İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ

1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ DOÇ. DR. FIRAT KAÇAR

2. RİSK DEĞERLENDİRME İSG YÖNETİMİNİN AMACI İSG yönetim sisteminin temel amacı işyerlerindeki çalışma koşullarından kaynaklanan her türlü tehlike ve sağlık riskini azaltarak insan sağlığını etkilemeyen seviyeye düşürmek, işletmenin zarar ve hasara uğramasına engel olmaktır. --------------------------------------------------------------------------- İSG yönetim sisteminin amacı çalışanı ve işletmeyi korumaktır. 1

3. RİSK DEĞERLENDİRME İSG YÖNETİMİNİN AMACI • ILO ile WHO İSG ortak komisyonunda işçi sağlığının esasları şöyle belirlenmiştir: • Bütün iş kollarında işçinin fiziksel, ruhsal ve sosyoekonomik bakımdan sağlığını en üst düzeye çıkarmak ve bunun devamını sağlamak. • Çalışma şartları ve kullanılan zararlı maddeler nedeni ile işçi sağlığının bozulmasını engellemek. • Her işçiyi kendi fiziksel ve ruhsal yapısına uygun işte çalıştırmak. • Özet olarak işin, işçiye ve işçinin işe uyumunu sağlamaktır.

4. RİSK DEĞERLENDİRME İSG YÖNETİMİNİN 3 TEMEL GÖREVİ • Belirlenen amaçlara ulaşmak, dolayısıyla, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek İSG Yönetiminin sorumluluğundadır. İSG yönetimine 3 temel görev düşmektedir: • Tehlikeleri tanımlamak. • Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek ve saptamak. • Riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek ve riski kontrol altına almaktır.

5. İSG YÖNETİM SİSTEMİ RİSK FARKINDALIĞI / RD Yönetmeliği • Riskler gerçekleşmeden önlem al (inisiyatif al) • Reaktif x Proaktif • Sistemik çözüm üret • Risk farkındalığı • Riskin kontrol altına alınması • Riskin azaltılması • Riskin mümkünse yok edilmesi 1

6. İSG YÖNETİM SİSTEMİ / PROAKTİF YAKLAŞIM Birinci Yaklaşım İkinci Yaklaşım Üçüncü Yaklaşım RİSKİ ORTADAN KALDIRMAK RİSKİ ZAMANINDA SAPTAMAK RİSKİN KÖTÜ SONUÇLARINI EN AZA İNDİRMEK • Proaktif Olmak • Ortadan kaldırmak, • Engel olmak; • Duyarlı olmak, • Tehlikeleri görmek, • Bilgi ve deneyimli olmak • Reaktif Olmak Tehlikeli olan bir durumun tehlike olasılığı çok düşük düzeye indirilemiyorsa, tehlikeli durumların-gelişmelerin izlenmesi,kazaların önlenmesi açısından büyük önem kazanır. İş kazaları ve meslek hastalıklarına yönelik olarak KKD kullanılması gerekir. (KKD kullanılmasına bağlı kazalardan korunma, Meslek hastalıkların önlenmesinde periyodik muayenelerin yapılması) Proaktif olmak Süreci İzlemek Önlemler Almak 3

7. 2

8. MEVZUATTA RİSK DEĞERLENDİRME

9. MEVZUATTA RİSK DEĞERLENDİRME 10

10. RİSK DEĞERLENDİRME 6331 Sayılı İSG Kanunu Madde-10 (1. Fıkra) • İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. • Risk değerlendirmesi yapılırken, aşağıdaki hususlar dikkate alınır; • Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu • Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi • İşyerinin tertip ve düzeni • Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu 1 2

11. RİSK DEĞERLENDİRME 6331Sayılı İSG Kanunu Madde-10 (2.3.4 Fıkra) • İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi sonucu alınacak İSG tedbirleri ile kullanılması gereken koruyucu donanım veya ekipmanı belirler. • İşyerinde uygulanacak İSG tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltecek ve işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanabilir nitelikte olmalıdır. • İşveren, İSG yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasını sağlar. 1 DRUZ

12. RİSK DEĞERLENDİRME İş Durdurma İş Durdurma 1 2 • Hayati Tehlike Oluştuğunda • İş Durdurma; • İşyerindeki bina ve eklentilerde • Çalışma yöntem ve şekillerinde • İş ekipmanlarında çalışanlar • …..için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak,işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulur. • [6331Sayılı İSG Kanunu Madde-25] • Risk Değerlendirmesi Yapılmadığında İş Durdurma; • Çok tehlikeli sınıfta yer alan; • Maden • Metal • Yapı işleri (inşaat işleri) • Tehlikeli kimyasallar • Büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde • ….…risk değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda • iş durdurulur. • [6331Sayılı İSG Kanunu Madde-25] ZİNDE 1

13. RİSK DEĞERLENDİRME 4857 Sayılı İş Kanununun 78. Maddesi / İptal Bu maddeye göre çıkartılmış yönetmeliklerin çoğunda, işverenlere işyerlerinde Risk Değerlendirmesi yapma ve alınan sonuçlara göre gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerini belirlenme zorunluluğunun getirilmiştir. Bu kanuna göre iş kanunu kapsamındaki tüm işyerlerinde risk değerlendirmesi yapılması zorunlu hale getirilmiştir. 2 DRUZ 1

14. RİSK DEĞERLENDİRME İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmelik (29.12.02/28512) İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden; risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. 3

15. RİSK DEĞERLENDİRME İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmelik (29.12.02/28512) • Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere; • Tehlike tanımlama, • Riskleri belirleme ve analiz etme, • Kaza kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, • Dokümantasyon, • Yapılan çalışmaların güncellenmesi • Gerektiğinde yenileme • …..aşamaları izlenerek gerçekleştirilir. 3 1

16. RİSK DEĞERLENDİRME İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmelik (29.12.02/28512) • Risk değerlendirme esnasında çalışma ortamında bulunan; • Fiziksel • Kimyasal • Biyolojik • Psikososyal • Ergonomik • ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır. 3 2

17. 3

18. TANIMLAR TEHLİKE İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek,işyerini, çalışanı veya çevreyi etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli --------------------------------------------------------------------------- İşyerinde var olan = İşyeri + Çalışanlar İşyerinden, çalışandan, dışarıdan gelebilecek, işyerini, çalışanı, çevreyi etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli 1

19. TANIMLAR AÇIKLAMALAR Potansiyel Nedir? Gerçekleşme ihtimali bulunan, fakat gerçekleşmemiş durumdur. Ortada zarar veya hasar yok, sadece (gelecekte-ilerde) zarar veya hasar verme olasılığı (gücü) vardır. Benzer kavramlar; Potansiyel=Uygulama=Kaynak=Durum=İşlem

20. TEHLİKE NEDİR? 1 2 2 1 3 3 TEHLİKE KAYNAKLARI/NEDEN (Zarar Verme Potansiyeli) TEHLİKEYE MARUZ KALAN/SONUÇ (Zarar-Hasara Uğrayan) 1 2 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 3 2 1 3 1 1 1 1 1 1 2 3 1 1 1 1 2 3 2 3 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 1 2 3 1 1 2 3 2 3 3 3 3 3 3 3 3 Neden ve 3 Sonucun varyasyonları kadar tehlike tanımı yapılabilir!!!

21. TANIMLAR TEHLİKE Çalışma çevresininfiziki kusurları ve uygun olmayan şartları ile insanların hatalı davranışları gibi, çalışma ortam ve koşullarında var olan ve/veya dışarıdangelebilecek; ama kapsamı belirlenmemiş; maruz kimselere, işyerine ve çevreye zarar ya da hasar verme potansiyelidir. --------------------------------------------------------------------------- Çalışma çevresinden,insanlardan veya dışarıdangelebilecek; maruz kimselere, işyerine ve çevreye zarar ya da hasar verme potansiyelidir. 2 1 1 2 2 3 3 1

22. TANIMLAR TEHLİKE TANIM ÖRNEKLERİ ‘‘Bir kimyasal maddenin yapısal özelliği nedeni ile zarar verme potansiyeli’’ ‘‘Bir maddenin, makinanın veya ekipmanın hasar, yaralama ve zarar verebilme potansiyeli’’ ‘‘Büyük zarar veya yok olmaya yol açabilecek durum’’ 9 4

23. TANIMLAR TEHLİKE SINIFI / İSG Kanunu & RD Yönetmeliği • Az tehlikeli işyerleri • Tehlikeli işyerleri • Çok tehlikeli işyerleri • İSG açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak yapılan işyeri sınıflamasıdır. Ö

24. TANIMLAR RİSK Tehlikeli bir olayın meydana gelme olasılığı ile zarar verme şiddetininbileşkesidir. 1

25. TANIMLAR AÇIKLAMALAR Risk Nedir? Gerçekleşmiş bir olayın olasılık ve şiddeti Ortada zarar ve hasar vardır. Olay gerçekleşmiştir. Benzer kavramlar; Olasılık=Şiddet Şiddet=Zararın Derecesi

26. TANIMLAR İHTİMAL (OLASILIK-OLABİLİRLİK) SKALASI

27. TANIMLAR SONUÇ (ŞİDDET) SKALASI

28. TANIMLAR RİSK / İSG Kanunu & RD Yönetmeliği Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir. --------------------------------------------------------------------------- Tehlikeden kaynaklanacak zararlısonuç meydana gelme ihtimalidir. --------------------------------------------------------------------------- Zararlı sonuç oluşma ihtimali Tehlikeden kaza oluşma ihtimali 2 2

29. TANIMLAR RİSKİN OLASILIĞINI VE ŞİDDETİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Tehlikeye maruz kalanın ustalık düzeyi Kaza yaralanmasının ciddiyet derecesi Tehlikeye maruz kalan kişi sayısı Tehlikeye ne kadar maruz kalındığı Maruziyet miktarı, şekli ve süresi

30. RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ) RİSKİN OLASILIK ve ŞİDDETİNE YAKLAŞIM Soru; Bir işyerinde yapılan risk değerlendirmesinde, el ve yüz bölgesinde 1. derece yanıkla sonuçlanması beklenen A riskiyle ağır yaralanma veya ölümle sonuçlanması beklenen B riskine ait skorlar kıyaslandığında A riskinin daha büyük olduğu gözlenmiştir. Bu durumda ne söylenebilir? A Riski = Olasılık x Yanık B Riski = Olasılık x Ölüm A Riski B Riski Yanık Ölüm Sonuç; A riskinin olasılık düzeyi B riskinin olasılık düzeyinden büyüktür. 1

31. TANIMLAR TEHLİKE – RİSK – KONTROL ÖNLEMLERİ İLİŞKİSİ Bir tehlike kaynağından birden çok tehlike, her bir tehlikeden de birden çok risk ortaya çıkabilir. Her bir riskte birden çok yöntemle kontrol edebilir.

32. TANIMLAR TEHLİKE – RİSK VE KONTROL TEDBİRLERİ İLİŞKİSİ Torna Tezgahı Kaynakta kontrol Gürültü Fiziksek Ortamda kontrol Mekanik Fizyolojik Kişide kontrol Psikolojik Buhar Gazlar Performans Kulak Koruyucu Basınç İşitme Kaybı Elektrik Kimyasallar 1.Tehlike kaynağından bir çok (başka) tehlike çıkabilir 2.Tehlikelerin sonucu olarak risk/riskler ortaya çıkar 3.Tehlike, işyerinde her bölümde ve evrede çıkar/çıkabilir 4.Tehlikeler kaza olmayana kadar fark edilmeyebilir 1

33. 3

34. TANIMLAR RİSK YÖNETİMİ “Çalışma hayatında insan sağlığı ve çevre güvenliği ile ilgili risklerin değerlendirilmesi ve kontrol edilmesine yönelik politika ve tecrübelerin uygulanmasına Risk Yönetimi denir.” Risk yönetimi bir organizasyonda stratejik ve operasyonelseviyede uygulanır. 2

35. TANIMLAR RİSK DEĞERLENDİRMESİ / İSG Kanunu&RD Yönetmeliği • İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. 1 1

36. TANIMLAR RİSK DEĞERLENDİRMESİ / İSG Kanunu&RD Yönetmeliği • "Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir." 2 2

37. TANIMLAR RİSK DEĞERLENDİRMESİ Tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek için kullanılan bir süreçtir. 3

38. TANIMLAR KABUL EDİLEBİLİR RİSK SEVİYESİ / RD Yönetmeliği • Kabul Edilebilir Risk Düzeyi - KERD • Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir. 2 1

39. TANIMLAR RAMAK KALA OLAY / İSG Risk Değerlendirme Yönet. Ramak Kala Olay – Kıl Payı – Hasarsız Olay İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olay --------------------------------------------------------------------------- Tehlikeden kaynaklanan ama zarara uğratmayan olay Zarara uğratmayan olay Kazayla sonuçlanmayan olay 1 2

40. TANIMLAR RAMAK KALA OLAY (VAKA) Ramak Kala Olay – Kıl Payı – Hasarsız Olay Oluşum tarzı itibariyle bir kaza olmasına rağmen sonuçları açısından bakıldığında; yaralanma, zarar veya hasarın meydana gelmediği durumdur. 2 2

41. KAZA ZİNCİRİNİN 5 TEMEL FAKTÖRÜ YAKLAŞIM Kaza zincirini oluşturan halkalardan biri olmadıkça diğeri oluşmaz ve kaza meydana gelmez! 5 Kaza Olayı Yaralanmanın (zarar/hasar) meydana gelmesi ( Kaza) 4 Ramak Kala Olayı Zarar-Hasar oluşmamış (Ramak Kala Olay) Tehlikeli Hareket Tehlike Durum %98 3 Tehlikeli hareket-durumun aynı anda olması 2 Kişisel Kusurlar %0,5-1 Zayıflığın Kişisel Boyutu Psikososyal ve Çevresel Faktörlere Bağlı Kişisel kusurların ne zaman ortaya çıkacağı bilinemeyeceği için, insanı kusurlu bir varlık olarak kabul eder. İnsan Tabiat Şartları Karşısında Zayıftır «İnsanın Zayıflığı» %0,5-1 1 Kazalar tam önlenemez! Örneğin, bir pres kazasının temel nedeni, insan bedeninin pres karşısındaki zayıflığıdır.

42. TANIMLAR KAZA OLAYI Ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet veren istenmeyen olay --------------------------------------------------------------------------- Kazayla sonuçlanan olay

43. TANIMLAR OLAY / OHSAS 18001 Olay: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan (kaza) veya sebep olacak potansiyele sahip (ramak kala) olan işle ilgili olaylar --------------------------------------------------------------------------- «Kazaya sebep olan (kaza)veya kazaya sebep olacak potansiyele sahip (ramak kala) oluşum" --------------------------------------------------------------------------- Olay = Kaza + Ramak Kala

44. TANIMLAR İŞ KAZASI / İSG Kanunu & RD Yönetmeliği İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olayıdır.

45. TANIMLAR İŞ KAZASI İLO; Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış olan etrafa zarar verebilecek nitelikteki olaylardır. WHO; Önceden planlanmamış, çoğu kişisel yaralanmalara, makinelerin ve araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır.

46. TANIMLAR ÖNLEM / ÖNLEME / İSG Kanunu Madde-3 İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümüdür. Önlemlerin Temel Amacı; Riskleri ortadan kaldırmak & Riskleri azaltmak (KERD indirmek) 1

47. TANIMLAR GÜVENLİK Risklerin tanımlanmış bir zaman aralığı süresince, kabul edilebilir düzey içerisinde kalmasına güvenlik denir. --------------------------------------------------------------------------- Riskin KERD içerisinde kalması Kaza riskinin olmadığı durum 2

48. RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ) RİSK DEĞERLENDİRME / RD Yönetmeliği Tümişyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere; Tehlikeleri tanımlama, Riskleri belirleme ve analiz etme, Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, Dokümantasyon, Yapılan çalışmaların güncellenmesi ve Gerektiğinde yenileme ….…aşamaları izlenerek gerçekleştirilmesidir. 3

49. RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ) RİSK DEĞERLENDİRMESİ GENEL PRENSİPLERİ • Sadece çalışanlar değil ziyaretçiler, taşeron firma elemanları gibi işyerindeki tehlikelerden etkilenecek herkes dikkate alınır. • Önlemler değerlendirilirken toplu korunma önlemlerine kişisel koruyucu donanımlara kıyasla öncelik verilir. • Önce bilgi toplanmalı ve tehlikeler belirlenmelidir. • İşyerinde rutin ve rutin dışı yapılan faaliyetler dikkate alınır. • Yöntem yapısı ve zamanlamasına göre reaktif değil proaktifolmalıdır. • Kontrol önlemleri belirlenirken mevcut önlemlerin yeterliliği dikkate alınmalıdır. 1

50. Gündelİk Yaşantımızda Rİsk Yönetİmİ • Otobüsebinmektaksiyegöreucuzdurancakgeçkalmariskiyükseldiğindebunugözealamayıppahalıaracıtercihedebiliriz. • Evimiziyangınakarşısigortayaptırmayarak risk alabiliriz. • Köpekısırdığındahemenaşıolarakkuduzriskiniyoketmeyeçalışırız. • Kanserriskinigözealaraksigaraiçmeyisürdürebiliriz. • Sabah evdençıkarkenbulutluhavadaşemsiyealmayarakolasıbiryağmurdaıslanmayıgözealmışoluruz • Ceptelefonlarıvebazistasyonlarıiçin de durum aynıdır. Henüzolumsuzetkileringözlenmemesiolumsuzetkilerinolmayacağıanlamınagelmez. Ceptelefonlarıkullanımı“kişisel risk yönetimi” bazistasyonlarıise“toplumsal riskyönetimi”