Czynniki warunkujące rozwój chorób zakaźnych

1. Czynniki warunkujące rozwój chorób zakaźnych Jerzy Kita Wydział Medycyny Weterynaryjnej AR Wrocław

2. Powstanie i rozwój zarazy warunkują 3 czynniki: • 1. Obecność zarazka • Czynnik ułatwiający kontakt zarazka (mikro) ze zwierzęciem • (makro), czyli przenoszenie i rozprzestrzenianie (ekspozycja). • Obecność zwierząt wrażliwych. • Powszechnie określa się te czynniki obrazowo: • - nasienie • - siewca • - gleba • Epizootia będzie się rozwijać tylko w przypadku istnienia • wszystkich wymienionych czynników. • Brak jednego z nich przerywa łańcuch epizootyczny

3. Czynniki warunkujące rozwój chorób zakaźnych • Czynniki te określa się jako pierwszorzędne lub zasadnicze. • Podlegają one wpływom środowiska zewnętrznego, które określa się jako drugorzędne. • Co należy rozumieć przez czynniki środowiskowe?

4. Współistnienie mikroorganizmów i makroorganizmów. • Saprofity - to drobnoustroje żyjące kosztem materii martwej. • Komensale - to drobnoustroje żyjące na organizmach roślin i • zwierząt lub w nich, ale pozostają wobec nich obojętne • (np. włoskowiec różycy, laseczki tężca). • Biocenoza - jako ochrona siebie i potomstwa, łączenie się w • zespoły. • Symbioza - w ramach zespołu są organizmy ściśle współżyjące • ze sobą, uzależnione od siebie i odnoszące korzyści. Przykłady: • bakterie zielonego glonu i grzyba stanowiące porosty na • skałach. Bakterie przyswajają azot z powietrza i przetwarzają w • związki azotowe potrzebne bakteriom, glonom i grzybom. • Glon asymiluje dwutlenek węgla i syntetyzuje węglowodany dla • całej kolonii. Grzyb utrzymuje wilgoć i dostarcza sole.

5. Współistnienie mikroorganizmów i makroorganizmów. • Pasożytnictwo - jeden gatunek wykorzystuje drugi. Pobyt w • organizmie lub na powierzchni, odżywianie się kosztem • organizmu żywiciela. W przyrodzie jest dość powszechne. • - Salmonella - siedliskiem jest przewód pokarmowy. • Załamanie bariery obronnej jelit ułatwia wnikanie do krwi. • Rozwinęła się u nich warunkowa zdolność chorobotwórcza. • - Pasterele bytują często na błonach śluzowych dróg oddechowych • zwierząt: w 80% u bydła zdrowego, 50% u zdrowych owiec i kóz, • czasem nawet do 90%. • - Pełne pasożytnictwo to wirusy i laseczka wąglika.

6. Współistnienie mikroorganizmów i makroorganizmów. • Zdolność bytowania drobnoustrojów chorobotwórczych poza • organizmem żywym. Przykłady: • - laseczka wąglika, dzięki przetrwalnikom może w ziemi • wegetować wiele lat, • - prątek gruźlicy do 226 dni w wysuszonej wyksztusinie, w wodzie • do 120 dni, w wiadrach, w których pojono cielęta izolowano • prątki po 687 dniach. • - Brucella w kale do 75 dni, w wodzie do picia 72 dni, w • naturalnych warunkach zewnętrznych 160 dni. • - Pałeczka nosacizny traci zjadliwość po 14-18 dniach.

7. Współistnienie mikroorganizmów i makroorganizmów. • Drobnoustroje warunkowo chorobotwórcze (względnie); pasterele, gronkowce i inne. • Drobnoustroje bezwzględnie chorobotwórcze oporność i wrażliwość na działanie czynników zewnętrznych, ma duże znaczenie w praktyce zwalczania.

8. Zakażenie • Warunkiem powstania choroby zakaźnej jest obecność zarazka w • organizmie. Stan taki określa się zwykle jako zakażenie (infectio). • Zakażenie często identyfikuje się z zanieczyszczeniem • drobnoustrojami. Mówi się często zakażona woda, przedmioty, • zamiast zanieczyszczona. • Zakażenie wg Hirszfelda to jest wniknięcie i rozmnażanie się • zarazków w organizmie. • Czy każde zakażenie prowadzi do wywołania choroby? • W praktyce przez zakażenie rozumiemy wniknięcie zarazka • (zarazków) do organizmu, usadowienie i rozmnażanie się w nim • oraz pobudzanie do odczynów.

9. Rodzaje zakażeń 1. Zakażenie pierwotne: zarazek wnika po raz pierwszy do organizmu zwierząt. 2. Zakażenie ponowne (reinfectio): ponowne wniknięcie tego samego zarazka, w którym zakażenie wygasło. 3. Nadkażenie (superinfekcja) - ponowne zakażenie dużymi ilościami zarazka - skutki pierwotnego zakażenia jeszcze trwają. 4. Zakażenie jednym gatunkiem zarazka. 5. Zakażenie mieszane. 6. Zakażenie wtórne lub towarzyszące

10. Rodzaje zakażeń c.d. 7. Zakażenie występujące w końcowym etapie choroby. 8. Samozakażenie (autoinfekcja). 9. Zakażenie utajone - po przebyciu choroby jawnej zarazek pozostaje w organizmie (tężec, bruceloza, NZK i inne). 10.Zakażenie bezobjawowe - zarazek jest w organizmie, pobudza do odczynów, ale nie wywołuje objawów chorobowych. 11. Zakażenie latentne - zakażenia bezobjawowe, towarzyszące do końca życia zwierzęcia. 12. Zakażenia poronne - słabo zaznaczone objawy chorobowe.

11. Pojęcie zarazka • W sensie epizootycznym to drobnoustroje napastliwe i rozsiewalne zdolne do przechodzenia z osobnika na osobnika, prowadzą pasożytniczy tryb życia. • Czyli, nie każdy drobnoustrój chorobotwórczy jest zarazkiem w sensie epizootycznym.

12. Choroby zakaźne i zaraźliwe • Nieżytowe zapalenie płuc, obrzęki gazowe, promienica - są chorobami zakaźnymi lecz niezaraźliwymi. • Pomór świń, pryszczyca - są chorobami zakaźnymi i zaraźliwymi

13. Cechy zarazka • Inwazyjność - umiejętność przenikania do organizmu i szerzenia się w nim • Zjadliwość - zdolność przełamania sił obronnych i wywołania objawów • Rozsiewalność - łatwość wydostania się z organizmu chorego zwierzęcia i przechodzenia na inne

14. Oddziaływanie zarazków na ustrój l. gwałtowne - doprowadzając do szybkiej śmierci. 2. łagodne - powodują nieznaczne uszkodzenia. 3. działające skrycie - powodują przewlekłe procesy wycieńczające.

15. Wpływ ilości zarazka na przebieg epizootii • Wzrost zachorowań zwierząt wrażliwych w stosunku do ilości zarazka w środowisku zewnętrznym. • Przykład - sezonowość występowania różycy.

16. Wpływ zjadliwości zarazka na przebieg epizootii • Zjadliwość jest to zdolność chorobotwórcza - laboratoryjnie określa się zjadliwość za pomocą dawki śmiertelnej DL/50. • Epizootiolog w praktyce często określa zjadliwość zarazka nasileniem objawów chorobowych, liczbą przypadków śmiertelnych lub przebiegiem epizootii. • Zjadliwość i zaraźliwość nie są cechami stałymi.

17. Czynniki powodujące zmienność cech zarazka • Bakteriofagi. • Pasaże na zwierzętach wrażliwych. • Osłabienie organizmu. • Wpływy atmosferyczne. • Hodowla w warunkach laboratoryjnych. • Zmienność genetyczna drobnoustrojów.

18. Przykład • Zarazek zjadliwy a mało napastliwy daje ciężki przebieg choroby • (wąglik, pastereloza), trudno się przenosi, daje sporadyczne • zachorowania. • Zarazek bardzo napastliwy a mało zjadliwy - przebieg choroby • lekki a szerzy się szybko.

19. Źródło zakażenia • Miejsce pobytu i rozmnażania się zarazka. • W chorobach zaraźliwych źródłem zakażenia jest zwykle zakażony organizm. • Źródła zakażenia nie należy utożsamiać z przenoszeniem zarazków przez żywych przenosicieli (komary, muchy itp.). Przykłady: - wścieklizna - źródłem zakażenia są zwierzęta mięsożerne psy, koty, lisy, wilki. - bruceloza -bydło jest zasadniczym źródłem, inne wrażliwe zwierzęta są źródłem drugorzędnym.

20. Wtórne źródło zakażenia • Miejsce skupienia zarazka poza organizmem zwierzęcym, z którego następuje zakażenie zwierząt wrażliwych. Przykład: - pastwisko "zakażone" laseczkami wąglika, szelestnicy lub teren w którym są kleszcze przenoszące zarazek piroplazmozy, kleszczowe zapalenie mózgu, choroba Lyme. - włoskowiec różycy jako przykład drobnoustroju zachowującego dużą zdolność przetrwania biologicznego w środowisku zewnętrznym.

21. Źródło zarazka • Przez pojęcie to rozumiemy miejsce, w którym zarazek przechowuje się i ma możność wydostania się na zewnątrz. Np. ogniska gruźlicze u krowy. • Źródłem zakażenia będzie: - zwierzę chore, - zwierzę wrażliwe na daną chorobę - zwierzęta w okresie wylęgania, - zwierzęta zdrowe klinicznie - nosiciele zarazka, - zwierzęta w okresie zdrowienia

22. Człowiek jako źródło zakażenia • Dla zwierząt ma małe znaczenie. • Przykłady: • gruźlica u ludzi. • grypa zwierząt i ludzi

23. Antropozoonozy • Zwierzęta jako źródło zakażenia dla człowieka. • Przystosowanie się zarazków zwierzęcych do organizmu człowieka. Przykłady: gruźlica, bruceloza, riketsje. • Choroby zakaźne zwierząt stanowiące bezpośrednie zagrożenie dla człowieka: bruceloza, listerioza, gruźlica, wąglik, nosacizna, różyca, salmonelozy, wścieklizna, ornitoza, tularemia, dżuma, pryszczyca, riketsjozy, leptospirozy, grzybice, wirusowe schorzenia układu nerwowego.

24. Antropozoonozy c.d. • Zwierzęta - przypadkowi nosiciele swoistych zarazków dla człowieka: maczugowiec błonicy, paciorkowce. • Zwierzęta - bierni nosiciele zarazków chorobotwórczych niebezpiecznych dla człowieka: - laseczka tężca - laseczka obrzęku gazowego. • Artykuły spożywcze pochodzenia zwierzęcego mogą być także źródłem antropozoonoz np. mleko przy gruźlicy.

25. Zbiornik zarazka • Tworzą zwierzęta, w których organizmie zarazek mnoży się i przechowuje. • Zbiornikiem mogą być zwierzęta jawnie chore oraz bezobjawowi nosiciele zarazka. • Naturalny zbiornik zarazka tworzą zwierzęta dziko żyjące, ekologicznie związane z danym terenem np. gryzonie- zbiorniki tularemii.

26. Źródło zakażenia • homologiczne- zwierzęta tego samego gatunku. • heterologiczne- zwierzęta różnych gatunków.

27. Wydalanie zarazków z ustroju • W okresie wylęgania choroby (wścieklizna, pryszczyca) • W okresie pełnego rozwoju choroby (rozsiewanie) • Wydalanie zarazków z wszystkimi wydalinami i wydzielinami (choroby posocznicowe).

28. Nosicielstwo zarazka • Zwierzęta zdrowe. Przykłady: - psy jako nosiciele Salmonella enteriditis, - owce nosiciele głowicy, - świnie nosiciele włoskowców różycy • Nosiciele ozdrowiciele. Przykłady: - biała biegunka piskląt (puloroza), - choroba Rubartha u psów (Hec).

29. Wpływ ilości zarazka na przebieg zakażenia • Możliwość zakażenia • Minimum ilości zarazka potrzebna do wywołania procesu chorobowego zależy od zjadliwości zarazka, szybkości i rozmnażania się drobnoustrojów, drogi wnikania do ustroju i wrażliwości atakowanego ustroju. • Przykład: pryszczyca- zawiesina pęcherza rozcieńczona 1:5 mln

30. Ognisko zakażenia • Miejsce w którym znajduje się źródło zakażenia wraz z przedmiotami zanieczyszczonymi zarazkami. • Warunkiem istnienia ogniska jest źródło zakażenia i możliwość przekazywania zakażenia. • Samo źródło zakażenia może być ogniskiem. • Ogniskiem może być pomieszczenie, zagroda, miejscowość lub terytorium.