DOGOTERAPIA JAKO SKUTECZNA METODA WSPOMAGAJĄCA LECZENIE I REHABILITACJĘ

1. DOGOTERAPIA JAKO SKUTECZNA METODA WSPOMAGAJĄCA LECZENIE I REHABILITACJĘ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2. Psy terapeuci na zawsze zmieniają życie osób, z którymi się spotykają…

3. CZYM JEST DOGOTERAPIA ? Dogoterapia – jest terminem autorstwa Marii Czerwińskiej, którego po raz pierwszy użyto w naszym kraju w 1996r. W polskiej nomenklaturze nie istnieje jedna definicja dogoterapii, dlatego praktycznie każda organizacja zajmująca się dogoterapią przyjmuje swoją. I tak, wg Fundacji CZE-NE-KADogoterapiato jedna z metod rehabilitacji, w której odpowiednio przeszkolony PIES Przyjaciel wspomaga terapeutę (często wolontariusza) w wieloprofilowym usprawnianiu dzieci i dorosłych, a także pomaga osobom starszym czy zagubionym w zachowaniu lub wręcz nawiązaniu kontaktów ze światem zewnętrznym (www.czeneka.org). Z kolei Fundacja Przyjaciel Dogoterapią nazywa terapię kontaktową z udziałem psa polegającą na wieloprofilowym usprawnianiu dzieci i dorosłych. Dogoterapia jest rodzajem pracy uzupełniającym szeroko rozumianą rehabilitację i nie może pozostać jedyną forma terapii, a stanowi uzupełnienie całości oddziaływań terapeutycznych. Spotkania z psami (a także z innymi zwierzętami) mogą przyjmować różne formy. Mogą to być spotkania jednorazowe lub ciągłe, mające na celu dostarczenie pozytywnych emocji lub  na przykład kształtujące funkcje poznawcze (www.przyjaciel.pl). Podobne stanowisko zajmuje Fundacja Dogtor, która uważa Dogoterapię za metodę wykorzystującą psy w rehabilitacji osób niepełnosprawnych, ale również dająca wspaniałe efekty w terapii osób samotnych, starszych, a przede wszystkim dzieci. Główne działanie tego rodzaju terapii kontaktowej polega na nawiązaniu psychicznej więzi ze zwierzęciem, co przyspiesza leczenie lub ułatwia przejście chorób (www.fundacjadogtor.org).

4. Bez względu na to, którą definicją się posłużymy, warto zwrócić uwagę na istotne elementy łączące większośćz nich. Dogoterapia jest więc: • jedną z metod rehabilitacji, która nie powinna być stosowana jako jedyna forma terapii, lecz jako element całościowych oddziaływań, • jest terapią kontaktową, nazwaną tak, gdyż jej istotą jest bezpośredni kontakt podopiecznego z odpowiednio przeszkolonym psem wspierającym terapeutę w usprawnianiu osób w różnym wieku i posiadających różnorodne niepełnosprawności lub upośledzenia, • usprawnianie dotyczy wielu sfer jednocześnie, możemy więc wspierać zarówno sferę psychiczną, jak i fizyczną naszych podopiecznych, • forma zajęć i metody pracy muszą być dostosowane do potrzeb osób, z którymi pracujemy oraz do celów, jakie pragniemy osiągnąć – mogą być to zajęcia indywidualne lub grupowe, mogą odbywać się w specjalnie przygotowanych salach w ośrodkach rehabilitacji, w szkołach, przedszkolach, szpitalach, hospicjach, domach opieki lub w domach naszych podopiecznych, • zajęcia z psem muszą odbywać się w przyjaznej, bezpiecznej atmosferze z jednoczesnym poszanowaniem i zrozumieniem potrzeb podopiecznego i psa.

5. JAK POWSTAWAŁA DOGOTERAPIA ? Dowody archeologiczne potwierdzają, że psy dzieliły tę samą niszę ewolucyjną, co człowiek już 140,000 lat temu. Badania DNA wykazały, że praprzodkowie psów ewoluowali w tym samym czasie, w którym Homo sapiens pojawił się na Ziemi (Morey, 1993, 1994 za: Solomon, 2010). To dobitnie świadczyo tym, że ludziei psy mają za sobą długą historię wspólnej aktywności, podczas której, to właśnie psy uczestniczące w naszym życiu, uczyły się jednocześnie znaczenia naszych gestów i ruchów, by stać się ich wysoce wytrenowanymi odbiorcami (Gladwell, 2006, Haraway, 2003 za: Solomon, 2010). Pierwsze informacje, z których dowiadujemy się o wykorzystaniu zwierząt w terapii pochodzą z 1792 roku. W angielskim szpitalu przeznaczonym dla osób z problemami psychicznymi w York, alternatywnie do klasycznej terapii, zastosowano zwierzęta. Głównym zadaniem pacjentów była nauka samokontroli, którą pragnięto osiągnąć poprzez przydzielenie każdemu z nich zwierzęcia i sprawowanie nad nim opieki. Dodatkowo, pacjentom powierzono pełną odpowiedzialność za wychowanie pupili, wzmacniając tym samym efekt terapeutyczny. Metoda ta, innowacyjna jak na ówczesne czasy, musiała przynosić znaczące skutki, ponieważ zaczęto stosować ją również w innych szpitalach w Anglii (Bartkiewicz, 2006). Następnie zapożyczono ją do niemieckiego szpitala w Bilefeld, gdzie w 1867 r. zbudowano specjalnie zaprojektowany park, w którym epileptyczni pacjenci mieli nieograniczone możliwości kontaktu ze zwierzętami (www.animaloterapia.pl). • W 1903 r., W. Fowler Bucke analizując ok. 1200 wypracowań dziecięcych dotyczących psów wysnuł wniosek o uzdrawiającej sile zwierząt. Oparł go na słowach dzieci, w których opisywały one psy, jako istoty kochające, przynoszące pociechę, ulgę w bólu i samotności. • Istotne odkrycie przypada na rok 1937, w którym to Anna Freud, córka Zygmunta Freuda, psychoanalityk, prekursorka podejścia psychoanalitycznego w pracy z dziećmi, odkryła, że emocje zwierząt, poprzez proces identyfikacji, mogą przenosić się na człowieka. • Na krótko przed zakończeniem II wojny światowej po raz pierwszy świadomie wykorzystano zwierzęta do terapii. Miało to miejsce w USA, gdzie użyto zwierząt w celu pomocy lotnikom mającym symptomy psychiczne stanowiące efekt stresu pourazowego. • W roku 1949, Kriss i Bellac stworzyli „ChildrenApperception Test” opierając się na założeniu, że dzieci chętniej identyfikują się ze zwierzętami niż z osobami dorosłymi. Dzieci dążą do kontaktu ze zwierzętami, który odbierają jako nagrodę i który motywuje je do działania i podjęcia wysiłku.

6. Jednak za twórcę i ojca zooterapii, a jednocześnie dogoterapii, uważa się amerykańskiego psychologa, specjalizującego się w terapii psychoanalitycznej dzieci, Borisa M. Levinsona. Do pracy Levinson przychodził zawsze ze swoim psem o imieniu Jingles, który opuszczał gabinet przed przyjściem pacjentów. Pewnego razu mały chłopiec zjawił się na wizytę przed czasem i pies nie zdążył wyjść. Dziecku nie przeszkadzało to jednak, a wręcz przeciwnie – chłopiec nawiązał kontakt z Jingles’em, rozmawiał z nim. Było to ogromnym zaskoczeniem dla psychologa, gdyż przez kilka miesięcy terapii dziecko nie odezwało się ani słowem. • Levinson zafascynowany tym pojedynczym zdarzeniem poświęcił całą swoją dalszą karierę zawodową na zgłębianie tematu. W 1961 r. zaprezentował pierwsze wnioski z obserwacji na konferencji Stowarzyszenia Amerykańskich Psychologów, następnie w 1964 r. opublikował artykuł, w którym po raz pierwszy użył sformułowania Pet Therapy oznaczającego terapię z udziałem zwierząt. • Wydanie książki w 1964 r. zaowocowało zaprzestaniem używania wcześniej uznanej i funkcjonującej do dziś w języku angielskim, nazwy Pet Therapy i zastąpieniem jej określeniem pet-orientedchildpsychotherapy. Levinson zmarł 2 kwietnia 1984 roku, prowadząc zajęcia z pacjentem. Miał 76 lat (Bartkiewicz, 2008). • Od śmierci Levinsona przyznawana jest nagroda jego imienia, badaczom osiągającym istotne rezultaty w tej dziedzinie. Utworzenie nagrody oraz wyznaczanie najnowszych trendów, metod pracy, kierunku działania terapeutów dogoterapii oraz standardów obowiązujących w większości organizacji dogoterepauetycznych na całym świecie ustala, założona w Portland (USA) w 1977 roku organizacja Delta Society. Prowadzi ona również badania nad potwierdzeniem korzystnego wpływu terapii z wykorzystaniem zwierząt na psychiczny i fizyczny stan człowieka.

7. ROZWÓJ DOGOTERAPII W POLSCE • Polska historia dogoterapii rozpoczyna się w 1987r., gdy Maria Czerwińska, treserka, przygotowywała dwa psy i gęś do udziału w filmie „Widzę”. Aktorami grającymi razem z psami były niewidome dzieci (Zubczewska, 1999). Wspaniała reakcja dzieci na psy, poznawanie ich za pomocą dotyku, duże zaufanie, jakim obdarzyły zwierzęta, a także pełna spokoju i cierpliwości reakcja zwrotna psów sprawiły, że Pani Maria zaczęła głębiej przyglądać się korzyściom płynącym z takiej interakcji. Częściej też odwiedzała, wraz z psami, Zakład dla Niewidomych w Laskach, następnie Instytut Głuchoniemych, Dom Pomocy Społecznej . Kolejne doniesienia o terapeutycznej roli zwierząt pojawiały się w prasie, a Pani Maria na konferencji prasowej w 1996r., zorganizowanej z okazji Targów Zoologicznych oraz Światowego Dnia Zwierząt, wygłosiła referat pod tytułem „Dogoterapia”, opowiadający jej doświadczenie z woluntarystycznej pracy z osobami niepełnosprawnymi i wykorzystaniu psów w terapii. Termin Dogoterapia, podchwycony przez prasę, na stałe zagościł już w polskim nazewnictwie do określenia tego rodzaju terapii. • W roku 1998 zarejestrowana została pierwsza organizacja zajmująca się dogoterapią. Jest to Fundacja Przyjaźni Ludzi i Zwierząt CZE-NE-KA (www.czeneka.org). Zyskując coraz większe uznanie za swą dobroczynną pracę na rzecz osób niepełnosprawnych, CZE-NE-KA doczekała się propagatorów w postaci kolejnych, tworzących się niezależnie fundacji. W roku 2002 swą działalność rozpoczęły Fundacje Dogtor (Trójmiasto) i Fundacja Przyjaciel (Warszawa). One jako pierwsze opisały standardy pracy Dogoterapeutycznej. • Rok 2003 przyniósł wiele nowych i oczekiwanych wydarzeń. W czerwcu, Fundacja Przyjaciel zorganizowała I Konferencję poświęconą dogoterapii pt. „Pozytywne oddziaływanie psów na zdrowie człowieka”. W listopadzie powstała w Łodzi Fundacja Ama Canem oraz wydano pierwszą w Polsce książkę „Dogoterapia – terapia kontaktowa z udziałem psów. Założenia i wykorzystanie w pracy z osobami niepełnosprawnymi”. Zimą, tegoż roku zarejestrowano w Bydgoszczy Fundację pomocy Terapeutycznej Cane Pro Humano.

8. Podobnie, jak rok poprzedni, rok 2004 obfitował w wydarzenia. W kwietniu Fundacja CZE-NE-KA zorganizowała konferencję pt. „Dogoterapia a realia dnia codziennego”. W czerwcu w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie odbyła się, zorganizowana przez Fundację Przyjaciel, II konferencja dogoterapeutyczna o tematyce „Współczesne metody terapii z udziałem zwierząt – stan obecny oraz perspektywy rozwoju”. Na konferencji miała miejsce promocja drugiej polskiej książki poświęconej dogoterapii „Pies przyjaciel i terapeuta – program do pracy z dzieckiem niepełnosprawnym.” Fundacja Przyjaciel prowadziła również, zakrojoną na szerszą skalę, promocję dogoterapii, tworząc kampanię medialno-bilbordową pod hasłem "Według naszych lekarzy miłość to najlepsze lekarstwo". Także w tym roku rozpoczęto procedurę rejestracyjną Polskiego Związku Dogoterapeutycznego. • W roku 2005 Fundacja CZE-NE-KA zorganizowała Międzynarodowe Seminarium „Psy dla niepełnosprawnych”, a Fundacja Przyjaciel wydała już trzecią książkę. W kolejnym roku zarejestrowane zostały następujące fundacje: Fundacja „Pies dla Stasia” oraz Fundacja Razem Łatwiej będąca filią Fundacji Dogtor w Warszawie. (www.psiarnia.naszepsy.eu). • Kolejną międzynarodową konferencję pod hasłem „Pies i człowiek – odwieczni przyjaciele” zorganizowano w 2006 r. • Ważne wydarzenie miało miejsce w następnym, 2007 r., gdy pod patronatem Fundacji CZE-NE-KA obchodzono „20 lat dogoterapii w Polsce”. • Rok 2008 to rok, w którym powstała Fundacja Dogoterapeutyczna „Husky Team”, działająca na terenie powiatu gorlickiego, będąca jedyną organizacją zajmującą się terapią z wykorzystaniem psów w tym rejonie. • W obecnym 2011r. miała miejsce piąta już Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Człowiek i pies – partnerzy w działaniu”, podczas której, oprócz promowania dogoterapii jako metody rehabilitacji ruchowej i terapii psychicznej, poruszano tematykę dotyczącą roli psów w wykrywaniu markerów zapachowych chorób nowotworowych (www.czeneka.org).

9. DO KOGO SIEROWANA JEST DOGOTERAPIA ? Pierwsza z nich to AnimalAssistedActivity (AAA), czyli zajęcia z udziałem psa. Działania z udziałem psa pozwalają podopiecznym uzyskać korzyści społeczne, edukacyjne, motywacyjne oraz rekreacyjne, które wpływają na zmianę lub polepszenie ich jakości życia. Zajęcia są zazwyczaj prowadzone w grupach, choć nie ma przeciwwskazań, by prowadzono je indywidualnie. Głównym elementem odróżniającym ten rodzaj zajęć od AAT (terapii z udziałem psa) jest brak konieczności tworzenia indywidualnych programów terapeutycznych, a zajęcia prowadzone wg ustalonego scenariusza mogą odbywać się w różnych grupach. Za podstawowy cel AAA uważa się umożliwienie kontaktu ze zwierzęciem, poznanie go, wspólna zabawa. Nie jest wymagane prowadzenie dzienników terapeutycznych. Osobami prowadzonymi zajęcia mogą być wolontariusze przeszkoleni przez specjalistów. • Aby móc ustalić beneficjentów dogoterapii niezbędne będzie odwołanie • się do opublikowanych przez Delta Society w 1996 roku dwóch definicji. • Wskazują one na rolę psa lub innego zwierzęcia podczas prowadzonych z nimi zajęć. • Druga zaś to AnimalAssistedTherapy (AAT) – terapia z udziałem zwierząt • Zajęcia z psem stanowią celowy i zaplanowany proces, w którym zwierzę jest integralną częścią procesu rehabilitacji. Prowadzenie zajęć odbywa się w oparciu o indywidualny program terapeutyczny, co sprawia, że podopieczni muszą zostać zdiagnozowani przed rozpoczęciem pracy, a proces leczenia podlega ewaluacji oraz konieczności dokumentowania. Spotkania, długość ich trwania, forma i tematyka są ściśle podporządkowane celowi, jaki pragnie się osiągnąć. Co bardzo istotne to to, że zajęcia prowadzone są przez specjalistów. AAT może być kierowana do indywidualnego odbiorcy, a także do grupy (Bartkiewicz, 2003).

10. Głównymi odbiorcami dogoterapii w Polsce są dzieci i młodzież przejawiająca formy niepełnosprawności lub upośledzenia. Kolejną grupę stanowią dzieci zdrowe – przedszkolaki i dzieci wczesnoszkolne. Wydaje się, że rzadziej w zajęciach dogoterapeutycznych uczestniczą dzieci starsze i młodzież prawidłowo rozwijająca się, a także wykazująca zaburzenia w sferze społecznej i emocjonalnej np. niedostosowana społecznie, pochodząca ze środowisk patologicznych, będąca niejednokrotnie uczestnikami grup socjoterapeutycznych. Niewiele wiadomo także o dogoterapii prowadzonej dla wychowanków polskich zakładów karnych czy poprawczych. Częściej natomiast słyszy się o zajęciach z psami organizowanych dla dzieci z domów dziecka. Beneficjentami dogoterapii są w naszym kraju również osoby dorosłe, uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej, domów pomocy społecznej, hospicjów, szpitali. Dogoterapia może być stosowana w następujących typach niepełnosprawności i/lub zaburzeń: • mózgowe porażenie dziecięce, • autyzm dziecięcy oraz zaburzenia • ze spektrum autyzmu (Zespół Aspergera, Zespół Retta), • Zespół Downa, • Alzheimer, • Stwardnienie rozsiane, • upośledzenie umysłowe, • niepełnosprawność ruchowa różnego pochodzenia, • choroby psychiczne, • choroby somatyczne, • zaburzenia emocjonalne i zaburzenia nastroju, • nerwice, stany lękowe, • ADHD/ADD, • trudności szkolne, • zaburzenia komunikacji, • zaburzenia mowy, widzenia, słyszenia, • a także inne wyżej niesklasyfikowane.

11. CELE DOGOTERAPII Fundamentalnym celem dogoterapii jest wszechstronny i całościowy rozwój podopiecznych. Dogoterapia jest jedną z najbardziej naturalnych metod rehabilitacji,w której, często w formie zabawy, „ukryte” są różnorodne ćwiczenia wspomagające proces leczenia. Formy pracy powinny być dobrane w taki sposób, by nie były tylko kolejnymi powtórzeniami konkretnych sekwencji czy gestów, ale by miały swój cel, a jego osiągnięcie sprawiało podopiecznemu radość, podnosiło jego samoocenę oraz poczucie sprawstwa, a przy tym wszystkim rozwijało sfery, z którymi ma on trudności. Zgodnie ze standardami wyznaczonymi przez Delta Society dzięki dogoterapii można osiągnąć następujące grupy celów: • FIZYCZNE - poprawa funkcji motorycznych, w zakresie motoryki dużej i małej, - sprawniejsze poruszanie się na wózku, • lepsze poczucie równowagi. • ZDROWIE PSYCHICZNE - poprawa komunikacji, - poprawa umiejętności koncentracji uwagi, - umożliwienie uczestnictwa w zajęciach rekreacyjnych, - obniżenie lęku, - podniesienie poziomu samooceny, • spadek poczucie alienacji, izolacji, samotności i wyobcowania. • EDUKACYJNE - podniesienie zasobu słownictwa – czynnego i biernego, - usprawnianie pamięci, • tworzenie pojęć opisujących rzeczywistość, takich jak kolor, wielkość, kształt itd. • MOTYWACYJNE - ułatwienie nawiązywania kontaktu z innymi osobami, - poprawa interakcji w grupie, • wytworzenie umiejętności podejmowania proponowanych ćwiczeń i aktywności (www.deltasociety.org, za: • Bartkiewicz, 2008).

12. Do celów, które osiąga się dzięki dogoterapii zaliczyć możemy również następujące cele szczegółowe: • przełamanie lęku przed kontaktem z psem, • akceptujące podejście do psa przebywającego w bliskim otoczeniu, • nawiązanie i pogłębianie kontaktu z psem, • kształtowanie pozytywnych emocji oraz eliminowanie negatywnych (agresji, autoagresji), • pobudzanie zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, węchu, propriocepcji, równowagi, • lepsze poznanie schematu ciała człowieka i psa, • wykonywanie aktywności ruchowych wspólnie z psem lub w jego obecności, • wyciszenie się i relaksacja w obecności psa, • nauka i rozwijanie umiejętności wykonywania czynności pielęgnacyjnych, • nazywanie własnych emocji oraz emocji jakie przeżywa pies, • nauka samodzielności podczas wykonywanie zadań bezpiecznego udziałem psa, • nauka zasad bezpiecznego postępowania z psem. Korzyści płynące z terapii z udziałem psa, bez względu na to czy stosowana jest metoda AnimalAssistedActivities czy też AnimalAssistedTherapy, oraz czy ich beneficjentami są dzieci czy dorośli, niepełnosprawni czy zdrowi, są dla wszystkich tych grup podobne. Jak podaje Delta Society należą do nich: • „[…] rozwijanie empatii, • otwarcie na świat, • wzrost opiekuńczości, • wzrost zaufania, • wzrost akceptacji, • dostarczenie rozrywki, • umiejętność socjalizacji, • pobudzenie umysłowe, • kontakt fizyczny, • korzyści fizjologiczne” (www.deltasociety.org, za: Bartkiewicz, 2008, s. 60-61).

13. TROCHĘ BADAŃ, BY POKAZAĆ SKUTECZNOŚĆ DOGOTERAPII • Potwierdzenie leczniczego wpływu zwierząt na człowieka pozostaje w stałym kręgu zainteresowań osób, które zajmują się na co dzień prowadzeniem rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Wiele informacji można uzyskać poprzez regularną obserwację dokonywaną na każdych zajęciach dogoterapeutycznych, a także prowadząc szczegółową dokumentację, by porównać stan początkowy podopiecznego z efektami w trakcie terapii. Dużo powiedzą nam także sami zainteresowani, lub, jeśli są osobami niemówiącymi, ich opiekunowie. Mimo to, aby potwierdzić skuteczność jakiejś metody niezbędne są dowody naukowe, które można uzyskać przeprowadzając staranie przygotowane badania. Dużą rolę w poszerzaniu wiedzy na ten temat pełni organizacja Delta Society, która prowadzi szereg badań potwierdzających pozytywny wpływ zwierząt na zdrowie psychiczne i fizyczne człowieka. • Poniżej prezentujemy kilka przykładów:

14. OBECNOŚĆ ZWIERZĄT A OBNIŻENIE POZIOMU STRESU • z badań chorwackich uczonych, którzy przebadali 612 uczniów – świadków okrucieństw wojny w Słowenii, wynika, że te dzieci, które posiadały psa lub kota lepiej radziły sobie ze skutkami stresu pourazowego PTSD (Arambasic, 1998, za: Bartkiewicz, 2008), • autobiografia żołnierza amerykańskiego stacjonującego w Iraku, opisuje jego przeżycia i doświadczenia z wojny z uwzględnieniem uratowania i przetransportowania psa do Stanów Zjednoczonych, a następnie życia w Południowej Kalifornii oraz radzenia sobie z demonami wojny i skutkami PTSD (Kopelman, 2006, 2008, za: Solomon, 2010). Uratowanie psa pozwoliło mu na zachowanie człowieczeństwa, nawet w tak strasznych warunkach, w jakich się znalazł. Gdyby nie to, jego opowieść stałaby się zlepkiem chaotycznych zwrotów i straciłaby sens. Narracja tocząca się wokół psa spaja ją jednak w logiczną całość (Solomon, 2010), • Nagengast (1997, za: Batkiewicz, 2008) oraz Hansen (1999, za: Bartkiewicz, 2008) zaobserwowali, że obecność psa w trakcie badań lekarskich znacząco obniża poziom stresu u małych pacjentów, • również pies przebywający w gabinecie dentystycznym redukuje poziom stresu dzieci odbywających wizytę (Havener, 2001, za: Bartkiewicz, 2008), • eksponując dzieci na długotrwałą terapię z udziałem psa istotnie obniżył się u nich poziom samotności (Banks, 2002, za; Bartkiewicz, 2008), • badania grupy maklerów giełdowych o wyższym niż przeciętne, ciśnieniu tętniczym krwi, zażywających leki na jego obniżenie, którym losowo dobrano opiekę nad zwierzątkiem, wykazały, że podczas rutynowych badań ich ciśnienie było znacząco niższe niż ciśnienie maklerów z grupy kontrolnej, którzy nie sprawowali podobnej opieki (Allen, Shykoff i Izzo, 2001, za: Baker i inni, 2010), • ciekawe badania przeprowadzili Allen, Blascovich i Mendes (2002, za: Baker i inni, 2010), w których proszono małżonków o normalnym ciśnieniu tętniczym krwi o wykonanie stresującego zadania (umysłowego i fizycznego) w czterech różnorodnych warunkach: • a) w samotności, • b) z przyjacielem lub zwierzęciem, • c) z małżonkiem, • d) z małżonkiem i zwierzęciem albo przyjacielem.

15. Badacze odkryli, że najniższe ciśnienie krwi oraz najmniejszą ilość uderzeń serca na minutę miały osoby, które zadanie wykonywały w obecności zwierząt. Ci sami badacze badali także kobiety posiadające normalne ciśnienie krwi poddane stresującemu zadaniu umysłowemu, które podobnie jak wcześniej musiały wykonywać w różnych warunkach. Były nimi: a) samodzielne wykonanie zadania, b) wykonanie go w obecności własnego psa, c) wykonanie go w obecności przyjaciółki. Wyniki wskazują, że najniższe ciśnienie krwi, najmniejszą ilość uderzeń serca na minutę kobiety miały w sytuacji, w której towarzyszył im pies. Co ciekawe, najwyższe, gdy była z nimi przyjaciółka (Allen i inni, 1991, za: Baker i inni, 2010).

16. WPŁYW POSIADANIA ZWIERZĄT NA ZDROWIE • kilka ciekawych badań dotyczących rozwoju dziecka świadczy o istotnej roli zwierząt w ich życiu: interakcja ze zwierzętami przyczynia się do rozwoju poczucia własnego ja, kształtowania wyobraźni, form zabawy, empatii i moralności (Ascione, 2005, Melson 2001, za: Solomon, 2010). Co więcej, zwierzęta odgrywają znaczącą funkcję w rozwoju społecznym i rozwoju umiejętności komunikacyjnych u dzieci, w których często nie może już uczestniczyć ich opiekun, gdyż dzieci i zwierzęta porozumiewają się w taki sposób, jaki przestaje być rozpoznawany dla dorosłego (Melson, 2001, za: Solomon, 2010), • wiele badań potwierdza, że posiadanie zwierzęcia, a w szczególności psa, przynosi długoterminowe korzyści dla naszego układu krwionośnego (ciśnienie tętnicze, tętno, puls) (Friedmann, Katcher, Lynch i Thomas, 1980; Friedmann, Thomas, Stein i Kleiger, 2003, za: Somervill i inni, 2009), • osoby w podeszłym wieku, będące właścicielami zwierzątka, rzadziej udają się do lekarza (Siegel, 1990, za: Bartkiewicz, 2008), a także lepiej radzą sobie codziennymi, stresującymi sytuacjami (Raina, 1998, za: Bartkiewicz, 2008)

17. psy, ale także inne zwierzęta sprawiały, że ciężko chore dzieci szybciej dochodziły do zdrowia. Lepiej też radziły sobie ze śmiercią rodzica (Ravies, 1993, za: Bartkiewicz, 2008), • dwukrotnie obniżyły się koszty leczenia w domach spokojnej starości w Nowym Jorku, Teksasie czy Missouri, w których zadeklarowano chęć przebywania w otoczeniu zwierząt i roślin (Montague, za: Bartkiewicz, 2008), • dzieci, które posiadają zwierzęta domowe mają również wyższą samoocenę (Bergesen, 1989, za: Bartkiewicz, 2008), a także zachowują się lepiej, poza tym częściej biorą udział w pozaszkolnych formach aktywności (chór, treningi sportowe, kluby i koła zainteresowań), (Melson, 1990, za Bartkiewicz, 2008), • dzięki zwierzętom obniża się poczucie osamotnienia i izolacji (Kidd, 1994 za: Bartkiewicz, 2008), a podnosi samopoczucie (Serpel, 1990, za: Bartkiewicz, 2008), • zajęcia z psami powodują wzrost komunikacji u osób z afazją, wpływając znacząco na jednoczesną poprawę komunikacji werbalnej i niewerbalnej (LaFrance, Garcia i Labreche, 2007).

18. DOGOTERAPIA W REHABILITACJI DZIECI AUTYSTYCZNYCH Solomon (2010) prowadziła badania piątki dzieci ze spektrum autyzmu, które uczęszczały raz w tygodniu na zajęcia dogoterapeutyczne, odbywające się w ich domach. W godzinnych (max. dwugodzinnych) zajęciach z jednym do czterech psów udział brała także najbliższa rodzina dzieci. Liczba wizyt u każdego dziecka różniła się, lecz najwięcej było ich sześć. Wyniki, jakie uzyskała Solomon świadczą o dużych korzyściach społecznych, jakie zyskują dzieci autystyczne w kontakcie ze specjalnie przeszkolonymi psami. Do efektów należą: wsparcie przez psy dziecięcej komunikacji, doświadczania przez dzieci związków emocjonalnych z innymi osobami oraz udział w codziennym życiu. Analiza demonstruje, że interakcja dziecko-pies pozwoliła doświadczyć dziecku autystycznemu związków emocjonalnych z członkami jego rodziny, jak również z psem. Istotne jest także to, że matki dzieci autystycznych biorących udział w tym badaniu, przeciwstawiły się przekonaniu, że autyzm jest zaburzeniem afektu. Daje im to nadzieję, że ich dzieci zdołają mieć nieco inną przyszłość niż to jest w dobie dzisiejszej wiedzy przewidywane. Powyższe badania potwierdzają wynik Redefera (1989, za: Bartkiewicz, 2008), ukazujące, że dzieci autystyczne przejawiają więcej zachowań prospołecznych w obecności psa.

19. DOGOTERAPIA W REHABILITACJI DZIECI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ UMYSŁOWO I RUCHOWO Pawlik-Popielarska prowadziła w latach 2003-2004 obserwacje i badania dzieci z niepełnosprawnością ruchową i umysłową w dwóch młodszych klasach szkoły specjalnej. Zajęcia z psami odbywały się raz w tygodniu i trwały 45 minut w każdej klasie. Wyniki dotyczące pracy dogoterapeutycznej uzyskiwano w dwojaki sposób: przez obserwację oraz poprzez wykorzystanie Skali Obserwacji Zachowań Dzieci i Rodziców Marty Bogdanowicz, która zawiera 4 podskale opisujące rozwój: poznawczy, emocjonalny, społeczny i ruchowy. Skalą zbadano dzieci dwukrotnie – przed rozpoczęciem terapii oraz po jej zakończeniu. Rezultaty uzyskane na podstawie obserwacji wskazują na znaczącą poprawę zachowania dzieci. Podobnie, gdy weźmiemy pod uwagę cztery podskalne Skali OZDiR – terapeuci zaobserwowali pozytywne zmiany we wszystkich sferach rozwojowych, a w szczególności w sferze emocjonalnej. Efekty są istotne statystycznie. Do najważniejszych rezultatów należy zaliczyć: poprawę zachowania dzieci, wzrost aktywności i zainteresowania, poprawę współpracy w grupie. Podopieczni stali się bardziej otwarci na doświadczenia i zrelaksowani. Zaangażowanie w kontakt fizyczny z psem, sprawiało, że byli mniej napięci, a dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym znacznie poprawiały swoje umiejętności motoryczne. Prawie u wszystkich dzieci obserwowane znaczący progres umiejętności komunikacyjnych. Dla niektórych z nich kontakt z psem, stał się powrotem do świata ludzi posługujących się mową (Pawlik – Popielarska, 2010)

20. WYNIKI OBSERWACJI PROWADZONYCH • PRZEZ WOLONTARIUSZY FUNDACJI PRZYJACIEL • Na podstawie dwuletniego doświadczenia, wolontariusze Fundacji Przyjaciel zebrali wnioski dotyczące wpływu zajęć dogoterapeutycznych na funkcjonowanie i rozwój dzieci oraz młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie i ruchowo (www.przyjaciel.pl). • Udało im się wyróżnić dziewięć sfer możliwych do poprawy dzięki interakcji dziecka z psem. • Należą do nich: • nawiązywanie kontaktu z psem – to obszar, w którym dzieci przełamują lęk przed psami, nawiązują z nimi więź emocjonalną; wpływa to na lepsze wykonanie zadań z następnych obszarów, • kształtowanie i doskonalenie orientacji w schemacie własnego ciała i ciała psa – w trakcie zabawy, poprzez dotyk i odczuwanie proprioceptywne dziecko poznaje jak zbudowany jest pies i poszczególne części jego ciała, a przez analogię i porównywanie poznaje także swoje ciało, • aktywność ruchowa – naturalna i spontaniczna zabawa z psem zmusza dziecko do aktywności ruchowej wspomagając tym samym koordynację, równowagę, sprawność i precyzję ruchów oraz planowanie wykonywanych czynności, • wyrażanie emocji – dzięki interakcji z psem, dzieci mają szansę i możliwość przeżywania i wyrażania emocji w naturalny, szczery sposób, bez obawy i lęku przed ich okazywaniem,

21. wydawanie komend – w sposób werbalny lub niewerbalny, powiązane z wykonywaniem ich przez psa pozwala dziecku na doświadczanie poczucia sprawstwa, a to jednoznacznie wpływa pozytywnie na ich samoocenę, • poznawanie i opanowywanie czynności związanych z pielęgnacją psa – poznawanie potrzeb psa oraz wykonywanie czynności pielęgnacyjnych i opiekuńczych wobec niego uczy i rozwija u dzieci umiejętność empatii, brania odpowiedzialności za inną żywą istotę; dodatkowo poszerza wiedzę dzieci nt. przedmiotów niezbędnych do wykonywania w/w czynności, zwiększa precyzję ich ruchów, rozwija samodzielność, • wrażliwość słuchowa – trening słuchowy towarzyszący spontanicznej zabawie z psem oraz świadomie dostarczany w formie konkretnych odgłosów pomaga wspierać koordynację słuchowo – ruchową, koncentrację na dźwiękach, pamięć słuchową itd. • ćwiczenia edukacyjne – dzięki zabawie z psem można ćwiczyć i utrwalać często abstrakcyjne dla tej grupy dzieci pojęcia tj. kolory, kształty, wielkości, podobieństwa i różnice, cechy ogólne i szczegółowe, liczby, pojecie czasu itd. • zasób reakcji głosowych oraz słownictwa biernego i czynnego związanego z psem – dzieci mają możliwość poznawania, rozumienia i powtarzania dźwięków, słów i gestów związanych z psami, ich otoczeniem i człowiekiem współpracującym z nimi.

22. POMOCNA LITERATURA Każdego, kto chciałby dowiedzieć się więcej na temat dogoterapii zachęcamy do skorzystania z literatury, która jest coraz szerzej dostępna w języku polskim. Oto kilka propozycji: • „Czy zwierzęta potrafią leczyć? Terapie z udziałem zwierząt wspomagające rehabilitację osób niepełnosprawnych?”, wyd. Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel, Warszawa 2008 • „Heca na cztery łapy. Gry i zabawy z udziałem psa terapeuty”, wyd. Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel, Warszawa 2005 • „Pies Przyjaciel i terapeuta. Rola psa w procesie rehabilitacji niepełnosprawnego dziecka”, wyd. Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel, Warszawa 2003 • „Dogoterapia. Terapia kontaktowa z udziałem psów: założenie i wykorzystanie w pracy z osobami niepełnosprawnymi”, wyd. Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel, Warszawa 2008 • „Dogoterapeutyczne programy polisensorycznej stymulacji porozumiewania się”, wyd. CMPPP, Warszawa • „ANIMALOterapia. Program Przedszkolnego Klubu Animals „Cztery Łapy”, Franczyk, A., Krajewska, K., Skorupa, J. wyd. Impuls, Kraków 2007 • „Witaj, piesku! Dogoterapia we wspomaganiu rozwoju dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych”, Kulisiewicz, B., wyd. Impuls, Kraków 2011, • „Terapia psychopedagogiczna z udziałem psa. Wybrane zagadnienia”, red. Włodarczyk – Dudka, M., Ostróda 2006, • „Dogoterapia we wspomaganiu nauki i usprawnianiu techniki czytania”, Kulisiewicz B., wyd. Impuls, Kraków 2011.

23. BIBLIOGRAFIA • Baker, S.B., Knisely, J.S., McCain., N.L., Schubert, C.M., Pandurangi., A.K., (2010). Eksploratory Study of Stress-Buffering Response Patterns from Interaction with Therapy Dog. Anthrozoos, vol. 20, s. 79-91. • Bartkiewicz, W., (2008). Przyjaciel i Terapeuta. W: Bekasiewicz N. Czy zwierzęta potrafią leczyć? Terapie z udziałem zwierząt wspomagające rehabilitację osób niepełnosprawnych. Warszawa: Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel. • Bartkiewicz, W., Zawadka, M., (2003). Pies Przyjaciel i terapeuta. Rola psa w procesie rehabilitacji niepełnosprawnego dziecka. Warszawa: Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel. • LaFrance, C., Garcia, L.J., Labreche, J., (2007). The effect of the therapy dog on the communication skills of an adult with aphasia. Jurnal of Communication Disorder, vol. 40 (3), s. 215-224. • Pawlik – Popielarska, B.M., (2010). TheImpact of KynotherapyinHandicappedChildren. Acta Neuropsychologica, vol. 8, .s 26-37. • Solomon, O., (2010). What a Dog Can Do: Children with Autism and Therapy Dogs in Social Interaction. ETHOS Journal of the Society for Psychological Antropolog, vol. 38, s.143-166 • Somervill, J.W., Swanson, A.M., Robertson, R. L., Arnett, M.A., MacLin, O.H., (2009). Handling a Dog by Children with Attencion-Deficyt/Hiperactivity Disorder: Calming or Exciting? North American Journal of Psychology, vol. 11, s 111-120, • Zubczewska, Z., (1999). Duży puszysty Przyjaciel. Kobieta i życie (IX.1999), s.14-15. • NETOGRAFIA • www.animaloterapia.pl • www.czeneka.org • www.deltasociety.org • www.fundacjadogtor.org • www.przyjaciel.pl • www.psiarnia.naszepsy.eu

24. Autor tekstu: Katarzyna Wędrychowicz – psycholog Autor fotografii: Agnieszka Wędrychowicz - behawiorysta zwierzęcy Prezentację wykonała firma: Komputer Ekspres z Gorlic Kopiowanie, przedruk tekstów i fotografii zamieszczonych w prezentacji oraz ich udostępnianie w mediach elektronicznych jak również w innej formie jest możliwe wyłącznie za pisemną zgodą Fundacji Dogoterapeutycznej „Husky team” • Prezentacjawspółfinansowana ze środków Unii Europejskiej • w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego