NATURA 2000

1. NATURA 2000 Marzena Giedrewicz

2. Przyrodato skomplikowany układ obejmujący elementy ożywione (rośliny, zwierzęta) i nieożywione (woda, gleba, klimat, temperatura).

3. Formy ochrony przyrody w Polsce

4. Co chronimy? Przedmiotem ochrony są obiekty i całe kompleksy przyrody żywej i nieożywionej, jak też procesy i zjawiska w niej zachodzące. Ochronie może podlegać całość przyrody na danym terenie (parki, rezerwaty przyrody) lub elementy przyrody, jak np. okazałe drzewa, źródła, jaskinie. Również prowadzona jest ochrona gatunkowa roślin i zwierząt.

5. Ochrona przyrodyzajmuje się zachowaniem, właściwym wykorzystaniem oraz odnawianiem bogactw przyrody.

6. Po co chronimy przyrodę? • zachowanie naturalnych procesów zachodzących w przyrodzie • zachowanie różnorodności biologicznej • zachowanie dziedzictwa geologicznego • umożliwienie istnienia gatunków wraz z ich siedliskami • ochrona wartościowych krajobrazów • kształtowanie właściwych postaw ludzi wobec przyrody

7. Regulacje prawne dotyczące ochrony przyrody w Polsce • Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej • Ustawa o Ochronie Przyrody • Ustawa o Ochronie i Kształtowaniu Środowiska • Ustawa o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim

8. Kto chroni przyrodę w Polsce? • Sejm i Senat • Minister Środowiska • Rada Ministrów • Główny Konserwator Przyrody • Państwowa Rada Ochrony Przyrody • Organizacje Pozarządowe

9. Ewolucja międzynarodowych form ochrony przyrody • 1971 r. - Konwencja Ramsarska – ochrona • obszarów wodno-błotnych • 1979 r. – Konwencja Bońska • 1982 r. – Konwencja Berneńska • 1992 r. – Konwencja z Rio – Konwencja o • różnorodności biologicznej, odnosząca się • do ochrony całego bogactwa przyrodniczego • Ziemi

10. Sieć Natura 2000 to sposób na wypełnienie • zobowiązań Unii Europejskiej, nałożonych • przez Konwencję z Rio. • Podstawy prawne sieci Natura 2000: • Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 r. • o ochronie dzikich ptaków (Dyrektywa Ptasia) • Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. • o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej • fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa)

11. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony dziedzictwa przyrodniczego krajów Unii Europejskiej. Sieć Natura 2000 tworzą dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO)

12. Tworzenie sieci Natura 2000 jest obowiązkiem wszystkich państw członkowskich UE. Państwa te zobowiązane są do zachowania, utrzymania i odtwarzania siedlisk przez utrzymanie, zagospodarowanie, odtwarzanie i tworzenie biotopów, oraz unikanie zanieczyszczania i pogarszania stanu tych siedlisk. W przypadku pogorszenia stanu siedlisk w jednym miejscu, musi nastąpić odpowiednie powiększenie obszaru chronionego takich samych siedlisk w innym miejscu.

13. Po co ta Natura? Ochrona przyrody wyłącznie na izolowanych terenach rezerwatów czy parków narodowych nie pozwala na zachowanie całego bogactwa przyrodniczego (ze względu na ograniczony zasięg terytorium), a także nie zapewni zachowania właściwego środowiska. Ochrona na obszarach Natura 2000 polega na rozwijaniu umiejętności współistnienia z przyrodą i szukaniu kompromisów między potrzebami ekonomicznymi i rekreacyjnymi a wymogami utrzymania niezakłóconych układów przyrodniczych.

14. Metody ochrony ptaków: • wprowadzenie szeregu zakazów w stosunku do • działań mających negatywny wpływ na ptaki • ochrona siedlisk ptaków • ograniczenie introdukcji gatunków obcych • wprowadzenie koniecznych zapisów w prawie • krajowym • kontrola realizacji ochrony oraz jej skutków i • ewentualna modyfikacja metod

15. Załączniki Dyrektywy Ptasiej • Załącznik I – zawiera listę gatunków ptaków • wymierających lub zagrożonych głównie wskutek • niekorzystnych zmian typowych dla nich siedlisk, • często bardzo rzadkich („gatunki specjalnej troski”) • Załączniki II i III – zawierają spis gatunków, na które • wolno polować albo na ternie całej UE, albo w • poszczególnych państwach na mocy prawa krajowego • oraz spis gatunków, które mogą być przedmiotem obrotu, • transportu lub przetrzymywania w celach handlowych, • pod warunkiem legalnego ich pozyskania

16. Załączniki Dyrektywy Ptasiej • Załącznik IV – zawiera opis nieakceptowanych w • krajach UE metod odłowu lub zabijania ptaków, przede • wszystkim ze względu na ich niską selektywność • Załącznik V – propozycje badań naukowych lub • ekspertyz, które powinny przyczynić się do wzrostu • efektywności ochrony ptaków

17. Dyrektywa Siedliskowa Została przyjęta kilkanaście lat po Dyrektywie Ptasiej i jest od niej bardziej szczegółowa oraz reguluje więcej zagadnień. • Zasady Dyrektywy Siedliskowej: • ścisła ochrona wybranych gatunków zwierząt • (z wyjątkiem ptaków) • ścisła ochrona wybranych gatunków roślin • dozwolone metody pozyskiwania organizmów z • gatunków objętych ochroną częściową • stosowanie odstępstw od ochrony gatunkowej i • kontroli ich wykorzystania

18. Załączniki Dyrektywy Siedliskowej • Załącznik I – wymienione są tu typy siedlisk przyrodniczych • o znaczeniu wspólnotowym, które wymagają działań • ochronnych, a wśród nich siedliska priorytetowe o wysokim • stopniu zagrożenia • Załącznik II – spis gatunków roślin i zwierząt (poza • ptakami), dla ochrony których należy wyznaczyć specjalne • obszary ich ochrony (SOO)

19. Załączniki Dyrektywy Siedliskowej • Załącznik III – określa kryteria selekcji (na szczeblu • krajowym) oraz identyfikacji (na szczeblu Komisji • Europejskiej) obszarów wstępnie uznanych jako te o • znaczeniu wspólnotowym (OZW), a następnie zatwier- • dzanych jako specjalne obszary ochrony • Załącznik IV – zawiera listę taksonów roślin i zwierząt, • które na terenie UE wymagają ścisłej ochrony • Załącznik V - zawiera listę roślin i zwierząt tych taksonów, • których pozyskanie ze stanu dzikiego może podlegać • ograniczeniom (reglamentacji) • Załącznik VI – wymienione są zabronione metody odławiania • i zabijania ssaków i ryb

20. Wyznaczanie SOO • Trzy etapy: • państwo członkowskie UE przedstawia krajową listę • proponowanych obszarów, uwzględniających kryteria • przewidziane w Załączniku III Dyrektywy Siedliskowej • 2) Komisja Europejska ocenia, które z proponowanych • obszarów zasługują na status obszarów o znaczeniu • wspólnotowym (OZW), jako potencjalnych składników • Natura 2000 • 3) po zatwierdzeniu przez komisję poszczególnych OZW, • państwa członkowskie formalnie wyznaczają te obszary • jako specjalne obszary ochrony

21. Polskie regulacje prawneobszarów sieci Natura 2000 • Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody • (Dz. U. Nr92, poz. 880 z późn. zmianami) – reguluje • powoływanie obszarów Natura 2000, przygotowywanie • planów ochrony tych obszarów, zasady gospodarowania • na nich, zasady wykonywania ochrony, kary za naruszanie • zakazów obowiązujących na tych obszarach • 2) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 16 maja 2005 r. • w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków • roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyzna- • czenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr94, poz. 795) – • transpozycja Załączników I i III z Dyrektywy Siedliskowej • i Załącznika I z Dyrektywy Ptasiej

22. Polskie regulacje prawneobszarów sieci Natura 2000 3) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr229, poz. 2313) – powołano część sieci Natura 2000; w Polsce wyznaczono 72 obszary specjalnej ochrony ptaków 4) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr61, poz. 549) – ustalono tryb sporządzania planów ochrony obszarów Natura 2000 oraz zakres treści tych planów; sposoby ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt z obszarów Natura 2000

23. Shadow List (Lista Cieni) Lista zawierająca propozycję rozszerzenia oficjalnej listy obszarów Natura 2000 (sporządzona przez organizacje pozarządowe).

24. Obszary Natura 2000 w Polsce Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków 141 obszarów 15 % terytorium Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk 364 obszary 8 % terytorium

25. Natura 2000 a rozwój lokalny Każda dziedzina gospodarki w mniejszym lub większym stopniu przekształca środowisko, przyczyniając się do ograniczenia występowania gatunków oraz zawłaszczania skrawków ich wolnej przestrzeni.

26. Zasada zrównoważonego rozwoju mówi o takim rozwoju społeczno-gospodarczym, w którym działania polityczne, gospodarcze i społeczne dążą do zachowania równowagi przyrodniczej oraz trwałości procesów przyrodniczych.

27. Zalety istnienia obszarów Natura 2000 źródło dochodu dla ludzi (rozwój turystyki) rozwój małych firm (wynajmowanie kwater, wypożyczanie sprzętu turystycznego, zatrudnianie przewodników) dopłaty dla właścicieli ziem w obszarze naturowym umocnienie tożsamości regionalnej i poczucie odpowiedzialności za zamieszkiwane tereny możliwość korzystania z dobrze zachowanego środowiska i niezniszczonej przyrody

28. Zasady ochrony • ochrona przyrody na tych obszarach polega na rozwijaniu umiejętności współistnienia z przyrodą i szukaniu kompromisów między potrzebami ekonomicznymi i rekreacyjnymi a wymogami utrzymywania niezakłóconych układów przyrodniczych, • Dyrektywa Siedlikowa nie określa sposobów ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków, ale wyznacza cele i warunki ich zachowania • jest nim przede wszystkim zachowanie tzw. właściwego celu ochrony

29. 1. W przypadku typów siedlisk przyrodniczych oznacza to, że: - naturalny zasięg siedliska nie zmniejsza się, - zachowuje ono specyficzną strukturę i swoje funkcję - stan ochrony typowych dla niego gatunków również jestwłaściwy, 2. W przypadku gatunków właściwy stan ochrony oznacza, że: - zachowana zostaje liczebność populacji, gwarantująca jej utrzymanie się w biocenozie przez dłuższy czas, - naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się, - pozostaje zachowana wystarczająco duża powierzchni siedliska gatunku.

30. Zabrania się podejmowania działań mogących w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także w negatywny sposób wpłynąć na rośliny i zwierzęta, dla których ochrony wyznaczono obszary Natura 2000. • Projekty planów ochrony i projekty ich zmian oraz planowane przedsięwzięcia , które nie są związane bezpośrednio z ochroną obszarów Natura 2000, a które mogą znacząco oddziaływać na te obszary, wymagają przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, czyli sprawdzenia rodzaju i skali zagrożenia jakie mogą wywołać te działania.

31. Zasady zagospodarowania obszarów Natura 2000 • mają zapobiec wprowadzeniu na obszary Natura 2000 nowych zagrożeń i nie uruchamiać żadnej uciążliwej dla środowiska działalności, • zakładają, że ochrona siedlisk i gatunków oprócz typowych działań z zakresu ochrony przyrody zależy w dużym stopniu od sposobu gospodarowania na tych obszarach

32. nie podlega ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu, • działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka a także amatorski połów ryb, jeżeli nie zagrażają ani nie wpływają negatywnie na siedliska i gatunki roślin i zwierząt, dla których utworzono obszary Natura 2000.

33. Warunki odstąpienia od zasad - ochrona zdrowia i życia ludzi, - zapewnienie bezpieczeństwa powszechnego, - uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego, - wymóg nadrzędnego interesu publicznego (po uzyskaniu opinii komisji Europejskiej) W takich przypadkach musi być jednak zapewniona kompensacja przyrodnicza

34. Zarządzanie siecią Natura 2000 • Zależy w dużym stopniu od państw członkowskich, mają one jednak obowiązek nadzorować i monitorować stan ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków wymienionych w Załacznikach I i II Dyrektywy Siedliskowej oraz w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, • Osobą odpowiedzialną za sieć Natura 2000 w Polsce jest minister środowiska, a na szczeblu wojewódźkim wojewoda, • Wojewoda zawiera umowy z właścicielami gruntów oraz zezwolenia na przeprowadzenie inwestycji,

35. Nadzór nad obszarami Natura 2000 sprawują różne podmioty, najczęściej dyrektorzy parków narodowych i krajobrazowych na terenie których zostały utworzone obszary Natura 2000, • W ciągu 5 lat od utworzenia obszaru Natura 2000 należy sporządzić plan ochrony danego terenu (oprócz tego pisane są sprawozdania: co 6 lat dla SOO i 3 lata dla OSO), • Koordynowanie wykonania planu należy do sprawującego nadzór nad obszarem.

36. Finansowanie • Odpowiedzialność za utworzenie i utrzymanie sieci ponoszą państwa członkowskie, • Największe koszty przewiduje się w związku z wykonywaniem zaplanowanych zabiegów ochrony czynnej, mających formę działań gospodarczych podejmowanych przez indywidualnych rolników, • Unia europejska zobowiązała się do pomocy finansowej w utrzymaniu siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu priorytetowym.

37. Finansowanie Ciężar finansowy ustanowienia obszaru Natura 2000 nie może spoczywać na jego właścicielu. Korzysta się z pozabudżetowych źródeł finansowania programu – programów rolnośrodowiskowych. W części finansuje je Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (w ramach pomocy UE) inne źródła finansowania: Ekofundusz, wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej itp..

38. Programy rolnośrodowiskowe a sieć Natura 2000 • Dzięki programom rolnośrodowiskowym rolnicy otrzymują środki finansowe za podejmowanie działań na rzecz ochrony środowiska lub ochrony walorów krajobrazu wiejskiego albo jako rekompensatę za utracone dochody w wyniku zmniejszenia produkcji rolnej,

39. W ramach programów nastawionych na ochronę walorów przyrodniczych oczekuje się od rolników: - rezygnacji z chemicznych środków ochrony roślin w pasach brzeżnych pól przy zadrzewieniach lub zakrzewieniach, - opóźniania prac polowych do czasu wyprowadzenia legów przez ptaki, - zmniejszenia obsady i opóźnienie pierwszego wyprowadzenia zwierząt hodowlanych do czasu zakończenia legów wiosennych, - pozostawianie fragmentów odłogowych pól, - koszenie minimum raz w roku lub co dwa lata nieużytków w celu przeciwdziałania sukcesji,

40. - zmiany pól uprawnych na trwałe użytki zielone (tam gdzie tereny są zagrożone erozją), - zakładania miedz, wprowadzania zieleni wzdłuż cieków wodnych, pasów zadrzewień lub zakrzaczeń śródpolnych i przydrożnych oraz ich pielęgnacji, - odtwarzanie dawnych oczek wodnych i mokradeł śródpolnych oraz nie nawożenia ich najbliższego otoczenia, - ograniczania intensywności nawożenia i wykorzystywania chemicznych środków ochrony roślin do bezpiecznego dla środowiska poziomu.

41. W ramach projektów nastawionych na ochronę walorów krajobrazowych i historycznych terenów wiejskich oczekuje się: - utrzymywania mozaikowej struktury pól, - rewaloryzacji zabytkowej zabudowy wiejskiej, - ochrony zabytków historycznych iarcheologicznych, - udostępniania gospodarstw turystom.

42. Modyfikacje sieci Natura 2000 • Sieć Natura 2000 podobnie jak przyroda jest tworem dynamicznym dlatego: - mogą pojawiać się nowe stanowiska ważnych gatunków i siedlisk kwalifikujących się do odjęcia programem, - obszar może utracić swoje walory przyrodnicze kwalifikujące go do objęcia siecią Natura 2000 w takim przypadku konieczne jest utworzenia innego obszaru o podobnych walorach.

43. Modyfikacje sieci Natura 2000 zgłaszane są do Komisji Europejskiej, a następnie wprowadzane przez odpowiednie rozporządzenie Ministra Środowiska.