Belediye Gelirlerinin Yapısı ve Belediyelerin Vergileme Kapasitesi

1. Belediye Gelirlerinin Yapısı ve Belediyelerin Vergileme Kapasitesi Ahmet ARSLAN SM Mali Müşavir, Denetçi e-mail: aarslan10@hotmail.com

2. Başlıca Konular • Yasal dayanaklarına belediyelerin gelirleri • Belediye gelirlerinin sınıflandırılması • Belediyelerin vergileme yetkisi • Belediye vergi ve harç çeşitleri • Belediye vergi ve harçların gerçekleşme rakamları ve gelişme seyri • Emlak vergisinde sorunlar • Belediye vergi ve harçlarında sorunlar • Harcamalara katılma paylarında sorunlar • Sonuç ve değerlendirme

3. Yasal Dayanaklarına göre Belediye Gelirleri

4. Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sisteminde Belediye Gelirleri • 01 Vergi Gelirleri • 03 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri • 04 Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler • 05 Faizler, Paylar ve Cezalar • 06 Sermaye Gelirleri

5. 5393 sayılı Belediye Kanunu’na Göre Belediyelerin Gelirleri • Kanunlarla gösterilen belediye vergi, resim, harç ve katılma payları. • Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan pay ve ödenekler. • Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler. • Taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler. • Belediye meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler. • Faiz ve ceza gelirleri. • Bağışlar. • Her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı sağlanacak gelirler. • Diğer gelirler.

6. Merkezi Yönetim Bütçesinden Belediyeler Aktarılan Pay

7. Payların Tahsisi

8. Belediyelerin Vergilendirme Yetkisi • Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı; • "Yerel makamların mali kaynaklarının en azından bir bölümü, oranlarını kanuni sınırlar içinde, kendilerinin belirleyebilecekleri vergi ve harçlardan sağlanacaktır" • Anayasa’nın 127’nci maddesine göre; "Mahalli idarelere görevleriyle orantılı gelir kaynakları sağlanır" • Söz konusu gelir kaynakları; 1) Merkezi yönetimden aktarılan paylar 2) Belediyelere özgü vergi, harç ve harcamalara katılma payları.

9. Anayasa’nın “Vergi Ödevi” Başlıklı 73’üncü Maddesi • Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır. • Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.

10. Anayasa’ya Göre; • Kanun yapma yetkisi sadece TBMM’ye verildiğinden belediyelerin vergi ihdas etme yetkileri bulunmamaktadır. • Kanun Hükmünde Kararname (Sıkıyönetim ve olağanüstü haller hariç), Bakanlar Kurulu kararı, Tüzük, Yönetmelikve Tebliğ gibi düzenlemelerle mali yükümlülük getirilemez. • Bakanlar Kurulu’nun yetkisi; kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde malî yükümlülüklerin; • Muaflık ve istisnaları, • İndirim ve oranlarına ilişkin hükümlerinde değişiklik yapmak olabilir.

11. Belediyelerin Vergi Tarifesini Belirleme Yetkisi • 2464 sayılı Kanunun 96’ncı maddesinde vergi ve harçların maktu tarifelerini Kanunda belirtilen en alt ve en üst içinde mahallin çeşitli semtleri arasındaki sosyal ve ekonomik farklılıklara göre belediye meclislerince tespit edilmesini öngören (ve Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik şartıyla uyumlu) düzenleme Anayasa Mahkemesince Anayasa’nın 73’üncü maddesine aykırılığı nedeniyle iptal edilmiştir (29/12/2011 tarihinde). • Söz konusu düzenlemeden sonra Bakanlar Kurulu bütün belediye vergi ve harçlarının tarifelerini belirleyecektir. • Bu yönde ekonomi yönetimince bir çalışmanın yapılmakta olduğu bilinmektedir.

12. Belediyelere Vergi Tarifesi Yetkisi • Vergi tarifelerini belediye meclislerine bırakan bir düzenlemenin; mahallin özelliklerine göre daha etkin bir şekilde vergilendirme yapılması ile belediyelerce yerel etkilerin altında kalarak düşük düzeyde vergileme yapılması riski arasındaki dengenin (trade-off) gözetilerek yapılması gerekir. • Bu yönde optimal çözümlerden biri vergilemede yerel etkilere maruz kalan belediyelerin merkezi yönetimden aldıkları paylarda kısıntıya gidecek bir mali transfer formülünün geliştirilmesi olabilir.

13. Mahalli İdarelerde Vergileme Yetkisi • Mahalli idareler arasında sadece belediyelere vergi ve harç toplama yetkisi tanınmıştır. • Belediyeler sadece kanunlarda ismen yer alan vergi ve harçları toplayabilirler • Söz konusu belediyeler bazı istisnalar dışında büyükşehir belediyeleri dışındaki (il, ilçe, belde) belediyelerdir. • Belediyelerce tahsil edilen vergi ve harçlardan büyükşehir belediyesine pay verilmez.

14. Belediye Vergi ve Harçları Konusunda Bakanlar Kuruluna Tanınan Yetki • Kanunun çeşitli maddelerinde yer alan maktu vergi ve harçların alt ve üst limitleri dahilinde belediye grupları itibariyle tarifelerini belirlemek. • Söz konusu belirleme belediyelerin nüfusları ile ekonomik ve sosyal gelişme durumlarına göre yapılır. • 2464 sayılı Kanundaki bu yetkiye dayanarak belediyeler son olarak 2011yılında 5 gruba ayrılmıştır.

15. Belediye Vergileri Konusunda Diğer Otoritelerin Yetki ve Görevleri

16. Büyükşehir Belediyesine Ait Vergi ve Harçlar • 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan oran ve esaslara göre büyükşehir belediyesince tahsil olunacak at yarışları dahil müşterek bahislerden elde edilen Eğlence Vergisinin % 50'si, • Büyükşehir belediyesine bırakılan sosyal ve kültürel tesisler, spor, eğlence ve dinlenme yerleri ile yeşil sahalar içinde tahsil edilecek her türlü belediye vergi, resim ve harçları, • Meydan, bulvar, cadde ve ana yollarile bu alanlara cephesi bulunan binalar üzerindeki her türlü ilân ve reklamların vergileri, • Hizmetlerin büyükşehir belediyesi tarafından yapılması şartıyla harcamalara katılma payları.

17. 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda Yer Alan Belediye Vergileri • 1) İlan ve reklam vergisi • 2) Eğlence vergisi • 3) Haberleşme vergisi • 4) Elektrik ve havagazı tüketim vergisi • 5) Yangın sigortası vergisi • 6) Çevre temizlik vergisi.

18. Belediye Gelirleri Kanunu’nda Yer Alan Belediye Harçları • 1) İşgal harcı • 2) Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı harcı • 3) Kaynak Suları harcı • 4) Tellallık harcı • 5) Havyan Kesimi Muayene ve Denetleme harcı • 6) Ölçü ve Tartı Aletleri harcı • 7) Bina İnşaat harcı • 8) Kayıt ve Suret harcı • 9) İmarla ilgili harçlar • 10) İşyeri Açma İzni harcı • 11) Muayene, Ruhsat ve Rapor harcı • 12) Sağlık Belgesi harcı.

19. 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Vergiler • Bina Vergisi • Arazi Vergisi • Arsa Vergisi

20. Belediye Gelirleri Kanunu’nda yer alan Harcamalara Katılma Payları • 1) Yol harcamalarına katılma payı • 2) Su tesisleri harcamalarına katılma payı • 3) Kanalizasyon harcamalarına katılma payı

21. Payların Hesaplanması • Harcamalara katılma payları yapılan işlerde, bu hizmetler dolayısıyla yapılan giderlerin tamamıdır. Şu kadar ki yapılacak giderler peşin ödendiği takdirde bu paylar ilgililerden % 25 noksanı ile alınır. • Ancak, bu tür hizmet giderleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile İller Bankası tarafından tespit edilen ve yayınlanan rayiç ve birim fiyatlara göre hesaplanan tutarları aşamaz. • Özel Devlet yardımları, karşılıksız fon tahsisleri, bu işler için yapılacak bağış ve yardımlar ve istimlak bedelleri giderler tutarından indirilir. • Harcamalara katılma payları; hesaplanan katılma payları toplamının hizmetten faydalanan ilgili gayrimenkullerin vergi değerleri toplamına oranlanarak dağıtılması suretiyle hesaplanıp tahakkuk ettirilir. • Harcamalara katılma payları bina ve arsalarda vergi değerinin % 2'sini geçemez.

22. Harcamalara Katılma Payı Neden Önemli? • 1) Altyapı harcamalarının kısmen finansmanını sağlaması • 2) İhtiyaç duyulmayan altyapı harcamaları için harcamaların muhatapları tarafından bir kontrol aracı olarak kullanılması • 3) Gayrimenkullerde meydana gelen değer artışlarının (rantların) sosyal adalet açısından vergilendirilmesi

23. Harcamalara Katılma Payı Zorunlu mu?

24. Yasal olarak, Evet • Yol harcamalarına katılma paylarının alınıp alınmamasını Belediye Meclislerinin takdirine bırakan 6360 sayılı Kanunda (Md. 28) yapılan düzenlemeyle yol harcamalarına katılma payı hariç olmak üzere harcamalara katılma paylarının tahakkuk ve tahsili zorunludur. • Ayrıca, 6360 sayılı Kanunun geçici 1’inci maddesinin 27’nci fıkrası Anayasa Mahkemesi’nin 12/09/2013 tarih ve 2013/19 esas sayılı kararıyla iptal edildiğinden 06.12.2012 tarihinden önce yapılan yol harcamalarından dolayı yol harcamalarına katılma payı alınması zorunludur. • Peki, ya uygulama?

25. Belediyelerin 2012 Yılı Altyapı Giderleri ile Harcamalara Katılma Payı Tutarları (1000 TL)

26. Belediye Bağlı İdarelerinin 2012 Yılı Altyapı Giderleri ile Harcamalara Katılma Payı Tutarları (1000 TL)

27. Kamu Harcamalarına Katılma Paylarının Seyri

28. Sonuç • Yol harcamalarına katılma paylarının belediye meclislerinin takdirine bırakılması ve diğer harcamalara katılma paylarının gerektiği şekilde alınmaması; • Haksız rekabete, • Popülist politikalara, • Verimsiz altyapı harcamalarına, • Rantların vergilendirilmemesine, yol açacaktır.

29. Belediye Vergi ve Harçlarında Yeniden Değerleme Uygulaması

30. Emlak Vergisinde • 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’nda bina ve arazilerde vergi değeri olarak belirlenen tutarların Bakanlar Kurulu’nca her yıl yeniden değerleme oranına kadar artırılması öngörülmüştür. Arazi ve arsalarda yeniden değerleme oranı kadar artırılan (güncellenen) vergi değerleri her yılın başlangıcından önce Emlak Vergisi Kanunu Genel Tebliği ile Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından açıklanmaktadır. • Örneğin, arazi ve arsalarda vergi değerinin 2011 yılında yeniden değerleme oranının yarısı, 2012 yılında ise yeniden değerleme oranı kadar artırılması (güncellenmesi) kararlaştırılmıştır.

31. Diğer Belediye Vergi Ve Harçlarında • 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda yer alan vergi, harç ve harcamalara katılma paylarında ise sadece söz konusu Kanunun mükerrer 44’üncü maddesinde düzenlenen Çevre Temizlik Vergisinin belediye grupları itibariyle belirlenen tutarlarının her yıl yeniden değerleme oranında artırılması öngörülmüş olup bunun dışında Kanunda yer alan diğer vergi, harç ve harcamalara katılma paylarının vergi tariflerinde yeniden değerleme uygulamasına yer verilmemiştir. • Bunun yerine, Kanunun 96’ncı maddesi ile Bakanlar Kuruluna Kanundaki alt ve üst limitler dahilinde belediye grupları itibariyle vergi tarifelerini belirleme yetkisi verilmiştir.

32. Belediye Gelirlerine İlişkin Gerçekleşme Rakamları

33. Tüm Belediyelerinin 2012 Yılı Gelirlerinin Ekonomik Sınıflandırılması Tablosu

34. Tespitler • Belediyelerin vergi gelirleri, mülkiyet ve teşebbüs gelirleri ile sermaye gelirlerinden oluşan öz gelirlerinin toplam gelirleri içindeki payı % 45,5’tir. • Dolayısıyla, belediyelerin merkezi yönetime bağımlılık oranı % 55,5 düzeyindedir. • Vergi ve harç gelirlerinin toplam vergiler içindeki payı % 16 düzeyinde olup yıllar itibariyle artış göstermemiştir. • Düşük düzeydeki yerel vergilemede merkezi yönetimden aktarılan payların mali performans ölçütlerine bağlanmamış olmasının etkisi olabilir.

35. 2006-2012 Yılları Arasında Belediye Toplam Gelirleri ve Vergi Gelirlerinin Seyri (Milyon TL)

36. 2006-2012 Yılları Arasında Belediye Vergi Gelirlerinde Değişim

38. Belediyelerin Vergi ve Harç Gelirlerinin Dağılımı (2012 yılı)

39. Tespitler • Belediyelerin vergi ve harç gelirlerinin yarısından fazlası emlak vergisinden oluşmaktadır. • Diğer vergiler arasında en büyük pay Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisine aittir. • Emlak vergisi dışındaki belediye vergilerinin payı harçlardan düşüktür. • Harçlar arasında ise bina inşaat harcı en yüksek paya sahiptir.

40. 2006-2012 Yılları Arasında Belediye Vergi ve Harç Gelirlerinde Değişim

41. Dünyada Mahalli Vergilerin Toplam Vergilere Oranı

42. OECD Ülkelerinde Genel Yönetim Gelirleri İçinde Mahalli Vergilerin Oranı (%)

43. Vergi Yükü (Vergi Gelirleri/Milli Gelir)

44. Vergilemede Sorunlar

45. Tek Tip Vergi ve Harçlar • 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan vergi ve harç türleri bütün belediyelerce eşit şekilde uygulanabilir nitelikte değildir. Örneğin, eğlence vergisi gelişmiş bölgelerdeki belediyeler için önemli bir gelir kaynağı iken diğer yörelerde verimli bir vergi türü olmayabilir. • Bu durumda telafi edici yöntem olarak o bölgelerde yerel düzeyde kavranabilecek vergi konularının vergilendirilmesine olanak sağlanmalıdır.

46. Muafiyet ve İstisnaların Fazla Olması • Gerek 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu gerekse çeşitli özel kanunlarda bina, arazi ve arsaları emlak vergisinden muaf tutan birçok hüküm bulunmaktadır. • Örneğin, Bina Vergisinden muaf veya müstesna olan kişi veya binalar 1319 sayılı Kanun’un 4’üncü maddesinde 23 bent halinde sayılmıştır. • Bunun dışında, özel kanunlarla vergi ve harçlarından muaf tutulan birçok kurum, faaliyet ve işlem bulunmaktadır. • Bina vergisinde 1319 sayılı Kanunda sayılan muafiyet ve istisnalar dışında tespit edebildiğimiz kadarıyla binaları söz konusu vergiden muaf veya istisna eden 19 özel kanun bulunmaktadır.

47. Muafiyet ve İstisnaların İyi İncelenmesi Gerekir • Örneğin, bir işlem veya faaliyetin 492 sayılı Harçlar Kanunu’nda yer alan harçlardan istisna edilmesi aynı faaliyetin 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda yer alan harçlardan müstesna olduğu anlamına gelmez. Çünkü 492 sayılı Kanun merkezi yönetime ait gelirlere ilişkin bir kanun iken 2464 sayılı Kanun belediyelere ait gelirlere ilişkin bir kanundur. • Aynı şekilde, bazı idarelerin kendi özel kanunlarında vergi muafiyet ve istisna hükmünün bulunması bu idarelerin bütün vergi ve harçlardan muaf olduğu anlamına gelmemektedir. Söz konusu muafiyet ve istisna maddesinde “Her türlü vergi resim ve harçlardan müstesnadır” hükmü bulunmadığı takdirde bütün vergi ve harçlardan muafiyet söz konusu olmayacaktır. • Son olarak, vergi kanunlarında veya özel kanunlarda yer alan istisna ve muafiyetler bazı şartlara bağlanmıştır. Söz konusu şartların yokluğu halinde muafiyet ve istisnaların uygulanması mümkün değildir.

48. Örneğin Sosyal Güvenlik Kurumu Belediye Vergi ve Harçlarından Muaf mı?

49. 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu’nun “Vergi ve fon muafiyeti” başlıklı 36’ncı maddesinde; • “İlgili kanunlarda yer verilmemiş olsa dahi, Kuruma ait taşınır ve taşınmazlar, bunların alım ve satım işlemleri ile Kuruma yapılacak bağış ve yardımlar, Kurumun taraf olduğu davalar, icra kovuşturmaları ile ilâmlar, Kurum tarafından satın alınan taşınmazlar ile ilgili tüm tapu işlemleri, Kurum tarafından yapılan bütün işlemler ve bu işlemler için ilgililere verilmesi veya bunlardan alınması gereken yazı ve belgeler ve bunların suretleri; damga vergisi ve harçlar ile belediyelerde yürütülecek her türlü hizmet karşılığı alınan ücret ve katılma payından müstesnadır.” hükmü bulunmaktadır. • Söz konusu madde hükmünde Kurumun işlemleri ile kurum tarafından satın alınan taşınmazlar her türlü vergiden değil sadece damga vergisi ve harçlar ile belediyelerde yürütülecek her türlü hizmet karşılığı alınan ücret ve katılma payından müstesnadır.

50. SGK’nın statüsü • 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’na göre “Özel bütçeli idarelere (mazbut vakıflar dahil), İl Özel İdarelerine, belediyelere, köy tüzel kişiliğine, kanunla kurulan üniversitelere ve Devlete ait bina ve araziler emlak vergisinden muaftır. • Devlet: Genel bütçeli kuruluşlardır. • Oysa, SGK ne özel bütçeli ne de genel bütçeli bir kuruluştur.