CHARAKTERYSTYKA I PODZIAŁ KLINICZNY UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

1. CHARAKTERYSTYKA I PODZIAŁ KLINICZNY UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO Opracowała: Monika Haligowska

2. Zgodnie z ICD – 10 (1998) UPOŚLEDZIENIE UMYSŁOWE polega na obniżeniu poziomu rozwoju wielu procesów i funkcji poznawczych, co przekłada się z jednej strony na POZIOM INTELIGENCJI mierzonej współczynnikiem inteligencji wg różnych testów, z drugiej – w ZDOLNOŚCIACH ADAPTACYJNYCH Jednostki do warunków społeczno – kulturowych. W DSM – IV dodaje się, że diagnoza U.U. wymaga, aby obniżenie poziomu intelektualnego i adaptacyjnego wystąpiło PRZED 18 ROKIEM ŻYCIA.

3. „W perspektywie klinicznej UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE jest traktowane jako nieodwracalne zaburzenie psychiczne, które powstało na skutek trwałego uszkodzenia lub dysfunkcji mózgu, charakteryzujące się konkretnymi objawami w sferze funkcjonowania poznawczego i deficytami w radzeniu sobie w życiu codziennym”. (Cierpiałkowska, 2011, s. 174)

4. STOPNIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO • W ICD – 10 wyodrębniono cztery stopnie upośledzenia umysłowego, w oparciu o: • poziom obniżenia sprawności intelektualnej, • - rozwoju mowy, • - funkcjonowania społecznego, • - sprawności motorycznej, • - zdolności do uczenia się i radzenia • w różnych obszarach życia.

5. STOPNIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO wg ICD – 10 i DSM – IV

6. KLASYFIKACJI STOPNI UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO dokonuje się: w oparciu o wskaźnik inteligencji uzyskany na podstawie liczby odchyleń standardowych od wartości średniej ilorazu inteligencji (np. przy użyciu Skali Inteligencji Wechslera); 2) charakterystyka stopnia spełnienia standardów oczekiwanych od osób w podobnym wieku, żyjących w określonych warunkach społeczno – kulturowych – stopień upośledzenia zdolności adaptacyjnych;

7. STOPIEŃ UPOŚLEDZENIA • ZDOLNOŚCI ADAPTACYJNYCH • stwierdza się w oparciu występowanie deficytów przynajmniej w dwóch z następujących obszarów: • samodzielność w zakresie czynności samoobsługowych, • umiejętności komunikowania się i utrzymywania relacji • społecznych, • - praktyczne umiejętności edukacyjne, • - dbanie o własną kondycję zdrowotną, • - umiejętności korzystania ze społecznych służb wsparcia, • - dbanie o bezpieczeństwo, • - wypoczynek, • - zdolność do pracy, • - zdolność do samodzielnego poruszania się • na określonym terenie (np. w mieście, ulicy) itp.

8. OBRAZ KLINICZNY POSZCZEGÓLNYCH STOPNI UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO - CHARAKTERYSTYKA

9. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM • Informacje ogólne: • Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 55 do 69 (skala Wechslera) • 52 – 67 – WHO • od 2 do 3 odchyleń standardowych; • Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego • rozwoju intelektualnego 12 -letniego dziecka. • Pod względem dojrzałości społecznej • osiągają poziom 17 – latka. • (Kirejczyk, 1981)

10. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM Dzieci o tym samym ilorazie inteligencji (tu: u.u. w stopniu lekkim), w podobnym wieku i poziomie dojrzałości społecznej, „ cechują się wielką różnorodnością w zakresie funkcjonowania poszczególnych zdolności i umiejętności. Jedne dzieci mają kłopoty z analizą i syntezą słuchową, inne wykazują braki w zakresie percepcji wzrokowej. Są dzieci, które mają kłopoty z koncentracją uwagi, z zaburzoną pamięcią. Dzieci różnią się między sobą zdolnościami manualnymi, różne jest bowiem u różnych dzieci upośledzenie koordynacji wzrokowo – ruchowej rzutującej na precyzję wykonywanych ruchów”. (Kosmowska, 1999, s. 8)

11. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM • Obniżony poziom: • wielu funkcji poznawczych, • ogólnej sprawności motorycznej, • rozwoju mowy i zdolności komunikowania się z ludźmi. • Największe obniżenie możliwości intelektualnych występuje w zakresie myślenia, gdyż są pozbawione zdolności • do myślenia abstrakcyjnego, pozostając na etapie operacji konkretnych. • Trudność z logicznym wnioskowaniem. • Obniżony krytycyzm. • Niedokładność postrzegania. • Trudności w ocenie • stosunków przestrzennych. • Obniżenie zdolności do analizy • i syntezy wzrokowej.

12. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM • Upośledzenie pamięci świeżej i trwałej. • Obniżenie zdolności do koncentracji, podzielności • i przerzutności uwagi. • Trudności w nauce szkolnej, w dobrym opanowaniu • czytania, pisania, liczenia. • Osiągają podstawowe umiejętności komunikowania się • konieczne do nawiązywania i podtrzymywania • rozmowy. • Słownictwo dość ubogie. • Wolniejsze tempo osiągania różnych zadań • rozwojowych na danym etapie życia.

13. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM • Niedojrzałość emocjonalna. • Trudności w kontroli emocji i potrzeb. • Problem w procesie uwewnętrznienia norm oraz w rozwoju • uczuciowości wyższej. • Niskie poczucie własnej wartości. • Większość z nich osiąga pełną niezależność w zakresie samoobsługi oraz wykonywanie różnych prac domowych, • jest zdolna do pracy wymagającej • niezbyt wysokich kwalifikacji. • ( Kościelska, 1995; ICD – 10, 2000; Wyczesany 2004; Cierpiałkowska 2011)

14. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM • Informacje ogólne: • Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 40 do 54 (skala Wechslera) • 36-51 – WHO • od 3 do 4 odchyleń standardowych • W wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji 7-8 lat. • Pod względem dojrzałości społecznej • max. osiągają poziom 10 – latka. • (Kirejczyk, 1981)

15. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM • obniżony poziom sprawności intelektualnej; • - schorzenia różnych receptorów (np. słuchu, wzroku, • kinestezji), co pogłębia trudności w nauce szkolnej • i osiąganiu zadań rozwojowych na różnych etapach życia; • W zależności od rodzaju i miejsca • uszkodzeń mózgu • obraz kliniczny • niepełnosprawności intelektualnej • st. umiarkowanego • może być różny.

16. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM • myślenie przedoperacyjne, konkretno – obrazowe; • znacznie ograniczona zdolność do rozumienia rzeczywistości • i formułowania wniosków o niej; • spowolnienie dynamiki myślenia i spostrzegania; • obniżona zdolność do wyodrębniania istotnych szczegółów, • cech przedmiotów i zjawisk; • błędy w ujmowaniu związków między zdarzeniami, • co sprzyja zmyśleniom i konfabulacjom; • dominuje uwaga mimowolna, ze zmniejszoną • zdolnością do utrzymywania uwagi; • poważne problemy w zapamiętywaniu, • przechowywaniu i odtwarzaniu informacji ;

17. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM • spowolniony rozwój mowy, niewielki zasób słów, • chaotyczne, agramatyczne wypowiedzi; • czasem mowa jest niewyraźna lub bełkotliwa; • proste polecenia są rozumiane; • ograniczone postępy w nauce; tym niemniej niektóre dzieci • opanowują podstawowe umiejętności w zakresie czytania, • pisania i liczenia; • w życiu dorosłym są zdolne do wykonywania prostych, • praktycznych czynności; zazwyczaj nabywają • umiejętności w zakresie samoobsługi, dbania • o higienę, wykonywania prostych prac • domowych (sprzątanie, przygotowanie posiłku);

18. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM • raczej nie jest możliwe, aby w dorosłości prowadziły • całkowicie samodzielne i niezależne życie; • mogą ujawniać nadpobudliwość, gwałtowność, zachowania • aspołeczne, autodestrukcyjne, buntownicze, • negatywistyczne, które zwykle są efektem stosowania • niewłaściwych metod wychowawczych lub złych relacji • z opiekunami; • występowanie całościowych zaburzeń rozwoju • (np. autyzm dziecięcy, różne choroby • neurologiczne);

19. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM • Informacje ogólne: • Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 25 do 39 ( skala W. Wechslera) • 20-35 – WHO • 4 do 5 odchyleń standardowych • Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego rozwoju intelektualnego 6-letniego dziecka. • Pod względem dojrzałości społecznej osiągają • poziom dziecka 8-letniego. • (Kirejczyk, 1981).

20. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM • poważnie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania; • znacznie zaburzona koncentracja uwagi: koncentruje się • tylko na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb • lub wyróżniających się np. zdecydowaną barwą; • dominuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej; • mała trwałość pamięci; • rozwój mowy głęboko opóźniony: pojedyncze • wyrazy wypowiada dopiero się w wieku • szkolnym; często nie buduje zdań, wypowiada • się monosylabami lub jednym wyrazem; niekiedy • używa prostych zdań, nie odmienia przez przypadki;

21. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM • myślenie jedynie sensoryczno – motoryczne, bardzo słabo • rozwinięte w działaniu; głęboko upośledzone jest myślenie • pojęciowo – słowne; • głęboko upośledzony rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie • opanowuje w wieku przedszkolnym; poważnie upośledzona • jest motoryka rąk; • zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyrażają je • w sposób prymitywny; nie kontrolują emocji i popędów; • są mało samodzielne, realizują proste potrzeby • oraz dbają o higienę osobistą; • nie są zdolne do samodzielnego życia; wymagają • opieki osoby drugiej. • (Kirejczyk, 1981; Sękowska, 1983; Doroszewska, 1989; Dykcik, 1997; Sowa, 1997)

22. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM • Informacje ogólne: • Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 0 do 24 (skala W. Wechslera) • 0-19 - WHO • 5 i więcej odchyleń standardowych • Nie wykształcone są procesy intelektualne i myślenie. • Maksymalny poziom dojrzałości społecznej • to 4 lata. • Zwolnione są z obowiązku szkolnego, • wymagają stałej opieki i pielęgnacji. • (Kirejczyk, 1981).

23. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM • objawy związane ze specyfiką uszkodzenia mózgu • i narządów; • inteligencja osiąga poziom pozwalający na postrzeganie • i doświadczanie rzeczywistości w wymiarze zmysłowo – • ruchowym; • umiejętności komunikacyjne bardzo zróżnicowane: od braku • kontaktu do rozumienia prostych poleceń i mówienia • kilku słów; • minimalne lub brak zdolności • do zapamiętywania i utrzymywania uwagi dowolnej;

24. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM • bardzo zaburzone procesy orientacyjne, • głęboko zaburzone spostrzeganie, • niektóre dzieci nie są w stanie skoncentrować wzroku • na przedmiocie, reagują głównie na bodźce sygnalizujące • pokarm, • u niektórych brak objawów koncentracji uwagi • mimowolnej; niemożliwe jest zapamiętywanie • i uczenie się; • zdolne są do wyrażania prostych emocji, • najczęściej jednak występuje u nich brak • objawów życia uczuciowego i przejawów • samodzielności;

25. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM • ciężkie wady neurologiczne i fizyczne upośledzające zdolność do poruszania się, a czasem percepcji rzeczywistości; • mogą pojawić się choroby: nietypowy autyzm, padaczka, • schorzenia somatyczne; • przejawiają zachowania autostymulacyjne, które mogą • przebierać charakter wizualny, słuchowy i dotykowy; • pojawiają się one w sytuacji, kiedy dziecko nie • otrzymuje odpowiedniej dawki stymulacji; • prawdopodobnie służy to utrzymaniu • przy życiu sytemu nerwowego, który musi • być pobudzany; • (Garlicki, 1978; Olechnowicz, 1979; Kościelska, 1995; Pileccy, 1998; • Orkisz i in. 2000; Siwek 2006)

26. LITERATURA: L. Cierpiałkowska. Psychopatologia. Rozdz. 6.4. Obraz kliniczny upośledzenia umysłowego. Warszawa Scholar. J. Doroszewska (1989). Pedagogika specjalna. T. I i II. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź Ossolineum. W. Dykcik (red.) (1997). Pedagogika specjalna. Poznań Wyd. UAM. R. Garlicki (1978). Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo w różnych stopniach według wieku metrykalnego w: J. Dziedzic. Kultura fizyczna w szkołach i zakładach dla upośledzonych umysłowo. Warszawa WSiP. ICD (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne (wyd.2 uzupełnione). Kraków- Warszawa Uniwersyteckie Wyd. Medyczne Vesalius, Instytut Psychiatrii i Neurologii. K. Kirejczyk (red.) (1981). Upośledzenie umysłowe-pedagogika. Warszawa PWN.

27. B. Kosmowska (1999). Dzisiaj się bawimy. Rewalidacja indywidualna prowadzona Metodą Dobrego Startu. Scenariusze zajęć dla klas I-IV szkoły specjalnej. Warszawa WSiP. M. Kościelska (1995). Oblicza upośledzenia. Warszawa PWN. H. Olechnowicz (1979). Wychowanie i nauczanie głębiej upośledzonych. Warszawa WSiP. M. Orkisz, M. Piszczyk, A. Smyczek, J. Szwiec (red.) (2000). Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym. Przewodnik dla nauczycieli. Warszawa CPM-PN. W. Pilecka, J. Pilecki (1998). Psychoruchowy rozwój dzieci o obniżonej sprawności ruchowej w: (red.) W. i J. Pileccy. Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej. Kraków WSP. Z. Sękowska (red.) (1983). Wybrane zagadnienia z psychologii dziecka upośledzonego umysłowo. Lublin UMCS 1983.

28. S. Siwek (2006). Upośledzenie umysłowe w: (red.) A.R. Borkowska, Ł. Domańska. Neuropsychologia kliniczna dziecka. Warszawa PWN. J. Sowa (1997). Pedagogika specjalna w zarysie. Rzeszów Wydawnictwo Oświatowe FOSZE. J. Wyczesany (2004). Pedagogika upośledzonych umysłowo. Kraków Impuls.