GEMİ MAKİNALARI VE İNŞAATI MÜHENDİSLİĞİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERSİ

1. GEMİ MAKİNALARI VE İNŞAATI MÜHENDİSLİĞİİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİDERSİ ÖĞR.GÖR.DR.FATİH YILMAZ YTÜ MYO İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PROGRAM YÜRÜTÜCÜSÜ

2. İSG’NİN TANIMI • İş yerinde işin yürütülmesi sırasında çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalara iş sağlığı ve güvenliği denmektedir. • İş güvenliği, işletmedeki araç-gereçlerin, makinelerin ve özellikle çalışanların aksamadan işlevlerini sürdürmelerini temin etmek için, tehlike ve iş kazalarından uzak bir çalışma ortamının sağlanmasına yönelik alınan önlemlerdir.

3. İSG’nin Tanımı • DSÖ ve UÇÖ ilkelerine göre iş sağlığı ve iş güvenliği; tüm çalışanların bedensel, ruhsal ve toplumsal sağlık ve refahlarının en üst düzeye yükseltilmesi ve bu durumun korunması; işyeri koşullarının, çevrenin ve üretilen malların getirdiği sağlığa aykırı sonuçların ortadan kaldırılması; çalışanları yaralanmalara ve kazalara maruz bırakacak risk faktörlerinin ortadan kaldırılması; yine çalışanların bedensel ve ruhsal özelliklere uygun işlere yerleştirilmesive sonuç olarak işçilerin bedensel ve ruhsal gereksinimlere uygun bir iş ortamı yaratılması şeklinde tanımlanabilir.

4. İş Sağlığı ve Güvenliği • Çok disiplinli (multidisipliner) • bir bilimdir. • İlgili Tarafların (İşçi, İşveren ve Devlet) katkıları ile meydana • gelir ve gelişir. • Düzeltmekten Ziyade Koruyucudur.

5. İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ’NİN AMACI • 1- ÇALIŞANLARI KORUMAK(SAĞLIK ve GÜVENLİK) • 2- ÜRETİM GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMAK(VERİM ARTIŞI, KALİTE ÜSTÜNLÜĞÜ) • 3- İŞLETME GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMAK(ACİL DURUM TEDBİRLERİ, RİSK DEĞERLENDİRME….)

6. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ NEDEN ÖNEMLİDİR?

7. RAKAMLARLA İSG (DÜNYA) Resmi rakamlara göre Dünyada her yıl ortalama 270 Milyoniş kazası meydana gelmekte 160 Milyonkişi meslek hastalığına tutulmakta Yılda 1,2 milyon işçi ölmektedir.

8. Rakamlarla İSG (Dünya) • ILO’ya göre, kayıtlara girmeyenlerle birlikte Dünyada her yıl 2.000.000 çalışan işle bağlantılı kazalar ve meslek hastalıkları sonucu hayatını kaybetmekte ve bu sayının artma eğiliminde olduğu tahmin edilmektedir. • Kısaca her yıl Dünya nüfusunun yaklaşık 1/3000’i iş kazalarında ölmekte • Yaklaşık 1/12’si iş kazası ya da meslek hastalığına tutulmaktadır. • Rakamlar çocuk ve yaşlılar hariç tutularak işgücüne oranlandığında, bu rakamların iki kat fazla olacağı da göz önüne alınmalıdır (1500 kişide 1 ölüm, 6 kişide bir iş kazası).

9. Rakamlarla İSG (Dünya) - Kaynaklara göre; endüstrileşmiş ülkelerde iş kazaları ve meslek hastalıklarının toplam maliyeti bu ülkelerin Gayri Safi Milli Hasılalarının %1’i ile %5’i arasında değişmektedir. - Bu maliyet, özellikle kalkınmakta olan ülkelerin göz ardı edemeyeceği kadar ağır bir maliyettir. - ILO’ya göre her yıl Dünya gelirinin % 4’ü yani yaklaşık 1.25 trilyon dolar İSG ile ilgili sorunlar nedeniyle kaybedilmektedir.

10. Rakamlarla İSG (Dünya) - Dünya genelinde nüfusun yaklaşık olarak %50-60’ının ücretli olarak çalıştığı dikkate alınırsa ve bu orana kayıt dışı çalışanların oranı da eklenirse İSG’nin önemi daha da artmaktadır. İş kazalarının % 98’i, meslek hastalıklarının da tamamı önlenebilir özelliktedir. Bu bağlamda, güvenli çalışmanın sağlanması, çalışanların sürdürülebilir bir refah seviyesine ulaşabilmeleri açısından İSG ülkelerin çözmek zorunda oldukları sorunların başında gelir.

11. RAKAMLARLA İSG (ÜLKEMİZ) SSK İstatistiklerine Göre Ülkemizde: • 73.923 iş kazası olmuş, 519 kişi meslek hastalığına yakalanmıştır.1.096 kişi hayatını kaybetmiştir. • 2006 yılında 79.027 iş kazası, 574 meslek hastalığı ve 1601ölüm. • 2007 yılında % 2 artış (80.602). Dikkat çekici nokta, meslek hastalığı sayısında görülen % 110’luk artıştır (1208). • 2008 yılında 72.963 iş kazası, 539 meslek hastalığı yaşanmıştır. Bunlar sonucu 866 ölüm olmuştur. • 2008 yılında iş kazası ve meslek hastalığı sonucu kaybedilen iş günü sayısı 1.865.115. • Dünyada iş kazası oranı % 44, meslek hastalıkları oranı % 56 iken; ülkemizde bu oran % 99 / % 1 şeklinde gerçekleşmektedir. • İş kazaları ve hastalıklarının, sosyal güvenlik sistemine toplam maliyeti yılda 4 milyar YTL’dir.

12. ÜLKEMİZDE her gün; • 220iş kazası olmaktadır (6,5 dakikada bir). • 4kişi, iş kazası sonucu hayatını kaybetmektedir(6 saatte bir işçi). • 8kişi, iş kazası sonucu iş göremez hale gelmektedir (3 saatte 1 işçi).

13. Rakamlarla İSG (Ülkemiz) • Bu rakamlar sadece SSK rakamlarını gösterir. Diğer sosyal güvenlik kuruluşları (Bağkur-Emekli Sandığı) dahil değildir. • Rakamlar bir işyerinde SSK’ya kayıtlı işçilerin içindeki oranı gösterir. TÜİK istatistiklerine göre ülkemizde çalışanların % 45’i kayıtdışı olarak çalışmaktadır. Kayıtdışı çalışanlar tarımda yoğunlaşmakla birlikte, sanayide çalışanların genellikle ağır ve tehlikeli işlerde (inşaat gibi) çalıştıkları bilinmektedir. • TÜİK’in 2008 yılında yaptığı bir araştırmada, son bir yıl içinde istihdam edilenlerin % 2,9’unun bir işle ilgili bir kaza veya rahatsızlığa maruz kaldığı tespit edilmiştir. • Buna göre ülkemizde her yıl iş kazası geçiren kişi sayısı yılda 600 bin civarında olabilir.

14. Rakamlarla İSG (Ülkemiz) İş kazaları ve Meslek Hastalıkları Sonucu Yaşadığımız Milli Gelir Kaybı Yıllık 4 MİLYAR YTL’dir. TÜİK’in GSMH rakamlarına göre iş kazaları ve meslek hastalıklarının yarattığı toplam kayıp yılda yaklaşık 35 milyar YTL’yi bulmaktadır

15. İSG Ülkemiz İçin Neden Önemli?. • Bu tablo en başta uluslararası prestijimizi sarsmakta • Çok büyük ekonomik kayıplar yaratmakta • Çok önemli sosyal sorunlara yol açmakta • Ayrıca, firmalarımızın rekabet kabiliyetini ve pazarlama gücünü olumsuz etkilemektedir.

16. İSG Ülkemiz İçin Neden Önemli?. • AB’ye giriş süreci İSG konusunda yapabileceklerimizin en iyisini yapmamız anlamında çok önemli bir fırsattır. Zaten İSG konusunda AB standartlarının çok ötesinde olduğumuz için, müzakere sürecinde sorun çıkacak başlıklar arasında İSG’de yer alacaktır.

17. İSG’NİN BOYUTLARI VE SOSYAL TARAFLAR AÇISINDAN ÖNEMİ

18. 1. İSG’NİN EKONOMİK BOYUTU -Endüstrileşmiş ülkelerde iş kazaları ve meslek hastalıklarının maliyeti bu ülkelerin Gayri Safi Milli Hasılalarının %1’i ile %3’ü arasında değişmektedir. -Her yıl Dünya gelirinin % 4’ü yani yaklaşık 1.25 trilyon dolar İSG ile ilgili sorunlar nedeniyle kaybedilmektedir. -Ülkemizin iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu yaşadığı hasıla kaybı 4 milyar YTL’dir. Ayrıca, kayıtlara geçmeyenler de hesaba katıldığında kayıp GSMH’mızın % 2’sini geçtiği tahmin edilmektedir. -Bu kayıp kalkınmakta olan bir ülke için ağır bir ekonomik külfettir.

19. İSG’nin Ekonomik Boyutu • İş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle ölen ya da iş göremez duruma düşen işçinin işletme ve ülke ekonomilerinde yarattığı kayıplar: • İnsan gücünün (emeğin) kaybı • İşçinin gelecekte yaratacağı üretim ve hasılanın kaybı • İşçinin yetiştirilmesi için yapılan eğitim harcamalarının kaybı • İş günü kaybı • Çalışmadığı günlerin tazmini • Yapılan sağlık giderleri • Maddi-manevi tazminatlar • Mahkeme masrafları • Yapılan harcamaların fırsat maliyeti

20. 2. İSG’NİN SOSYAL BOYUTU • Endüstrileşmeyle birlikte sosyal yapı değişmiş ve işgücü içinde ücretlilerin payı artmıştır. Bu durum toplumun ücretli kesimin çalışma koşullarına olan ilgisini ve devletin sorumluluklarını arttırmıştır. • Makineleşme ve teknolojik gelişmelerle birlikte İSG’nin de önemi artmıştır. • İşçilerin sağlık ve güvenliğinin sağlanması, çalışma barışının tesis edilmesi açısından da önemlidir. • Çalışma saatlerinin kısaltılması, dinlenme sürelerinin tespiti, düzenli sağlık kontrolleri, eğitim olanakları, stresi azaltacak çeşitli sosyal aktiviteler işçilerin sosyal ve kültürel açıdan gelişmelerinde önemli etkenler durumundadır. • Toplumun sağlıklı bireylerden oluşması öncelikle sağlıklı çalışma koşullarının yaratılmasıyla mümkündür. Bunun için güvenli çalışmanın yaşam biçimi haline dönüştürülmesi (güvenlik kültürü) gerekir. Bu noktada İSG eğitiminin önemi çok büyüktür.

21. İsg’nin Sosyal Boyutu • Toplumda özel olarak korunması gereken çocuklar, yaşlılar, özürlüler, kadınlar gibi kesimlerin, çalışma hayatına kazandırılarak kendilerine uygun sağlıklı işlerde çalıştırılması; toplumsal kaynaşmanın ve barışın sağlanması açısından önemlidir. • İş kazaları ve meslek hastalıklarının yarattığı ekonomik kayıplar tahmin edilebilmekle birlikte sosyal kayıpları belirlemek güçtür. Fakat ülkemiz ekonomisinde 4 milyon YTL hasıla kaybına yol açtığı ve bu rakamın büyük bir kısmının sosyal güvenlik harcamalarından oluştuğu düşünülürse; yapılan bu harcamalar tüm vatandaşların cebinden çıkmakta ve toplumsal refah ve kalkınmayı geciktirmektedir.

22. 3. ÇALIŞANLAR AÇISINDAN İSG’NİN ÖNEMİ • Kişi yaşamının önemli bir kısmını işyerinde geçirmektedir. Bu nedenle, sağlıklı çalışma kişi için uzun yaşamanın bir güvencesidir. • İş kazaları ve meslek hastalıkları çoğu kez ciddi yaralanma ve ölümlere yol açmaktadır. Bu durumdaki kişiler çalışma güçlerini ya tamamen ya da belirli bir süre yitirmek durumundadır. Bu durumun işçinin kendisi ve ailesi açısından yarattığı olumsuz sonuçlar: • Ücret alamama ya da ücrette azalma(gelir kaybı) • Tedavi giderleri (sigortasız ise) • Bir daha çalışamama riski

23. ..ve SORUMLU OLDUĞU KİŞİLERİN GÜVENLİ-ĞİNDEN ..HERKES KENDİ GÜVENLİ-ĞİNDEN Çalışanlar Açısından İSG’nin Önemi d) Eşi ve çocuklarının gelirsiz ve güvencesiz kalması sonucu geleceklerinin tehlikeye girmesi e) Moral-motivasyon kaybı ve ruhsal çöküntü e) Başkalarının bakımına muhtaç olma riski f) İşçinin kendisi için yaptığı eğitim harcamalarının heba olması

24. Çalışanlar Açısından İSG’nin Önemi • Yapılan araştırmalara göre; endüstriyel kazaların % 88’i personelin güvensiz, tehlikeli eylemlerinden kaynaklanmaktadır. • Bu nedenle çalışanların en başta kendileri ve ailelerinin geleceğini teminat altına almak için güvensiz davranışlardan sakınmaları gerekir.

25. Çalışanlar Açısından İSG’nin Önemi • Tüm dünyada yaşanan deneyimler, iş güvenliği konusunda yeterli ve etkin önlemler alındığı takdirde iş kazalarının azaltılabildiği gerçeğini ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, bir toplumda, gerçek anlamda iş güvenliğinin sağlanabilmesi için o toplumda her şeyden önce iş güvenliği bilincinin oluşması gerekir. İş güvenliği mevzuatında getirilen hukuki güvence mekanizmaları ne kadar iyi düzenlenirse düzenlensin, ilgili tüm çevre ve kişilerde bu güvenceleri korumak ve işletmek konusunda yeterli bir bilinç oluşturulmamışsa kağıt üzerinde kalan temenniler olarak kalırlar.

26. 4. İŞLETMELER AÇISINDAN İSG’NİN ÖNEMİ • İşletmeler, sistemli ve planlı bir şekilde İSG çalışmaları ve İSG harcamaları yapmadığı takdirde, iş kazası ve meslek hastalıklarının artması yanında işletme aşağıdaki maliyetlerle de karşılaşır: a)İşçilerin işgünü kayıpları artar (özellikle büyük ölçekli işletmeler için önemlidir). b)Makine ve teçhizatın bakım onarım masrafları artar. c) Hammadde-malzeme kayıpları artar. d) Sağlık harcamaları artar, ayrıca SSK’nın rücu davalarına muhatap olunabilir. e) İş kazası durumunda mağdurlara ödenecek maddi-manevi tazminatlar söz konusu olur.

27. İşletmeler Açısından İSG’nin Önemi f) Mahkeme masrafları artar. g) İş kazası sonucu iş göremeyen işçinin yerine alınan işçiler için yapılacak eğitim, sigorta masrafları artar. h) Hem çalışamayan işçiye, hem de yerine alınan işçiye ücret ödenmek durumunda kalınabilir. i) İş durdurulabilir veya işyeri kapatılabilir. j) Para ve hapis cezaları söz konusu olabilir. k) Siparişler gecikebilir ve işletme pazar kaybına uğrayabilir. l) Vasıflı işgücü işletmeden kaçabilir.

28. BİR İŞ YERİNDE EĞER İŞ GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ ALINMAMIŞSA ÇEVREYE ZARAR İş kazası HASARSIZ NETİCE Çalışma ortamında HASAR İNSAN SAĞLIĞI AÇISINDAN GEÇİCİ İŞ SAKATLIK ÖLÜM GÖREMEMEZLİK

29. İşletmeler Açısından İSG’nin Önemi > İş kazalarının işletmelere yüklediği maliyetler doğrudan maliyetler ve dolaylı maliyetler olarak iki şekilde sınıflandırılır. Doğrudan maliyetler genellikle yasalarla öngörülen, önceden hesaplanabilen maliyetlerdir (tedavi ve bakım, geçici ve sürekli iş göremezlik ödenekleri vb.). Dolaylı maliyetler ise önceden hesaplanamayan ve miktar olarak doğrudan maliyetlerden çok daha fazla yük getiren maliyetlerdir (hasar,üretim kaybı, verimlilikte azalma, ürün gecikmeleri ve pazar kaybı vb.). • İşletmeler için önleyici İSG çalışmaları, onarıcı İSG’ye göre çok daha az maliyetlidir. • Öte yandan sistemli İSG çalışmalarının, işletmelerde verimliliği arttırdığı da yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur.

30. Bir Kazanın Maliyeti • Kaza nedeniyle oluşan maliyet, beklenmeyen ve çok yüksek bir zarardır. • Manevi sorumlulukla birlikte maddi yük ve yasal sorumluluğu da beraberinde getirir. • Bir iş kazası sonucunda meydana gelecek zararın işverene maddi yükü örneğin; maliyeti toplam 71.554 $ olan yüksekten düşme ile sonuçlanan ölümlü bir iş kazasının karşılığında işveren, • Yapmakta olduğu inşaatı için 1.430 m3 BS 25 beton dökülebilir • Binanın dış cephesini 1.780 m2 seramikle kaplayabilir • İnşaatı için 145 Ton demir satın alabilir.

31. 5.REKABET GÜCÜ AÇISINDAN İSG’NİN ÖNEMİ • Küreselleşen Dünyada başarıyı belirleyen en önemli faktör, Dünya piyasalarına açılan mal ve hizmetlerin, firmaların ve ülkelerin rekabet kabiliyetidir. • Ucuzluk ve kalite, kuşkusuz rekabetin en önemli iki unsuru olmakla birlikte, artık tüketicilerin piyasadaki mal ve hizmetlerle ilgili çok farklı beklentilere sahip olduğu da tartışmasızdır. • Bu anlamda, günümüzün bilinçli ve seçici tüketicisi, mal ve hizmetlerin üretim sürecinin çevre ve insan sağlığı açısından ne derece güvenli olduğu ile de ilgilenmektedir.

32. Rekabet Gücü Açısından İSG’nin Önemi • Bu doğrultuda, firmaların alacağı İSG tedbirleri, kendilerine uluslar arası piyasalarda rekabet üstünlüğü sağlayacaktır. • Öte yandan günümüzde DTÖ, UÇÖ gibi uluslar arası kuruluşlar çalışma koşulları, sağlık ve çevre gibi konularda yatırım yapan ülkelerle yapmayan ülkeler arasındaki maliyet farklarının, ülkeler arasında haksız rekabete yol açtığından hareketle; uluslar arası ticarette bu konularla ilgili bazı standartlar getirilmesi üzerinde uzun süredir tartışmaktadır. • Bu nedenle AB kapısındaki ülkemizin, İSG konusundaki standartlarını geliştirmesi, uluslar arası rekabet koşullarına adapte olmasını da kolaylaştırabilir.

33. İSG Yönünden Risk Altındaki Çalışan Grupları Kayıtdışı istihdam (% 45) Uzun çalışma saatleri Çocuk işçiliği (2006’da 14 yaş altı 230 iş kazası 4 meslek hastalığı tespit edilmiştir). Genç çalışanlar (25-29 yaş grubundan sonra, en çok iş kazasına uğrayan 2. yaş grubu 15-24’tür) Kadınlar (stres, psikolojik rahatsızlıklar, şiddet, taciz ve KİH). Kısmi süreli çalışanlar (genellikle tekrarlı, yoğun ve ücreti az olan işlerde çalışmaktadırlar).

34. KOBİ Sorunu ve Yüksek Riskli Sektörler Ülkemizde işletmelerin % 98.7’si, 50’den az işçi istihdam eden küçük işletmelerdir ve çalışanların % 56’sını istihdam etmektedirler. İş kazalarının % 61’i, İSG Kurulu, işyeri hekimi, İSG uzmanı gibi zorunlulukların bulunmadığı, 50’den az işçi istihdam eden işyerlerinde görülmektedir. 2007 yılında iş kazalarının % 14’ü metalden eşya imalatı, % 9,4’ü inşaat, % 7,8’i kömür madenciliği, sektörlerinde meydana gelmiştir. İş kazası sonucu ölümler ise en çok % 34,3 ile inşaat, % 14 ile nakliyat, % 5 ile ticaret sektörlerinde olmuştur.

35. Denetim Sorunu ve İşyeri Örgütlenmesi İşyerlerinin her yıl ancak % 5’i denetlenebilmektedir. AB ülkelerindeki denetim oranlarının çok gerisindedir. Günümüzde İSG birimleri ve İSG kurulları gibi iç denetim mekanizmaları önem kazanmaktadır. ILO’nun 161 sayılı sözleşmesi de işyeri örgütlenmesine işaret edilmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu ile iş güvenliği mühendis veya teknik eleman çalıştırma yükümü getirilmiş, İstihdam Paketi ile işyeri İSG birimi kurma yükümü de eklenmiştir. Ancak bu hükümlerin uygulanmasında, ilgili yönetmeliklerin iptal edilmesi nedeniyle sorunlar ortaya çıkmıştır. Örneğin, İSG uzmanlarının işyeri hekimlerinin kimlerden seçileceği, nasıl eğitilip sertifikalanacağı, nerelerde bulundurulacağı konuları yeterince açıklığa kavuşamadığından, başta iç denetim olmak üzere işyeri İSG hizmetlerinin yerine getirilmesinde aksaklıklar mevcuttur.

36. Eğitim Sorunu Çoğu Avrupa ülkesinde İSG eğitimine ilköğretim düzeyinden başlanırken; ülkemizde, meslek liselerinde elektrik, yapı, motor, kimya gibi çok riskli alanlarda bile İSG dersi okutulmamaktadır. Mühendislik öğrencilerinin çoğunluğu hiç İSG dersi almamaktadır İş kazaları deneyimsiz genç yaş grubundakilerde daha fazla görülmekte, işyeri eğitimi yeterli düzeyde değildir. Birkaç tane önlisans ve yükseklisans programı vardır. Lisans ve doktora programları yoktur. İlgili yönetmeliğin iptaliyle uzmanlık eğitimleri durdurulmuştur. Yapılmış olan eğitimler kısa, uzmanlık kapsamı dar tutulmuş ilgili kurum ve kuruluşlardan yeterince yararlanılmamıştır.

44. SAĞLIKLI VE GÜVENLİ ÇALIŞMALAR ÖĞR.GÖR.DR. FATİH YILMAZ YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PROGRAMI YÜRÜTÜCÜSÜ