Źródła i granice poznania

Źródła i granice poznania

Sceptycyzm • Sceptycyzm przeciw • dogmatyzmowi, • szkole akademickiej (agnostycyzmowi) • skeptikos = poszukujący • Pirron z Elidy (ok. 365-275 pne) Źródła poznania

Argumenty sceptyczne przeciw możliwości poznania: przeciw wiarygodności zmysłów argument ze względności postrzeżeń argument ze złudzeń, halucynacji argument ze snu (Kartezjusz) Sceptycyzm www.ciolki2.friko.pl/ Źródła poznania

Sceptycyzm • Argument przeciw wiarygodności rozumowania (regres w nieskończoność) • żeby coś udowodnić, trzeba mieć jakieś przesłanki; • te przesłanki • albo nie są udowodnione i wtedy dowód jest niekompletny, • albo są udowodnione na podstawie innych przesłanek; • te inne przesłanki albo nie są udowodnione, • albo są udowodnione na podstawie jeszcze innych przesłanek, itd. Źródła poznania

Sceptycyzm • Argument przeciw wiarygodności rozumowania (regres w nieskończoność) • Żeby wiedzieć, że dowód jest poprawny, trzeba mieć jakieś kryterium poprawności rozumowania; • żeby wiedzieć, że to kryterium jest wiarygodne, trzeba je udowodnić; • żeby wiedzieć, że dowód kryterium jest poprawny, trzeba mieć kryterium, itd. Źródła poznania

Sceptycyzm • Wniosek sceptyczny: zasada równowagi sądzenia. • Argument felicytologiczny: • zawieszenie sądu uwalnia od obawy przed popełnieniem błędu, • przez co zapewnia spokój ducha. Źródła poznania

Zmysły i rozum nie wystarczą do poznania Ale mamy jakieś poznanie Zatem są jakieś inne źródła poznania iluminacja intuicja (Bergson) Irracjonalizm Źródła poznania

Irracjonalizm prowadzi do elitaryzmu poznawczego problem: jak odróżnić wybrańca od samozwańca Racjonalizm zakłada egalitaryzm poznawczy Irracjonalizm/racjonalizm http://astro.eco.pl/irracjonalizm.html Źródła poznania

Racjonalizm Kartezjusz Sceptycyzm metodyczny: • Odrzucić wszystko, w co można wątpić. • Zmysły mogą mnie łudzić. • Że postrzegam, rozumuję, pragnę, czyli myślę, jest niewątpliwe. • Cogito ergo sum. René Descartes 1596-1650) Rozprawa o metodzie 1637). Źródła poznania

Dowód ontologiczny Kartezjusza • Jestem rzeczą myślącą (duszą). • Jestem niedoskonałą rzeczą myślącą. • Mam ideę doskonałości. • Nie mogę być jej autorem. • Mam ją od rzeczy doskonałej, Boga. • Bóg istnieje. Źródła poznania

Błąd kategorialny • Nie mogę być autorem idei doskonałości, bo nic doskonałego nie może pochodzić od czegoś mniej doskonałego. • Ukryte założenie: idea doskonałości jest doskonała • Przesunięcie kategorialne Źródła poznania

I dalej… • Bóg jest dobry, zatem nie może mnie łudzić. • Błędy poznawcze są skutkiem mojej niedoskonałości • Świat istnieje. Istnieją dusze i ciała. Źródła poznania

Natywizm Mamy jakieś idee wrodzone • Natywizm Platona: teoria anamnezy: • Dusza przed wcieleniem przebywała w świecie idei. • Zapomina o nich pod wpływem ciała. • Własnym wysiłkiem może je sobie przypominać. • Ciało jest więzieniem duszy. • Natywizm jako forma aprioryzmu: • Jest jakieś poznanie a priori, tj. niezależne od doświadczenia. Źródła poznania

Empiryzm genetyczny • Krytyka teorii idei wrodzonych. • Umysł jest tabula rasa na której doświadczenie zapisuje swoje znaki. • Źródła idei: • zmysły • refleksja John Locke (1632-1704) Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1670) Źródła poznania

Empiryzm genetyczny • Skrajny nominalizm. • Esse est percipi. • Istnieją tylko idee (barwy, dźwięki, czucia dotykowe, smaki, zapachy) i umysły. • Tzw. przedmioty materialne są tylko zespołami idei. • Rzeczy materialne nie mają żadnego substancjalnego podłoża. George Berkeley (1685-1753) Traktat o zasadach poznania ludzkiego (1710) Źródła poznania

Argument przeciw solipsyzmowi • Nad niektórymi ideami nie mam władzy. • Idee nie działają przyczynowo. • Zatem idee aktualnie postrzegane pochodzą od innego umysłu. • Istnieje Bóg, który postrzega wszystkie idee. • Bóg wywołuje we mnie idee według praw, które ustanowił. • O istnieniu innych umysłów wnioskuję na zasadzie analogii. Źródła poznania

Krytyka idei jaźni • Rozważając własne idee, nigdy nie trafiam na ideę mojego Ja. • Może jest ona ukryta pod innymi ideami. • Jednak gdybym się ich pozbył, nic chyba by nie zostało. Zatem jaźń nie jest czymś różnym od jej idei. Jaźń jest wiązką idei. Jaźń nie ma żadnego podłoża substancjalnego. Rozumowanie Kartezjusza opiera się na wątpliwym założeniu. David Hume (1711-1776) Badania dotyczące rozumu ludzkiego (1748) Źródła poznania

Krytyka idei związku koniecznego • Nigdy nie twierdzę, że A jest przyczyną B na podstawie jednej tylko obserwacji. • Kolejne obserwacje z założenia są podobne do pierwszej. • Nie wnoszą więc nic nowego, • poza powstaniem u mnie przyzwyczajenia, że po A zwykle następuje B • i oczekiwania, że tak będzie również w przyszłości. David Hume (1711-1776) Badania dotyczące rozumu ludzkiego (1748) Źródła poznania

Krytyka idei związku koniecznego • Przyczyna = przyzwyczajenie + oczekiwanie. • Wniosek: nauka jest zbiorem przesądów. David Hume (1711-1776) Badania dotyczące rozumu ludzkiego (1748) Źródła poznania

Immanuel Kant1724-1804 Krytyka czystego rozumu1781 Źródłem a priori nie są idee wrodzone (treści poznania), lecz uposażenie podmiotu, które nadaje przedmiotowi poznania określoną formę. Kant i problem transcendentalny Źródła poznania

Źródła i granice poznania