesaplanıyor ise nominal GSYİH (nominal GDP), belirli bir yılın fiyatlarına (sabit fiyatlara göre hesaplanıyor ise reel GSYİH (real GDP) söz konusudur.

7. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) • Nominal GSYİH, belirli bir zaman içinde, bir ülke sınırları içinde üretilen nihai mal ve hizmetlerin cari fiyatlara göre piyasa değeridir. • Reel GSYİH, belirli bir zaman içinde, bir ülkede üretilen nihai mal ve hizmetlerin belirli bir yılın fiyatlarına (sabit fiyatlara) göre piyasa değeridir.

8. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)

9. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)

10. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) • Bir ülkede yalnızca iki malın (elma ve peynir) üretilip tüketildiğini ve o ülkede bir yılda üretilip tüketilen bu iki malın 2000, 2001 ve 2002 yıllarındaki fiyatlarının ve miktarlarının şu şekilde olduğunu varsayalım.

11. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) • Reel GSYİH için baz yılı (temel yıl) olarak 2000 yılını ele alalım. O zaman 2000, 2001 ve 2002 yıllarında nominal GSYİH ve reel GSYİH değerlerinin neler olduğunu bulabilmek için P0Q0, P1Q1, P2Q2, P0Q1 ve P0Q2 değerlerini hesaplamamız gerekmektedir.

12. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)

13. Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) • GSYİH belirli bir zaman içinde bir ülkenin sınırları içinde üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir. Üretilen bu nihai mal ve hizmetlerde bazı yabancı ülke yurttaşlarının da katkısı vardır. Diğer taraftan, söz konusu ülkenin kimi yurttaşları da yabancı ülkelerde çalışmakta ve o ülkelerde üretilen nihai mal ve hizmetlere katkıda bulunmaktadırlar. GSYİH’ya bir ülkenin yurttaşlarının yurt dışında kazanıp ülkelerine gönderdikleri faktör gelirlerini ekleyip, yabancı ülke yurttaşlarının söz konusu ülkede kazanıp kendi ülkelerine gönderdikleri faktör gelirlerini GSYİH’dan çıkardığımızda GSMH’yı buluruz. • Gayri safi milli hasıla (GSMH) (gross national product=GNP), bir ülkenin yurt dışında çalışan vatandaşlarının ülkeye gönderdikleri faktör gelirlerinin GSYİH’ya eklenip, ülkede çalışan yabancıların kendi ülkelerine gönderdikleri faktör gelirlerinin GSYİH’dan çıkarılması ile elde edilen değerdir.

14. Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) • GSMH=GSYİH+Net Dış Alem Faktör Gelirleri =GSYİH+(dış alemden gelen faktör gelirleri- dış aleme giden faktör gelirleri) • Makroekonomide önceleri ağırlık GSMH kavramı üzerinde iken, özellikle 1990’ların başından itibaren küreselleşmenin ivme kazanıp üretim faktörlerinin, özellikle sermayenin, ülke sınırlarının dışına taşması sonucu makroekonomik analizlerde ilgi bir ülkenin sınırları içinde yaratılan toplam geliri ifade eden GSYİH üzerinde yoğunlaştı. Fakat, yine de ülkelerdeki kişi başına gelir ve bunların karşılaştırılması gibi konularda GSMH hala önemli bir kavram ve ölçüdür.

15. Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsel Akımı ve GSYİH’nın Ölçülmesi • Bir ülkenin ekonomisinde neler olup bittiğini hem «mikro» hem de «makro» düzeyde, ekonomik faalyetlerin döngüsel akımı şeması yardımı ile inceleyebiliriz. • Ekonomide dört aktör (ev halkı, firmalar, devlet ve dış dünya) olmasına karşın, biz ekonomik olayların özünü daha iyi kavrayabilmek için en önemli iki aktör (ev halkı ve firmalar) ile en önemli iki sahneyi (faktör piyasaları ve ürün piyasaları) ele alıp, diğer iki aktör ile döviz piyasalarını, devletin ve dış ticaretin bulunmadığı varsayımı ile göz ardı edeceğiz

16. Milli Gelirin Ölçülmesi • Milli gelir üç farklı yöntemle ölçülebilir: • Üretim Yaklaşımı • Gelir Yaklaşımı • Harcamalar Yaklaşımı

17. Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsel Akımı ve GSYİH’nın Ölçülmesi ÜRÜN PİYASALARI Ürünler Satılıyor Ürünler Satın Alınıyor Satışlardan Elde Edilen Toplam Hasılat Tüketim Harcamaları FİRMALAR (Mal ve Hizmet Üretimi) EV HALKI (Mal ve Hizmet Tüketimi) Tasarruf Yatırım Faktörler İçin Ödemeler Faktör Gelirleri FAKTÖR PİYASALARI Faktörler Satın Alınıyor Faktörler Satılıyor

18. Üretim Yaklaşımı • Firmalar ev halkından sağladığı kaynaklarla (üretim faktörleriyle) mal ve hizmet üretiminde bulunurlar. Üretilen mal ve hizmetlerin fiyatları ürün piyasasında belirlenir. Üretilen mal ve hizmetlerden bir kısmı firmalar tarafından ara malı olarak kullanılır; diğer kısmı ise, nihai mal ve hizmetler olarak ev halkına (tüketicilere) satılır. Üretim için gerekli girdiler, üretim faktörleri (emek, sermaye, doğal kanaklar ve girişimcilik) ve ara mallardan oluşur. Ekonominin değişik sektörlerinde firmaların ürettiği toplam mal ve hizmetlerin piyasa değerlerinden ara mallar için ödenen miktarlar çıktıktan sonra geriye üretim faktörlerinin payları (yarattıkları katma değerler)kalır. Ekonominin değişik sektörlerinde yaratılan katma değerlerin toplamı ise bize gayri safi yurt içi hasılayı (GSYİH) verir.

19. Üretim Yaklaşımı • Türkiye’de milli gelirin en sağlıklı ölçümü ve dolayısıyla üzerinde en fazla durulanı üretim yaklaşımı ile olanıdır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) kamu kesimini ve dış dünyayı da hesaba katarak, üç aylık dönemler ve her yıl için, sektörlerde yaratılan katma değerleri ve oradan da GSYİH ve GSMH’yı hesaplayıp ölçer.

20. Üretim Yaklaşımı GSYİH (milyar TL)

21. Gelir Yaklaşımı • Firmalar ev halkından sağladıkları üretim faktörleri için ödemede bulunurlar; emek için ücret, sermaye için faiz, doğal kaynaklar için rant ve girişimcilik için kar. Bu ödemeler ev halkının gelirini oluşturur. Ev halkının toplam geliri mal ve hizmet üretiminde yaratılan katma değerin toplamından başka bir şey değildir. Böylece ev halkının toplam geliri yaratılan katma değerin toplamına, dolayısıyla da nihai mal ve hizmetlerin piyasa değerine eşit olup, GSYİH’yı oluşturur.

22. Gelir Yaklaşımı • Kamu kesimi ve dış alem de hesaba katıldığında gelir yaklaşımı ile GSYİH teorik olarak şu şekilde ölçülür. • Faktör Fiyatlarıyla Yurt İçi Gelir= Ücret+Faiz+Rant+Kar • Piyasa Fiyatlarıyla Yurt İçi Hasıla=Faktör Fiyatlarıyla Yurt İçi Gelir+(Dolaylı Vergiler-Sübvansiyonlar) • GSYİH (Piyasa Fiyatlarıyla)=Piyasa Fiyatlarıyla Yurt İçi Hasıla+Amortismanlar (Sermayenin Aşınma ve Eskime Payı)

23. Gelir Yaklaşımı

24. Harcamalar Yaklaşımı • Ev halkı firmalara sağladığı üretim faktörleri ile elde ettiği gelirin bir kısmını ürün piyasalarından mal ve hizmet alımında (tüketim harcamalarında) kullanır; geri kalan kısımını ise, tasarruf edip mevduat olarak bankalara yatırır. Ev halkının bankalara yatırdığı bu mevduat, faktör piyasalarının bir parçası olan finans piyasalarında (bankacılık sektöründe) bankalar tarafından kredi olarak firmalara verilir. Firmalar da verilen bu kredileri sermaye malları alımında kullanarak yatırım yaparlar. Böylece ev halkının gelirinin (Y=GSYİH) bir kısmı tüketime (C) gider, geri kalan kısmı da tasarruf (S) edilmiş olur.

25. Harcamalar Yaklaşımı • Tasarruflar da finans piyasalarında bankalar tarafından firmalara kredi olarak verilip yatırıma (I) gittiğinden (S=I olduğundan) ekonomideki toplam harcamalar (tüketim harcamaları+yatırım harcamaları) GSYİH’ya eşit olur. O zaman, toplam harcamalar yoluyla GSYİH(=Y)=C+I olur. Devleti ve dış dünyayı da hesaba katarsak (devlet harcamaları=G, dış dünya ile ilgili olarak net ihracat=ihracat-ithalat=X-M=NX), o zaman toplam harcamalar yoluyla GSYİH’yı şu şekilde formüle edebiliriz.

26. Harcamalar Yöntemi • GSYİH(=Y)=C+I+G+(X-M) • C=ev halkı tüketim harcamaları • I=özel sektör yatırım harcamaları (stok değişmeleri dahil), • G=devlet harcamaları • X=mal ve hizmet ihracatı • M=mal ve hizmet ithalatı

27. Harcamalar Yöntemi

28. Milli Gelir İle İlgili Diğer Bazı Kavramlar • Safi Yurt İçi Hasıla • Yurt İçi Gelir • Milli Gelir • Kişisel Gelir • Harcanabilir Kişisel Gelir • Kişi Başına Düşen Milli Gelir • Satın Alma Gücü Paritesine Göre Milli Gelir

29. Safi Yurt İçi Hasıla • Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) – Amortismanlar = Safi Yurt İçi Hasıla (SYİH) • GSYİH’dan amortismanları (sermayenin aşınma ve eskime payını) çıkardığımızda Safi Yurt İçi Hasıla’yı elde ederiz.

30. Yurt İçi Gelir • Safi Yurt İçi Hasıla - Dolaylı Vergiler + Sübvansiyonlar = Yurt İçi Gelir (YİG) • Safi Yurt İçi Hasıla’dan dolaylı vergileri çıkarıp sübvansiyonları eklediğimiz zaman Yurt İçi Gelir’i elde ederiz.

31. Milli Gelir • Yurt İçi Gelir + Net Dış Dünya Faktör Gelirleri = Milli Gelir (MG) • Yurt İçi Gelir’e, net dış dünya faktör gelirlerini eklediğimizde Milli Gelir’i elde ederiz.

32. Kişisel Gelir • Milli Gelir – Kazanılan Fakat Alınmayan Gelir (Kurumlar Vergisi + Dağıtılmayan Kurum Karları + Sosyal Sigortalar Kesintileri) + Alınan Fakat Kazanılmamış Gelir (Transfer Ödemeleri, emekli maaşı gibi) = Kişisel Gelir (KG) • Milli Gelir’e transfer ödemelerini ekleyip kurumlar vergisi, dağıtılmayan kurum karları ve sosyal sigortalar kesintilerini çıkardığımız zaman Kişisel Gelir’i elde ederiz.

33. Harcanabilir Gelir • Kişisel Gelir – Gelir Vergisi = Harcanabilir Kişisel Gelir (HKG) • Kişisel Gelir’den, kişisel gelir vergisini çıkardığımızda da Harcanabilir Kişisel Gelir’i elde ederiz. • Harcanabilir kişisel gelirin bir kısmı tüketime (C) gider, geri kalan kısmı da tasarruf (S) olarak tüketiciye kalır. • HKG=C+S

34. Kişi Başına Düşen Milli Gelir • Bir ülkenin GSYİH’sı o ülkenin nüfusuna bölündüğünde kişi başına düşen GSYİH bulunur. • Benzer şekilde, bir ülkenin GSMH’sı ülkenin nüfusuna bölündüğünde de kişi basına düşen GSMH elde edilir. • Milli gelir ve kişi başına düşen milli gelirin ölçümü önemlidir. Milli gelir bir ülkenin ekonomik gücünü gösterir. Kişi başına düşen milli gelir ise bir ülkenin yurttaşlarının ortalama gelir düzeyi hakkında bize bir fikir verir.

35. Kişi Başına Düşen Milli Gelir • Uluslararası karşılaştırmalarda milli gelir genellikle dolar (ABD) doları cinsinden belirtilir. • Türkiye’nin dolar cinsinden GSYİH’sını ve kişi başına düşen GSYİH’sını bulmak için nominal GSYİH’sını kambiyo döviz kuruna (her yıl için doların TL cinsinden fiyatına böleriz. • Türkiye için dolar cinsinden elde edilen milli gelir (GSYİH veya GSMH) ve kişi başına gelir değerleri doların fiyatındaki değişmelere karşı çok hassas olduklarından, TL cinsinden reel milli gelire ve kişi başına reel milli gelire göre daha fazla dalgalanmalar gösterir.

36. Satın Alma Gücü Paritesine Göre Milli Gelir • Uluslararası karşılaştırmalarda döviz kuruna göre dolar cinsinden belirtilen GSYİH veya kişi başına GSYİH rakamları kullanılırken dikkatli olmak gerekir. • Çünkü, karşılaştırılan yılda bir ülkenin parası dolara göre aşırı değerlenmiş (doların fiyatı düşük) ise GSYİH ve kişi başına GSYİH rakamları nispeten büyük, tersi durumda da nispeten küçük çıkar. • Dolar cinsinden GSYİH veya kişi başına GSYİH rakamlarının karşılaştırılmasında başka bir sakınca da ülkelerarası fiyat farklılıklarının bulunmasından kaynaklanır.

37. Satın Alma Gücü Paritesine Göre Milli Gelir • Bir ülkede kişi başına düşen gelir dolar cinsinden çok küçük olabilir. Fakat o ülkede fiyatlar da oldukça düşük ise, kişi başına geliri yüksek olan ülkelerle arasındaki fark o kadar da büyük olmayabilir. • Örneğin, A ülkesinde kişi başına gelir 9000$, B ülkesinde de 1000$ olsun. Eğer A ülkesinde fiyatlar ortalama olarak B ülkesindeki fiyatların üç katı ise, o zaman A ülkesinin vatandaşlarının geliri B ülkesinin vatandaşlarının gelirinin 9 katı değil 3 katıdır.

38. Satın Alma Gücü Paritesine Göre Milli Gelir • Ülkelerarası iç fiyat farklılıkları nedeniyle, özellikle son yıllarda, ülkelerarası gelir karşılaştırmalarında Satın Alma Gücü Paritesi’ne (SAGP) göre hesaplanan gelir rakamlarının kullanılmasına ağırlık verilmektedir. Satın Alma Gücü Paritesine göre belirlenen döviz kurunda ülkelerarası iç fiyat farklılıkları ortadan kaldırılmıştır. • Bu yöntemde 1 doların değeri ABD’deki satın alma değeri olarak tanımlanır. Ülkelerin gerçekleştirdikleri toplam katma değer (GSYİH) ABD’de olsaydı ne kadarlık bir değere sahip olurdu mantığı ile hareket edilir. Belirli bir mal ve hizmet sepeti oluşturularak bu sepetteki mal ve hizmetlerin satın alınması için ödenmesi gereken dolar miktarı ve aynı mal ve hizmetlerin başka bir ülkede satın alınması durumunda ödenmesi gereken ulusal para miktarı bulunur.

39. Satın Alma Gücü Paritesine Göre Milli Gelir • Hesaplanan bu iki değerin birbirine oranı Satın Alma Gücü Paritesi’ne göre yapılacak hesaplamalarda kullanılacak kur oranını verir. • Diyelim ki bir akşam yemeği New York’ta 20 dolar, aynı akşam yemeği İstanbul’da 50 TL ise, Satın Alma Gücü Paritesine göre dolar kuru 2.5 TL olur. • (50/20=2.5)

40. Milli Gelirin Ölçülmesinde Bazı Güçlükler • Malların Kalitelerindeki İyileştirmeler: Zaman içinde üretilen malların kalitesinde iyileştirmeler olur. Bu iyileştirmeleri ölçmek ve milli gelire dahil etmek kolay değildir. • Ev Halkının Kendisi İçin Üretimi: Ev halkı bazı üretimi kendisi için yapar ve bunlar piyasada işlem görmez. Örneğin, ev hanımının yemek pişirme, bulaşık yıkama gibi üretim faaliyetleri, tamirat işleri, kırsal bölgelerde köylülerin kendi ihtiyaçları için ürettikleri tarımsal ürünler piyasaya yansımadığı için GSYİH’nın ölçümüne girmez.

41. Milli Gelirin Ölçülmesinde Bazı Güçlükler • Kayıt Dışı Üretim Faaliyetleri: Kayıt altında olmayan üretim faaliyetlerinin GSYİH’nın ölçümüne dahil edilmeleri zordur. Özellikle kurumsallaşmamış mal ve hizmet üretimi faaliyetinde, vergi vermemek veya az vergi vermek için üretilen mal ve hizmetlerin değerinin olduğundan daha az gösterilmesi veya hiç gösterilmemesi eğilimi yüksektir. • Bu nedenle düşük gelirli gelişmekte olan ülkelerde yüksek gelirli gelişmiş ülkelere göre kayıt dışı üretim oranı çok daha yüksektir. Örneğin, Türkiye’de kayıt dışı üretimin önemli boyutlarda olduğu tahmin edilmekte ve bu nedenle GSYİH olduğundan daha düşük bulunmaktadır. Ayrıca kayıt dışı üretim nedeniyle devletin büyük vergi kayıpları vardır.