WIEK XVII / TEORIE UMOWY SPOŁECZNEJ

1. Zajęcia VI – dr I. Barwicka-Tylek WIEK XVII / TEORIE UMOWY SPOŁECZNEJ Główne założenia XVII-wiecznej teorii politycznej. Tomasz Hobbes (1588-1679) i absolutyzm. Początki liberalizmu: John Locke (1632-1704).

2. Nowe wektory myśli politycznej • rola „rewolucji naukowej” – zeświecczenie teorii politycznej; • mechanicyzm (zegarek) – państwo to suma elementów (by naukowo opisać jego właściwe funkcjonowanie wystarczy zidentyfikować składowe i odkryć zasady ich współdziałania: „prawa ruchu”); • rozum i doświadczenie – narzędzia badania rzeczywistości politycznej; • debata na temat „natury ludzkiej” – uniwersalizm vs. relatywizm; przewaga cech pozytywnych czy negatywnych; źródła moralne (boskie) czy przyrodnicze (biologiczne)?; • „stan natury” i kontraktualizm jako wyjaśnienie genezy państwa.

3. ISTOTAczłowieczeństwa; (instynkt społeczny, rozum) Bóg ROZUM (nakaz: 2x2 zawsze = 4) WOLA (wybór) PRAWO NATURALNE –4 obowiązki:- dotrzymywanie umów;- karalność przestępców;- wynagradzanie szkód;- nienaruszalność własności; - PAŃSTWO wynikiem umowy społ.;- w państwie ABSOLUTYZM. dotyczące obywateli w państwie relacje interpersonalne relacje między państwami:ius gentium naturale umowy międzypaństwowe:ius gentium positivum WOJNA SPRAWIEDLIWA = wojnaw obronie praw natury Racjonalistyczna i świecka szkoła praw natury – Hugo Grocjusz (1583-1645) • dzieła: O prawie wojny i pokoju (De iure belli et pacis); Wolność mórz (Mare liberum). por. „spór” św. Tomaszaz Marsyliuszem – Zajęcia IV PRAWO POZYTYWNE, służące interesom jednostek i społeczeństw - UTYLITARYZM EFEKT „WZMOCNIENIA”sankcje moralne + karne

4. REWOLUCJE ANGIELSKIE • Anglia – umiarkowana monarchia (współdziałanie króla z parlamentem); • 1534 r. – akt supremacji: Henryk VIII głową kościoła anglikańskiego; • rządy Stuartów (1603-1649): tendencje absolutystyczne i wzniecenie konfliktów religijnych (obawa przed „spiskiem papistów”); • powstanie w Szkocji – zwołanie parlamentu (1640); • „krótki” i „długi” parlament (pierwszy sukces opozycji purytańskiej pod wodzą J. Pyma – król zrzeka się prawa rozwiązywania parlamentu); • Militia Ordonance (1642) – siły zbrojne parlamentu; • Olivier Cromwell i Armia Nowego Wzoru – „kadłubowy parlament”, stracenie Karola I (9 II 1649); • Anglia republiką (przejściowa likwidacja Izby Lordów, tytuł lorda protektora dla Cromwella); • ugrupowania skrajne: lewellerzy (J. Lilburne; pierwszy ruch demokratyczny – wolność polityczna, powszechne prawo wyborcze) i diggerzy (żądanie republiki i zniesienia prywatnej własności ziemi);

5. REWOLUCJE ANGIELSKIE – c.d. • śmierć Cromwella (1658) i restauracja Stuartów (Karol II – 1660 r.): • pełnia władzy wykonawczej w rękach króla; • stanowiska publiczne tylko dla wyznawców Kościoła Anglii (Test Act – wykluczenie katolików z służby publicznej); • Anglia bez armii stałej; • wigowie („buntownicy” – lord Shaftesbury, Locke) i torysi („rozbójnicy” – sojusznicy monarchii); • Habeas corpus act (1679 – gwarancje wolności osobistych); • „chwalebna rewolucja” 1688 – obalenie Stuartów i oddanie tronu dynastii orańskiej (Wilhelm III); • Anglia monarchią parlamentarną (dominacja wigów, popieranych przez nowe warstwy społeczne – dynamiczny rozwój gospodarczy, liberalizm).

6. „MACHINA”, której celem jest: SAMOZACHOWANIE + ZADOWOLENIE NAMIĘTNOŚCI – rządzą zachowaniem 2 motywy działań jednostki APETYT/POŻĄDANIE(i NADZIEJA jego zaspokojenia) AWERSJA(i wzbudzany przez nią STRACH) obawa przed gwałtowną śmiercią – jedyne uniwersalne zło subiektywne definicje dobra (niektórzy studenci lubią nawet HDPiP ) ROZUM służebny – „myśli są jak wywiadowcy i szpiedzy” TEORIA UMOWY SPOŁECZNEJHOBBES (absolutyzm) contra LOCKE (liberalizm) CZŁOWIEK(uniwersalne cechy jego natury) Por. św. Tomasz Istota STWORZONA PRZEZ BOGA, której celem jest: SAMOZACHOWANIE + ZACHOWANIE GATUNKU TABULA RASA – „biała tabliczka” ROZUM kontroluje namiętności – wykorzystuje zgromadzone doświadczenie (wiedzę) potrzebuje innych ludzi (ich doświadczenia – zamiast sprawdzać sam, czy egzamin z HDPiP jest trudny, najpierw przegląda forum ) spontanicznie przestrzega racjonalnych = dobrych zasad postępowania – (prawo naturalne)

7. WOJNA WSZYSTKICH ZE WSZYSTKIMI(Bellum omnium contra omnes) POKÓJ – wojna czymś wyjątkowym(obowiązuje PRAWO NATURALNE) WOLNOŚĆ – uprawnienie (ius) naturalne, = prawo do wszystkiego, co służy samozachowaniu, nawet ciała drugiego człowieka RÓWNOŚĆ – każdy podlega prawu naturalnemu i jeśli jest racjonalny, to respektuje jego zasady (bo służą i jemu) RÓWNOŚĆ – każdy tak samo groźny, bo posiada równie nieograniczoną wolność Najogólniej: poszanowanie cudzej WŁASNOŚCIsensu largo, na którą składa się: życie i zdrowie WOLNOŚĆ – swoboda działania, (kończąca się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiego człowieka) każde spotkanie to potencjalne zagrożenie życia – „wojna jest jak zła pogoda”: jej istotą jest brak bezpieczeństwa, a nie faktyczna walka. MAJĄTEK (własność w węższym rozumieniu) – jej źródłem głównie PRACA ANARCHIA– brak reguł działania:- nie ma prawa naturalnego;- nie ma prawa własności. HOBBES contra LOCKE – c.d. STAN NATURY(efekt spontanicznych spotkań wielu „naturalnych” ludzi) STRACH dominuje (więc jednostka niezdolna do zaspokajania swych potrzeb) Stan natury ewoluuje – relacje międzyludzkie (w tym wymiana) coraz bardziej „społeczne”, ale: - przeszkadza: ZJEDNOCZENIE WŁADZY SĄDZENIA I KARANIA W RĘKU KAŻDEJ JEDNOSTKI

8. CEL (jednostek): BEZPIECZEŃSTWO CEL (jednostek): OCHRONA WŁASNOŚCI „PRZEDMIOT”: WOLNOŚĆ(cała – nie ma w pełni bezpiecznego działania drugiego człowieka) „PRZEDMIOT”: WŁADZA SĄDZENIA I KARANIA (część wolności) 2 ODRĘBNE AKTY ZRZECZENIE – jednorazowy akt, nie można cofnąć, bo jednostki pozostają bez uprawnień umowa między jednostkami („każdy z każdym”) – wola tworzenia wspólnoty 1 SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE SUWEREN:- nie jest stroną umowy;- otrzymuje pełnię uprawnień. umowa z „rządem” – powierzenie uprawnień - TRUST 2 ABSOLUTYZM – brak prawa oporu wobec władzy (absolutny obowiązek posłuszeństwa) PAŃSTWO „dodatkiem” do społeczeństwa HOBBES contra LOCKE – c.d. UMOWA SPOŁECZNA(hipotetyczny początek organizacji państwowej)

9. „LEWIATAN”(tytuł głównego dzieła) „Dwa traktaty o rządzie” (tytuł dzieła) Możliwe 3 formy ustrojowe (każda równie „absolutna”!):* monarchia * arystokracja * demokracja UMIARKOWANA MONARCHIA PODZIAŁ WŁADZY (rozdzielenie funkcji sądzenia i karania – por. stan natury) najskuteczniejsza = najlepsza ustawodawcza (wydawanie opinii – „sądów” – o sprawiedliwości) federacyjna (wobec tych, którzy nie przystąpili do „naszej” umowy – „polityka zagraniczna” wykonawcza (egzekwowanie praw) wyklucza wolność(ius – uprawnienie) wszystko, co służy bezpieczeństwu (porządkowi publicznemu) władza „podwójnie” ograniczona: prawem naturalnym i zaufaniem obywateli;szczególnie „podejrzane” naruszanie własności (majątku – podatki; wolności – tolerancja, swoboda działania) – LIBERALIZM;prawo oporu wobec tyranii (a jest nią stosowanie władzy poza zakresem uprawnienia) – powrót do STANU SPOŁECZNEGO. każdy ustrój LEGALNY jest dobry (haczyk : jeśli władca zapewnia bezpieczeństwo, gdyż jest ono jedynym wspólnym dobrem);obalenie suwerena (zawsze BEZPRAWNE, ale MOŻLIWE) to powrót do STANU NATURY. HOBBES contra LOCKE – c.d. PAŃSTWO SUWEREN PRAWO (LEX) SPRAWIEDLIWOŚĆ

10. PYTANIA POD ROZWAGĘ • Rozstrzygnięcie (zawsze kontrowersyjne) sporu o to, czy człowiek w swym postępowaniu kieruje się rozumem, czy też namiętnościami, ma ogromne znaczenie nie tylko dla filozofii czy polityki, ale naszej codziennej oceny zachowań innych ludzi (i reakcji na nie). • Co miałby do powiedzenia Hobbes, a co Locke, na temat człowieka, który jest nałogowym palaczem, nie chce zapinać pasów bezpieczeństwa lub też domaga się prawa do eutanazji? • Który z tych myślicieli miałby Twoim zdaniem większe problemy ze zmianą zachowania tych osób (i w jakich warunkach zadałby sobie taki trud)? • Jakie zaproponowaliby rozwiązania prawne, gdyby wymienione problemy uważali za istotne dla państwa?