gan Des Quinn a Martin Williams

1. Yr eiddoch yn gywir Bert gan Des Quinn a Martin Williams

2. Yn anffodus wyddon ni ddim pwy oedd Bert. Roedd yn un o’r miloedd o ddynion ifanc a aeth o Gymru i ymladd ym meysydd Ffrainc a Fflandrys. Mae’r bathodyn ar ei gap yn dweud ei fod yn aelod o’r Gatrawd Gymreig ac roedd rhan bwysig gan fataliynau o Gymru ym Mrwydr Mametz Wood ym mis Gorffennaf 1916. Gallai Bert fod yn un o’r milwyr hynny. Ffotograff trwy garedigrwydd M. Williams Byddai gan Bert stôr o wybodaeth am hanes y milwyr o Gymru ar y Ffrynt Gorllewinol a’r amodau erchyll a brofodd y milwyr hynny wrth fyw ac ymladd yn y ffosydd.

3. Os y byddai Bert wedi bod ym Mametz Wood, meddyliwch beth fyddai ganddo i’w ddweud ar fore 12 Gorffennaf pan gafodd y goedwig ei chlirio o’r diwedd gan filwyr o’r 21ain Adran. Roedd y milwyr o Gymru wedi bod yn ymladd yn erbyn yr Almaenwyr o fewn y goedwig er 7 Gorffennaf. Ar 7 Gorffennaf yn unig collodd y 38ain Adran (Gymreig) 400 o filwyr wrth i ynnau mawr a gynnau peiriant yr Almaenwyr eu torri i lawr wrth iddynt symud ymlaen. Collodd tri theulu ddau frawd yr un yn ystod yr ymosodiad ar y goedwig y diwrnod hwnnw. Ar 10 Gorffennaf gwnaed ymosodiad uniongyrchol arall yn erbyn y goedwig, a thrachefn collwyd llawer o filwyr, wedi’u saethu gan ynnau peiriant a thaniadau ‘cyfeillgar’ o ynnau mawr Prydain a gwympodd ymysg y milwyr wrth iddynt symud ymlaen i gyfeiriad y coed.

4. Ar 11 Gorffennaf, bu ymosodiadau eraill, ar ymylon gogleddol a dwyreiniol y goedwig y tro hwn. A hwythau wedi ymlâdd yn hollol, rhaid oedd tynnu llawer bataliwn allan o’r frwydr a rhoi rhai o’r milwyr wrth gefn yn eu lle. Fel y digwyddodd ar 10fed, dechreuodd gynnau mawr Prydain danio a bu raid i’r milwyr o Gymru gysgodi mewn tyllau siel am oriau cyn mynd ymlaen â’u hymosodiad, a hynny yn erbyn gwrthwynebiad ffyrnig o du’r Almaenwyr. Colledion y 38ain Adran ym Mametz Wood: Swyddogion Milwyr Eraill Lladdwyd 46 556 Clwyfwyd 138 2,668 Ar goll 6 579 Cyfanswm 190 3,803 Pam y gwnaeth milwyr y 38ain Adran barhau i ymosod ar goedwig Mametz er iddynt ddioddef colledion enfawr?

5. Dychmygwch beth fyddai gan Bert i’w ddweud am yr ymosodiad ar Mametz Wood, sut y byddai’n teimlo a sut y byddai’n disgrifio ei brofiadau. Oherwydd sensoriaeth ni fyddai’n gallu ysgrifennu llawer am yr hyn a ddigwyddodd, ond beth os y byddai wedi ysgrifennu llythyr manwl gartref, neu dudalen o ddyddiadur, nad oedd bwriad ganddo i’w postio. Byddai llawer o gardiau a llythyrau’n cael eu cadw heb eu postio, a’u rhoi i aelodau o’r teulu ac anwyliaid gan ffrindiau pan fyddent yn mynd adref ar wyliau. Chi yw Bert. Ysgrifennwch lythyr, neu gyfres o nodiadau o ddyddiadur, yn disgrifio’r paratoadau ar gyfer yr ymosodiad ar Mametz Wood, a’r ymosodiad ei hun. * Sut y gwnaeth eich bataliwn baratoi ar gyfer y frwydr? Beth roeddech chi’n ei ddisgwyl?* Sut roeddech chi’n teimlo cyn y frwydr a phan welsoch y milwyr cyntaf yn mynd ymlaen?* Beth ddigwyddodd yn ystod y frwydr? Pa ddigwyddiadau sy’n sefyll yn y cof?* Sut roeddech chi’n teimlo ar 12 Gorffennaf pan ddaeth y frwydr i ben?