Dane INFORMACYJNE

2. Dane INFORMACYJNE • Nazwa szkoły: Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Sulechowie • Zespół Szkół Technicznych w Pleszewie • ID grupy: 97/55_ mf_g1 • 97/90_mf_g2 • Opiekun: Grażyna Mackiewicz • Ryszard Walczak • Kompetencja: Matematyczno-Fizyczna • Temat projektu „Woda” • Semestr/rok szkolny: Semestr 3, 2010/2011

3. woda

4. Spis treści Prawa hydrostatyki i hydrodynamiki: prawa hydrostatyki prawo Archimedesa, pływanie ciał prawo Pascala, prasa hydrauliczna prawa hydrodynamiki prawo Bernouliego prawo przepływu cieczy paradoks hydrostatyczny zjawisko włoskowatości Siły przylegania i spójności. Wilgotność powietrza Para wodna i jej rodzaje Punkt rosy. Diagram przejść fazowych wody ogrzewanie i ochładzanie wody-krzywa stygnięcia wody. Doświadczenia Zakończenie • Woda - wiadomości ogólne. • Znaczenie wody w życiu człowieka. • Znaczenie biologiczne wody • Występowanie wody w przyrodzie • Obieg wody • Rodzaje wody • Stany skupienia • Własności fizyczne • Woda w Kosmosie, lodowe planety. • Woda jako ciecz niezwykła: • napięcie powierzchniowe wody • menisk wody • Kulisty kształt kropli • objętość wody- cieczy i lodu • Oceany jako zasobniki ciepła. • Szczególne własności wody: • woda przechłodzona • zeszklenie wody • stan anabiozy • mądra woda • Woda żywa i martwa

5. Woda – podstawowe wiadomości • Woda to związek chemiczny o wzorze H2O, występujący w warunkach standardowych w stanie ciekłym. W stanie gazowym wodę określa się mianem pary wodnej, a w stałym stanie skupienia – lodem. Słowo woda jako nazwa związku chemicznego może się odnosić do każdego stanu skupienia. • Woda to życiodajna substancja - bezbarwna, bezwonna, pozbawiona smaku i kalorii jest niezbędna do życia wszystkim organizmom na ziemi. Bez niej nie przetrwałby żaden człowiek, żadne zwierzę, żadna roślina. Potrzebuje jej i słoń, i bakteria; nie można jej niczym zastąpić. Aby być zdrowym, każdy z przeszło pięciu miliardów ludzi musi codziennie przyjąć w posiłkach i napojach około dwóch i pół litra wody. Gdyby jej nie było, nie istniałoby życie. Brak wody uniemożliwia uprawę ziemi i hodowlę zwierząt. Bez wody nie ma żywności, a bez żywności nie ma życia. • Woda występująca w przyrodzie jest roztworem soli i gazów. Najwięcej soli mineralnych zawiera woda morska i wody mineralne; najmniej woda z opadów atmosferycznych. Wodę o małej zawartości składników mineralnych nazywamy wodą miękką, natomiast zawierającą znaczne ilości soli wapnia i magnezu - wodą twardą.

6. ZNACZENIE WODY W ŻYCIU CZŁOWIEKA Ponad to o tym, jak niezbędna jest woda dla człowieka świadczy to, że bez jedzenia człowiek może wytrzymać nawet miesiąc, natomiast bez wody zaledwie kilka dni. Odwodnienie organizmu w 3% powoduje uczucie zmęczenia, bóle głowy, wywołuje zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu, natomiast utrata wody w 20% jest już śmiertelna. Dlatego też woda jest tak ważna i trzeba pamiętać o uzupełnianiu jej strat, które powstają w trakcie oddychania, przy wydalaniu moczu, ponadto tracimy ją razem z potem przez skórę. Taka utrata wody jest naturalna i zapewnia oczyszczanie organizmu z toksyn. O wadze wody dla życia człowieka przesądza chociażby fakt, że organizm człowieka zawiera jej około 65 %. Poziom ten zależy oczywiście od wieku i płci. Jest niezbędna w podtrzymywaniu wszystkich procesów biologicznych w organizmie człowieka i pełni następujące funkcje: • jest podstawą płynów ustrojowych, • rozpuszcza pokarm i odpowiada za jego transport, • wspomaga wchłanianie pożywienia z jelit i odżywianie komórek, • usuwa szkodliwe produkty przemiany materii, • bierze udział w reakcjach biochemicznych, • reguluje temperaturę, • zwilża błony śluzowe, stawy i gałkę oczną.

7. Znaczenie biologiczne wody • W kulturowej symbolice woda jest jednym z żywiołów: czterech w kulturze europejskiej, pięciu w tradycji chińskiej, pięciu w tradycji japońskiej, trzech w tradycji celtyckiej (tu woda jest tylko częścią jednego z żywiołów). Przeciwstawiana jest ogniowi, powietrzu i ziemi (w Europie), ogniowi, metalowi, drewnu i ziemi (w Chinach), ogniowi, powietrzu, ziemi i piorunowi (w Japonii). W tradycji celtyckiej żywioły to Ziemia, Ogień i Sztorm, woda jest częścią tego ostatniego. • Symbolizuje życie, płodność i oczyszczenie (choć bywa także ukazywana jako siła zła, zwłaszcza w przeciwstawieniu wody czystej i brudnej). Woda jest częstym elementem mitów kosmogonicznych. Bywa też uważana za medium ułatwiające przejście z jednego świata do drugiego (w mitologii greckiej Charon przewoził łodzią duszę zmarłego do Hadesu, gdzie pijąc wodę ze źródła Lete zapominała o minionej egzystencji). W wielu religiach zanurzenie w wodzie symbolizuje oczyszczenie i odrodzenie (por. chrzest).

8. Występowanie wody w przyrodzie • Woda oceanów, mórz, jezior i rzek oraz woda zawarta w glebie i organizmach żywych wyparowuje do atmosfery, gdzie gromadzi się w postaci pary lub mgły. Duże ilości wody zawierają organizmy żywe ---- zarówno zwierzęce, jak i roślinne. Woda w tych organizmach stanowi od 60 do 90% ogólnej ich masy. • Woda występująca w przyrodzie nie jest substancją chemicznie czystą, gdyż zawiera różne domieszki, które znajdują się w niej w postaci zawiesin, jak cząstki rozdrobnionej gliny, lub w postaci rozpuszczonych substancji, np. różnych soli czy gazów. Po odparowaniu pewnej objętości wody morskiej, rzecznej, studziennej lub wodociągowej stwierdzamy, iż na ściankch i na dnie naczynia pozostaje twardy osad, powstały z zawartych w wodzie soli. • Wody szczególnie zasobne w rozpuszczalne związki nieorganiczne nazywamy wodami mineralnymi. Większość z nich ma określone właściwości lecznicze. Przykłady: • Szczawy - zasobne w dwutlenek węgla i węglany metali alkalicznych • Solanki - zawierające większe ilości soli kuchennej • Wody siarkowe - bogate w siarkowodór • Wody żelaziste - zawierające żelazo w postaci rozpuszczonych soli żelazowych • Wody radioaktywne - odznaczające się większą promieniotwórczością • od normalnych wód

9. Obieg wody w przyrodzie • Pod wpływem ciepła słonecznego powierzchnia mórz i oceanów nieustannie paruje. Woda zmienia stan skupienia i masy pary wodnej mieszają się z powietrzem. • Przy dostatecznie dużej wilgotności powietrza następuje skraplanie pary wodnej do postaci małych kropelek, które grupują się w widoczne skupienia chmury. • W wyniku ochładzania na niewielkich wysokościach powietrza zawierającego parę wodną powstają mgły. Chmury, niesione wiatrem przemieszczają się nad powierzchnią lądów mórz i oceanów. W określonych warunkach drobniutkie kropelki łączą się ze sobą w większe krople i opadają na ziemię jako deszcz, śnieg lub grad. • Ziemia wchłania opady atmosferyczne i gromadzi je w postaci wód gruntowych. W niektórych miejscach wody gruntowe wydostają się na powierzchnię i tak powstają źródła. Z nich biorą początek strumyki, te z kolei łączą się ze sobą w większe strumienie i rzeki, które wpadają do morza lub oceanu. W ten sposób zamyka się obieg wody w przyrodzie. Proces zaczyna się od nowa.

11. Rodzaje wody Rodzaje wody w zależności od czystości i zastosowania (w przybliżeniu w kolejności procesu produkcyjnego): • woda surowa • woda opadowa np. deszczówka • woda powierzchniowa np. rzeka • woda podskórna • woda gruntowa • woda adhezyjna • woda błonkowata • woda głębinowa • woda źródlana • woda słona np. morska • woda słodka np. z jeziora • woda zaburtowa • woda użytkowa (zasoby wodne) • woda wodociągowa • woda pitna • woda przemysłowa • przygotowanie wody • woda twarda • woda miękka • woda demineralizowana • woda gorzka • woda odgazowana • woda zasilająca • woda kotłowa • woda obiegowa • skropliny (kondensat) • woda destylowana • woda podwójnie destylowana (woda redestylowana) • Ścieki • ścieki komunalne • ścieki bytowe • ścieki przemysłowe • woda zęzowa • fekalia • gnojowica • mocz

12. Stany skupienia • Woda, czyli związek tlenu i wodoru, występuje na ogół jako ciecz. Oczywiście woda może także być w postaci ciała stałego (jest to wówczas lód lub śnieg), oraz gazu (nazywana jest wtedy parą wodną). Praktycznie wszystkie substancje mają (w odpowiednich warunkach) możliwość przechodzenia z jednego stanu skupienia (inaczej mówiąc fazy) w drugi - mówimy wówczas o tzw. przejściach fazowych. Rozróżniamy następujące rodzaje przejść fazowych: • proces przechodzenia z stanu stałego w stan ciekły to topnienie, • proces przechodzenia ze stanu ciekłego w stan stały to krzepnięcie, • proces przechodzenia ze stanu ciekłego w stan gazowy to parowanie, • proces przechodzenia ze stanu gazowego stan ciekły to skraplanie, • proces przechodzenia ze stanu stałego bezpośrednio w stan gazowy to sublimacja, • proces przechodzenia ze stanu gazowego w stan stały to resublimacja.

13. Własności fizyczne barwa (woda chemicznie czysta: bezbarwna; w warstwach wielometrowych niebieska[6]) mętność/ilość zawiesin w wodzie (woda chemicznie czysta): klarowna zapach (woda chemicznie czysta): bezwonna konduktywność, σ, lub rezystywność, ρ (dla dobrej jakości wody destylowanej lub demineralizowanej ρ > 18 MΩm) twardość (woda chemicznie czysta: 0) twardość ogólna twardość węglanowa (przemijająca) twardość niewęglanowa(trwała) odczyn (woda chemicznie czysta: pH 7,0) utlenialność wody (woda chemicznie czysta: 0) • temperatura topnienia pod ciśnieniem 1 atm: 0 °C = 273,152519 K • temperatura wrzenia pod ciśnieniem 1 atm: 99,97 °C = 373,12 K • gęstość w temperaturze 3,98 °C: 1 kg/l (gęstość maksymalna). • temperatura krytyczna: 647,096 K[5] (ok. 374 °C) • ciśnienie krytyczne: 22,064 MPa[5] • ciepło właściwe: 4187 J/(kg·K) = 1 kcal/(kg·K) • ciepło parowania: 2257 kJ/kg • ciepło topnienia: 333,7 kJ/kg • masa cząsteczkowa: 18,01524 Da • względna przenikalność elektryczna w stałym polu elektrycznym: 87,9 (0 °C), 78,4 (25 °C), 55,6 (100 °C)

14. Lodowe planety – woda w kosmosie • Kosmiczna fabryka wody. Wodór powstał w Wielkim Wybuchu (Big Bang) i można go znaleźć wszędzie we Wszechświecie. Tlen jest produkowany w gwiazdach i rozprzestrzeniany podczas wybuchów supernowych. Te dwa składniki mieszają się w obłokach gwiazdotwórczych i tworzą olbrzymie ilości wody (H2O). Cząsteczki wody opuszczają obłoki i trafiają w różne miejsca - do komet, planet, centrów galaktyk. Źródło www.archiwum.wiz.pl Średnia temperatura wody w zimnych regionach Galaktyki to zaledwie - 263 stopnie C (około 10 Kelwinów). Naukowcy określili, jaka część wody jest w stanie gazu a jaka jest zamarznięta. Jest to ważne dla badań nad nowymi układami planetarnymi - para wodna i lód trafi do planet - gazowych gigantów, astmosfer innych planet czy do ciał stałych, takich jak komety. W rezultacie badań astronomowie wiedzą, ile tych składników jest dostępnych podczas formowania planet. 

15. Reakcje chemiczne, w których produktem jest woda, są w kosmosie pospolite. Już cztery lata temu ISO wykrył olbrzymie ilości wody w różnych regionach. Przykładowo w Mgławicy Oriona ISO znalazł tyle wody, ile wystarcza do napełnienia wszystkich ziemskich oceanów tysiąckrotnie. To tylko wierzchołek góry lodowej.  Astronomowie z Obserwatorium Genewskiego w Szwajcarii znaleźli dziwaczną planetę oddaloną o 33 lata świetlne od Ziemi. Jest ona wielkości Neptuna i w większości składa się z gorącego lodu. Bliskość gwiazdy - czerwonego karła GJ 436 - rozgrzewa planetę do temperatury blisko 250 st. C. Jest ona jednak tak masywna, że panujące na niej ciśnienie zestaliło wodę pokrywającą jej powierzchnię. Mgławica Oriona Źródło: www.astrofizyk.blogspot.com

16. NAPIĘCIE POWIERZCHNIOWE WODY • Napięcie powierzchniowe – zjawisko fizyczne występujące na styku powierzchni cieczy z ciałem stałym, gazowym lub inną cieczą, dzięki któremu powierzchnia ta zachowuje się jak sprężysta błona. Napięciem powierzchniowym nazywa się również wielkość fizyczną ujmującą to zjawisko ilościowo: jest to energia przypadajaca na jednostkę powierzchni, lub praca Siły napięcia powierzchniowego wpływają na kształt swobodnej (niestykającej się ze ściankami naczynia) powierzchni cieczy, przy czym na ogół współistnieją przy tym z innymi siłami. • Współistnienie sił napięcia powierzchniowego, sił przylegania oraz grawitacji prowadzi do powstawania menisku: powierzchnia cieczy w sąsiedztwie ścianki zbiornika ulega zakrzywieniu. W dużych zbiornikach menisk stanowi zaledwie niewielką część powierzchni cieczy. Te same siły warunkują również kształt wiszącej kropli cieczy, kropli oleju na powierzchni wody, a także kształty cienkich błon cieczy w pianach lub bańkach mydlanych. Źródło: www.wikipedia.pl Źródło: www.wikipedia.pl

17. Niewielkie przedmioty mogą dzięki napięciu powierzchniowemu utrzymywać się na powierzchni cieczy, mimo, iż utonęłyby po zanurzeniu. • Napięcie powierzchniowe na granicy dwóćh faz może być zmniejszone poprzez dodanie do nich substancji powierzchniowo czynnych, tzw. surfaktantów. Surfaktantami są m.in. mydła, emulgatory oraz detergenty. Cząsteczki surfaktantów gromadzą się na granicy faz ułatwiając ich kontakt. Są one zbudowane z dwóch części, z których każda odpowiada za łatwe mieszanie się • z odrębną fazą. Przykładowo, cząsteczka surfaktantu zmniejszającego napięcie międzyfazowe na granicy wody • i oleju musi zawierać część hydrofilową, ułatwiającą kontakt z wodą, oraz część hydrofobową, łatwo przylegającą do niepolarnego oleju. Źródło: www.fizyka.net Źródło: www.wikipedia.pl

18. Menisk wody • Menisk (gr. menískoszdrobn. od méne "księżyc") jest to powierzchnia rozdzielająca od siebie dwie fazy płynne – gaz i ciecz lub dwie, niemieszające się z sobą ciecze. Menisk przybiera kształt płaskiej powierzchni, wycinka sfery lub hiperboloidy, lub też w szczególnych przypadkach kombinacji wycinka sfery i hiperboloidy. • Kształt menisku i kierunek jego wypukłości zależy od: • w przypadku dwóch cieczy od wypadkowej energii powierzchniowej obu stykających się faz • w przypadku układu – ciecz-gaz od wypadkowej energii powierzchniowej ścianek naczynia i sumarycznego napięcia powierzchniowego lustra cieczy (oprócz własności samej cieczy jest też zależny od rozmiarów lustra cieczy, który wynika z przekroju naczynia). A-menisk wklęsły B-menisk wypukły Źródło: www.wikipedia.pl

19. Dla układu gaz-ciecz w rurce z materiału trudno zwilżalnego przez tę ciecz (np. rtęć w rurce szklanej), ciecz tworzy menisk wypukły. Jeżeli ciecz odpowiednio dobrze zwilża materiał rurki (np. etanol w rurce szklanej) tworzy się menisk wklęsły. W ostatnim przypadku, przy bardzo wąskim przekroju rurki (różnym dla każdego układu ciecz-materiał ścianek) pojawia się efekt kapilarny, polegający na tendencji do pełznięcia cieczy w rurkach o niewielkiej średnicy lub w materiale porowatym o niewielkich i połączonych porach. Efekt ten jest na tyle silny, że woda w cienkich rurkach podnosi się nawet na wysokość kilku metrów. • Menisk: • wklęsły (powierzchnia cieczy w pobliżu ścianek zakrzywia się w górę - obrazek "A") - występuje gdy siły oddziaływania między cząsteczkami cieczy i ścianek są większe od sił oddziaływania między cząsteczkami cieczy • wypukły(powierzchnia cieczy w pobliżu ścianek zakrzywia się w dół - obrazek "B") - występuje gdy siły oddziaływania między cząsteczkami cieczy i ścianek są mniejsze od sił oddziaływania między cząsteczkami cieczy

20. Kulisty kształt kropli • Kropla – ciało ciekłe – zazwyczaj małej objętości, ograniczone w całości lub większości powierzchnią swobodną. Przykładem są krople deszczu, rosy lub tłuszczu w śmietanie. • Decydujący wpływ na kształt powierzchni swobodnej kropli mają siły napięcia powierzchniowego powstające wskutek oddziaływań międzycząsteczkowych. Kropla w stanie swobodnym, gdy nie działają na nią żadne siły zewnętrzne lub siły te się znoszą, przybiera kształt idealnej kuli, gdyż jest to bryła o najmniejszej możliwej powierzchni. Na kształt kropli wpływ mają też inne oddziaływania zewnętrzne i wewnętrzne, • a także wzbudzone fale. Często powoduje to, że kształt kropli znacznie odbiega od kulistego, co dotyczy zwłaszcza kropel znajdujących się na powierzchni ciał stałych oraz dużych kropel w atmosferze. Źródło: www.wikipedia.pl PI - ciśnienie w kropli, PO - ciśnienie zewnętrzne, γ - napięcie powierzchniowe, R - promień kropli.

21. OBJĘTOŚĆ WODY • Woda, jako jedna z niewielu substancji, nie zwiększa swojej objętości monotonicznie z temperaturą w całym przedziale temperatur od 0 do 100 °C. Zależność gęstości wody od temperatury pokazana jest w tabelce obok. Poniżej +3,98 °C objętość zmniejsza się wraz ze wzrostem temperatury, co wśród ogółu substancji chemicznych jest anomalią. Anomalia spowodowana jest specyficznym kształtem cząsteczki wody oraz istnieniem silnych wiązań wodorowych. Wiązania te nadają wodzie względnie dużą gęstość, a ponadto pękają w obszarze anomalnym, zwiększając nieuporządkowanie wśród cząsteczek, a co za tym idzie, zwiększając również objętość cieczy. Z tego samego powodu objętość wody wzrasta również podczas krzepnięcia – dlatego lód pływa po powierzchni wody, rozsadza naczynia, kruszy spękane skały, niszczy nawierzchnię dróg itp. Źródło: www.wikipedia.pl

22. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że średnie albedo Ziemi wynosi około 30% to stanie się oczywiste, że większość promieniowania docierającego ze Słońca jest pochłaniana przez oceany. Jeśli wybierzesz się nad Morze Śródziemne w maju lub wrześniu to przekonasz się, że temperatura powietrza zapewni Ci odczucie przyjemnego ciepła (około 24-28°C). Jednakże gdybyś chciał wtedy skorzystać z kapieli w morzu, to w maju woda będzie jeszcze chłodna po zimie, natomiast we wrześniu jej temperatura będzie wyższa i dogodna do kąpieli. Możemy stąd wyciągnąć wniosek, że chociaż w obu miesiącach temperatura powietrza była taka sama, to temperatura wody w maju była niższa, gdyż morze ochładza się i ociepla wolniej niż ląd. Oceany są wielkimi magazynami ciepła. oceany – zasobniki ciepła • Ziemia otrzymuje ze Słońca całą energię dostępną w globalnym ekosystemie, dlatego ważnym zagadnieniem jest co dzieje się z promieniowaniem słonecznym docierającym do Ziemi. Wiemy na przykład, że patrzenie na śnieg potrafi oślepić. Obiekty w jasnych kolorach, jak lód i śnieg, odbijają większość promieniowania słonecznego. Obiekty ciemne natomiast pochłaniają większość docierającego promieniowania słonecznego i nagrzewają się przy tym, czego możemy doświadczyć choćby wsiadając latem do samochodu, który ma ciemne obicia siedzeń i stał dłuższy czas na słońcu. Patrząc na Ziemię z kosmosu dostrzeżemy te same zależności. Źródło: www.chelonia.com.pl

23. PRZECHŁODZENIE ZESZKLENIE Jest to proces w pewnym sensie przeciwny do przechłodzenia. Chcąc objaśnić go prostymi słowami, można powiedzieć, że obserwuje się go, kiedy prędkość chłodzenia przewyższa prędkość wzrostu kryształu lodu. Woda nie nadąża zmieniać swojej struktury w heksagonalną lub inną krystaliczną strukturę lodu i pozostaje bezpostaciowa w stanie zamrożonym. Oczywiście, wytrzymałościowe i inne własności zeszklonej wody wyraźnie różni się od własności lodu. Taką wodę można uzyskać wpuszczając kroplę wody do naczynia z ciekłym azotem. Przechłodzenie wody – jest to niezwykły stan, w którym woda jest nadal cieczą ale jej temperatura wynosi mniej niż 0oC. By móc osiągnąć takie zjawisko należy spełnić kilka warunków takich jak: • stosunkowo niewielka masa wody (do ok 30 – 50 g), • niskie tempo chłodzenia (ok 1- 1,5o C/ min), • brak domieszek i pęcherzyków powietrza, • zupełny bezruch, w tym także brak wibracji, • idealnie gładka powierzchnia formy, • brak oddziaływań zewnętrznych, w tym strumieni promieniowania mogących wywołać konsekwencję w objętości wody. Źródło: www.digitalphoto.pl

24. Anabioza – czwarty stan skupienia wody • Zawarta w komórkach organizmów żywych woda, w tym również u człowieka, w temperaturze około 4oC może przejść w czwarty stan skupienia, który różni się zasadniczo od lodu tym, że komórki żywego organizmu nie są przy tym rozrywane. Przypomnijmy, że właśnie w tej temperaturze woda posiada maksymalną gęstość. Dla człowieka, w ponad70% składającego się z wody, jej stan odgrywa zasadniczą, życiowo ważną rolę. Stan człowieka, którego komórki zawierają wodę w czwartym stanie skupienia E.R. Mułdaszew nazwał skamieniałym., podczas gdy w literaturze światowej jest on bardziej znany jako stan anabiozy. W stanie tym, jak w śpiączce, człowiek może się znajdować dowolnie długo, przy czym procesy fizjologiczne w organizmie ustają. W stan anabiozy indyjscy i nepalscy jogini wprowadzają się drogą medytacji i mogą pozostawać w nim w głębokich jaskiniach górskich w temperaturze około 4oC dziesiątki, setki, a nawet i tysiące lat, po czym .ożywają i powracają do normalnego życia.

25. „mądra woda” • Jest to technologia kodowania sądowego: system SmartWater. Wykorzystuje się • w tym celu niewielką ilość absolutnie przezroczystej cieczy, bez koloru i zapachu, • w której znajdują się miliony niewidocznych dla oka człowieka cząsteczek. Na każdej z nich naniesiono unikatowe grawerowanie, czyli SIN-kod mądrej wody (SmartWaterIndentificationNumber). Numer ten można odczytać metodę mikrofotografii. Jest on indywidualny dla każdej rzeczy, którą chcemy uchronić od kradzieży (np. telewizor, auto, garnitur, szkatułka itp). Ciecz jest napylana na obiekt i nie pozostawia zauważalnych śladów na jego powierzchni. Cząsteczki z kodem SIN są na tyle małe, że przylepiają się do wszystkich powierzchni, wchodząc w najdrobniejsze pory. Nie da sie ich całkowicie usunąć nawet przez staranne mycie. Kiedy złodziej dotknie oznakowanej w ten sposób rzeczy, na jego skórze i ubraniu zostaną tysiące SINów, których nie jest w stanie się pozbyć przez wiele miesięcy, nawet jeżeli wie o ich istnieniu. Policji wystarczy naświetlić osobę podejrzaną promieniowaniem UV, aby dowieść faktu jej kontaktu z rzeczą oznakowaną. Skóra • i ubranie będą fosforyzować zielonym i żółtym światłem. W ten sposób można ustalić cały łańcuch przestępczy: od włamywacza do pasera.

26. Woda żywa i martwa • Woda żywa i martwa – jest określana jako odmiana ciekłej wody w postaci dwóch spinorów: dodatniego i ujemnego. W przybliżeniu można je nazywać jako woda- kwas i woda-zasada. Jeśli zasada i kwas zostaną zmieszane to w wyniku chemicznej reakcji zobojętniania powstanie sól wydzielająca się jako osad. • Warte wspomnienia są właściwości wody, która uległa ożywieniu a są to między innymi: • wzmocnienie odporności wody na szkodliwe oddziaływania, • polepszenie mikrobiologicznego stanu wody (w tym także wieksza trwałość podczas przechowywania), • następuje zmiękczenie wody, • obserwuje się poprawę właściwości smakowych takiej wody.

27. Prawo archimedesa Na ciało zanurzone w płynie (cieczy, gazie lub plazmie) działa pionowa, skierowana ku górze siła wyporu. Wartość siły jest równa ciężarowi wypartego płynu. Siła ta jest wypadkową wszystkich sił parcia płynu na ciało. • Jest to podstawowe prawo hydro- i aerostatyki określające siłę wyporu. Nazwa prawa wywodzi się od jego odkrywcy Archimedesa z Syrakuz. • Jakie wnioski wyciągamy z tego prawa: • że siła wyporu jest tym większa, im cięższy jest płyn - większa siła wyporu jest w wodzie, niż w powietrzu i większa w rtęci, niż w wodzie. • siła wyporu jest tym większa, im większe (rozmiarami, objętością) jest ciało (a przynajmniej jego zanurzona część) Źródło: www.wikipedia.pl Siłę wyporu da się zapisać wzorem: ρ płynu - gęstość płynu (cieczy, gazu) w którym zanurzone jest ciało - [w układzie SI w kg/m3] V zanurzona – objętość tej części ciała, która jest zanurzona w płynie (w układzie SI w m3) g – przyspieszenie ziemskie [w układzie SI w m/s2]

28. Pływanie ciał Po powierzchni cieczy Ciało będzie pływało po powierzchni cieczy, jeśli jego siła wyporu przy maksymalnym zanurzeniu będzie większa niż ciężar tego ciała. Gdy ciało pływa po powierzchni wody siła ciężkości jest równoważona przez siłę wyporu (siły ciężkości i wyporu mają równe wartości, ale przeciwne zwroty). Oczywiście jeśli ciało nie jest całkowicie zanurzone, to siła wyporu ma jeszcze pewien „zapas”, dzięki któremu nawet zwiększenie ciężaru ciała nie spowoduje od razu jego zatonięcia, bo automatycznie może wzrosnąć siła wyporu. Do momentu aż zanurzy się całe. Źródło: www.fizykon.org/statyka_osr_ciagle/osr_c_prawo_archimedesa.htm

29. Ciała całkowicie zanurzone Powyższy opis zachowania ciała odnosi się tylko do sytuacji, w których początkowo ciało znajdowało się w bezruchu. Jeśli wcześniej nadano mu prędkość może ono chwilowo poruszać się niezgodnie z powyższymi zasadami (do momentu, w którym tarcie płynu nie spowoduje jego zatrzymania). Nieco inaczej wygląda sytuacja ciał całkowicie zanurzonych – łodzie podwodne, zatopione obiekty, balony, tonące przedmioty itd. Tutaj mamy dwie główne możliwości • siła wyporu jest mniejsza od siły ciężkości – ciało tonie. • siła wyporu jest większa od siły ciężkości – ciało wypływa unosząc się do góry. Na pograniczu tych dwóch przypadków jest jeszcze trzeci: • siły wyporu i ciężkości są sobie równe – wtedy ciało pozostaje w bezruchu unosząc się w płynie Źródło: www.fizykon.org/statyka_osr_ciagle/osr_c_prawo_archimedesa.htm

30. Prawo pascala gdzie ρ(ro) to gęstość płynu, g- przyspieszenie ziemskie, h1, h2 to wysokości • Jeżeli na płyn (ciecz lub gaz) w zbiorniku zamkniętym wywierane jest ciśnienie zewnętrzne, to (pomijając ciśnienie hydrostatyczne) ciśnienie wewnątrz zbiornika jest wszędzie jednakowe • i równe ciśnieniu zewnętrznemu. • Zastosowanie: • pompowanie dętki, materaca, układy hamulcowe, dmuchanie balonów, młot pneumatyczny, działanie urządzeń pneumatycznych (prasa pneumatyczna) • działanie urządzeń hydraulicznych (układ hamulcowy, podnośnik hydrauliczny, prasa hydrauliczna, pompa hydrauliczna,) Źródło: www.wikipedia.pl

31. Prasa hydrauliczna jako wykorzystanie prawa pascala Przykłady zastosowania prasy hydraulicznej: do obróbki plastycznej metali podnośniki różnego rodzaju (również w windach osobowych) układy hamulcowe pojazdów samochodowych napęd różnych zespołów obrabiarek skrawających, wtryskarek itp do prasowania surowców wtórnych prasa warsztatowa o napędzie ręcznym przenośna do badania wytrzymałości skał do wyprasek zniczowych do brykietowania do fornirowania do prasowania proszków ceramicznych • Urządzenie techniczne zwielokrotniające siłę nacisku dzięki wykorzystaniu zjawiska stałości ciśnienia w zamkniętym układzie hydraulicznym • Prosta prasa hydrauliczna zbudowana jest z dwóch połączonych ze sobą cylindrów, które są wypełnione olejem hydraulicznym i zamknięte szczelnymi tłokami. Cylinder roboczy ma zwykle znacznie większą średnicę niż cylinder spełniający funkcję pompy. Jeśli działamy określoną siłą na tłok pompy, to na tłok roboczy działa znacznie większa siła. • Tłok pompy o powierzchni S1, na który działa siła F1, wywołuje w układzie ciśnienie p:

32. Paradoks hydrodynamiczny (prawo Bernoulliego) • Paradoks związany z mechaniką płynów. Jeżeli w rurze, przez którą przepływa płyn (ciecz lub gaz), występuje zwężenie, to (zgodnie z doświadczeniem i teorią) w zwężeniu ciśnienie statyczne jest niższe niż przed i za zwężeniem, co wydaje się niezgodne ze zdrowym rozsądkiem. • Błąd w potocznym rozumowaniu polega na założeniu, że płyn w zwężeniu zmniejsza swoją objętość proporcjonalnie do zmiany przekroju rury i tym samym powinno wzrastać ciśnienie. Jest jednak inaczej. Ściśliwość w wypadku małych prędkości (w stosunku do prędkości dźwięku w ośrodku) prawie nie występuje (nawet dla gazów). Płyn "radzi sobie" ze zwężeniem zwiększając prędkość przepływu. Oznacza to, że elementy płynu w obszarze początku zwężenia przyspieszają, natomiast w obszarze końca zwężenia zwalniają. Zmiana prędkości możliwa jest tylko poprzez działanie sił wewnątrz płynu, które wywołuje właśnie zmiana ciśnienia (ściślej: gradient ciśnienia). • Upraszczając: zmniejszone ciśnienie w zwężce "zasysa" płyn sprzed zwężki przyspieszając go i "zasysa" go ponownie, kiedy opuszcza zwężkę spowalniając.

33. Ciecz opływając ciało zanurzone w tej cieczy wywołuje mniejsze ciśnienie od strony gdzie droga przepływu jest dłuższa. • Równaniem Bernoulliego opisuje wiele na co dzień obserwowanych zjawisk, zależności, • a także zasad działania licznych urządzeń technicznych: • paradoks hydrodynamiczny • zjawisko zrywania dachów, gdy wieje silny wiatr • zasada działania rurki Pitota • zasada działania rurki Prandtla • zasada działania zwężki Venturiego • zasada działania palnika Bunsena • pośrednio zasady powstawania siły nośnej w skrzydle samolotu • pośrednio w powstawaniu efektu Magnusa • przyczyna osiadania statków • w ruchu na płytkim akwenie. Źródło: www.wikipedia.pl Równanie Bernoulliego nie uwzględnia tarcia wewnętrznego i strat miejscowych w płynie przejawiającego się w postaci lepkości i nagłymi zmianami przekrojów rur, zmianami kierunku przepływu, a tym samym nie odzwierciedla poprawnie zasady zachowania energii, dlatego w równaniu wprowadza się współczynnik strat. Źródło: http://learn-math.info/history/photos/Bernoulli_Daniel_4.jpeg

34. Paradoks hydrostatyczny • Paradoks związany z mechaniką płynów, polegający na tym, że ciśnienie na dnie naczynia nie zależy wprost od ciężaru cieczy zawartej w naczyniu, a zależy od wysokości słupa cieczy nad dnem. Natomiast parcie cieczy na dno naczynia zależy od pola powierzchni dna, wysokości słupa cieczy i ciężaru właściwego cieczy. Wynika z tego, że parcie cieczy na dno w naczyniach o różnych kształtach będzie takie samo, jeżeli pole powierzchni dna każdego z tych naczyń i wysokość słupa cieczy w tych naczyniach będą równe. • Fakt ten, stwierdzony po raz pierwszy przez holenderskiego uczonego Simona Stevina w XVI w., wydawał się wówczas paradoksalny, dlatego i dziś często nazywany jest paradoksem. Nazywany bywa także paradoksem Pascala, ponieważ Blaise Pascal w roku 1648 spopularyzował go demonstrując publicznie rozsadzenie beczki przy pomocy niewielkiej ilości wody. Doświadczenie to ilustrowało równocześnie prawo odkryte przez Pascala i nazwane jego imieniem. Źródło: www.wikipedia.pl

35. Przepływ płynów • Przepływ płynów ( zarówno cieczy jak i gazów) występuje pod wpływem różnicy ciśnień wytworzonej w linii (rurociągu) przy pomocy urządzeń mechanicznych (pompy, dmuchawy itp.) lub pod wpływem różnicy poziomów (naczynia połączone- słup cieczy) oraz w wyniku różnej gęstości płynów. Do przepływu płynów odnoszą się następujące pojęcia opisane wzorami: • 1. Natężęnie przepływu płynu: • masowe (Qm)- masa płynu przepływająca przez • przekrój rurociągu w określonym czasie [Mg/s]. • objętościowe (Qv)- stosunek masowego przepływu • płynu (Qm) do gęstości tego płynu [m3/s]. • średnia prędkość liniowa (w) - stosunek • objętościowego natężenia przepływu do • pola przekroju rurociągu (S)

36. Charakter przepływu opisuje bezwymiarowa liczba Reynoldsa (Re) wyrażająca zależność między prędkością przepływu płynu (w), średnicą rurociągu (D), gęstością płynu (ρ) oraz jego lepkością (η): • 2. Rodzaje przepływu płynów. • Przepływ płynów można podzielić na laminarny (uwarstwiony): 3. Równanie ciągłości strumienia. W przypadku przepływu płynu poruszającego się ruchem ustalonym, tzn. takim, gdzie prędkość miejscowa i ciśnienie w każdym punkcie płynu nie zmieniają się w czasie, masy płynu przpływające przez przekroje S1 i S2 są sobie równe. Źródło: www.inzchem.republika.pl/prawa/plyny.html

37. Zjawisko włoskowatości • Bardzo wąskie rurki, których średnica jest rzędu jednego milimetra lub mniejsza, nazywamy włoskowatymi lub kapilarnymi (od łacińskiego słowa capillus - włos). Jeśli taką rurkę zanurzymy w cieczy, która ją zwilża (na przykład rurkę szklaną w wodzie), to tworzy się menisk wklęsły. Powstaje wtedy ciśnienie powierzchniowe, które powoduje podnoszenie się cieczy powyżej powierzchni swobodnej cieczy w danym naczyniu (rysunek z lewej). Im mniejsza jest średnica naczynia tym wysokość na jaką podnosi się woda jest większa. • Ciecz niezwilżająca rurki włoskowatej opuszcza się poniżej powierzchni cieczy w naczyniu. Tak zachowuje się rurka szklana, posmarowana tłuszczem, zanurzona w wodzie (pokazuje to rysunek z prawej strony). • Zjawiska włoskowate często spotykamy w przyrodzie. Występowanie ich tłumaczy higroskopijność szeregu ciał, tzn. ich zdolność do pochłaniania wilgoci. Substancją higroskopijna jest wata, tkaniny, gleba, beton. Widocznie te substancje składają się z mikroskopijnych naczyń i są one zwilżane przez wodę, czyli siły przylegania są większe niż spójności. Źródło: www.fizyka.net

38. Siły przylegania i spójności • Cząsteczki cieczy przyciągają się wzajemnie. Jest to przejaw oddziaływania elektromagnetycznego. Siły te nazywamy siłami spójności. W pobliżu ścianek oprócz sił spójności działają siły oddziaływania między cząsteczkami cieczy i cząsteczkami ciała stałego nazwane siłami przylegania. • Jeśli siły spójności są większe od sił przylegania to mówimy, że ciecz nie zwilża ścianek naczynia i tworzy się wtedy menisk wypukły. Tak zachowuje się rtęć w szklanych naczyniach. Można to również zaobserwować jeśli naczynie szklane natłuścimy i wlejemy wodę, bowiem siły przylegania między cząsteczkami wody i tłuszczu są znacznie mniejsze od sił spójności między cząsteczkami wody. Własność tą wykorzystują kaczki i inne ptaki wodne. • Jeśli siły przylegania są większe od sił spójności to mówimy, że ciecz zwilża ścianki naczynia i tworzy się wtedy menisk wklęsły. Tak zachowuje się woda w szklanej rurce. Menisk wypukły Źródło: www.fizyka.net Menisk wklęsły Źródło: www.fizyka.net

39. wilgotność • Jest to zawartość pary wodnej w powietrzu. • Maksymalna wilgotność, czyli maksymalna ilość pary wodnej w określonej ilości powietrza silnie zależy od temperatury powietrza. Im wyższa temperatura powietrza, tym więcej pary wodnej może się w nim znajdować. Źródło: www.wikipedia.pl • Przekroczenie maksymalnej wilgotności (np. w wyniku obniżenia temperatury powietrza) powoduje skraplanie się pary wodnej. Dlatego właśnie powstaje wieczorna (nocna) rosa. Nagrzane w dzień powietrze może zawierać w sobie dużo pary wodnej, gdy przychodzi noc, powietrze ochładza się i spada przez to maksymalna ilość pary wodnej, która może być w nim zawarta. Nadmiar pary wodnej skrapla się, tworząc na powierzchni ziemi kropelki rosy

40. Wilgotność charakteryzuje się na różne sposoby. Najpopularniejsze to: • wilgotność bezwzględna – masa pary wodnej wyrażona w gramach zawarta w 1 m³ powietrza. Wilgotność bezwzględna pary wodnej nazywana jest także gęstością bezwzględną pary wodnej. • wilgotność właściwa – Określa stosunek rzeczywistej ilości pary wodnej zawartej w powietrzu do maksymalnej zawartości pary wodnej w powietrzu przy całkowitym nasyceniu (100% wilgotności) przy tym samym ciśnieniu i temperaturze. Rejestrowana jest na stacjach synoptycznych przez urządzenia zwane higrografem. Wyrażana jest procentach. • wilgotność względna - wyrażony w procentach stosunek ciśnienia cząstkowego pary wodnej zawartej w powietrzu do prężności pary wodnej nasyconej w tej samej temperaturze, • prężność pary wodnej - ciśnienie parcjalne (cząstkowe), wywierane przez parę wodną w powietrzu. • Do pomiaru wilgotności powietrza używa się różnego rodzaju psychrometrów i higrometrów z których najprostszym jest higrometr włosowy.

41. Para wodna Dla danej temperatury ustala się równowaga zależna od ciśnienia wywoływanego przez cząstki pary wodnej, tzw. ciśnienie parcjalne, a nie zależy ono od ciśnienia wywieranego przez inne gazy na wodę. Gdy cząstek pary jest mniej to przeważa parowanie, natomiast gdy cząstek jest zbyt dużo, przeważa skraplanie. Stan gazowy wody. Jako prawie czysty gaz, występuje w naturze w gejzerach, w gorących jaskiniach, jest wyrzucana z podziemi, jest wytwarzana i używana w technice oraz w gospodarstwie domowym. Jest też składnikiem powietrza atmosferycznego, jej zawartość w powietrzu zmienia się. Para wodna powstaje w wyniku parowania wody lub sublimacji lodu. Podczas tego procesu cząsteczka wody odrywa się od cieczy lub ciała stałego i przechodzi do gazu. Takie przejście wymaga dostarczenia energii. Energia ta jest zwykle pobierana z cieczy w postaci ciepła, przez co następuje oziębianie cieczy. Na granicy ciecz - gaz zachodzi też przechodzenie cząsteczek od gazu do cieczy (skraplanie). Źródło: www.wikipedia.pl

42. Rodzaje pary wodnej Para mokra Para sucha Para nie zawierająca cząsteczek cieczy, np. para przegrzana. Parametry: temperatura ciśnienie Para mokra to mieszanina pary nasyconej i cieczy nasyconej. Ma temperaturę równą temperaturze parowania cieczy przy danym ciśnieniu, czyli temperaturze nasycenia. Przykładem pary mokrej jest para wydobywająca się z czajnika. Para mokra otrzymywana jest np. w kotle parowym bez przegrzewacza. Stosowana jest w celach grzewczych i technologicznych. W maszynach parowych tłokowych i turbinach została zastąpiona parą przegrzaną, co podniosło sprawność tych urządzeń. Stosowana jest także w niektórych rozwiązaniach elektrowni jądrowych. Dawniej stosowano ją w parowozach, a w tym we wszystkich parowozach bezogniowych. Źródło: www.fizyka.net.pl

43. Para nasycona Para przesycona Para przechłodzona (para przesycona) to para mająca temperaturę niższą niż temperatura pary nasyconej przy tym samym ciśnieniu. Nie skrapla się z braku centrów kondensacji. Występuje w powietrzu. W laboratorium otrzymywana przez zmniejszenie ciśnienia pary suchej, jest wykorzystywana w komorze Wilsona. Jest to gaz pozostający w równowadze z fazą ciekłą tej samej substancji. Para ta ma największe możliwe dla danej temperatury ciśnienie i gęstość. Ciśnienie pary nasyconej jest niezależne od objętości. Zmniejszanie objętości w stałej temperaturze powoduje skraplanie pary, a stan równowagi w dalszym ciągu istnieje. Zwiększanie objętości powoduje wyparowanie cieczy bez obniżenia ciśnienia pary nasyconej. Stan pary nasyconej istnieje w zamkniętych naczyniach z cieczą, na przykład w butli z płynnym gazem propan-butan. Para nasycona pojawia się również w układach otwartych. Przykładem może być para wodna zawarta w powietrzu podczas wieczornego obniżania się temperatury. Po osiągnięciu pewnej temperatury zwanej punktem rosy, woda skrapla się tworząc mgłę. Źródło: www.woda.ovh.org

44. Punkt rosy • Temperatura punktu rosy lub punkt rosy – temperatura, • w której, przy danym składzie gazu lub mieszaniny • gazów i ustalonym ciśnieniu, może rozpocząć się • proces skraplania gazu lub wybranego składnika • mieszaniny gazu. • Rozpatrywany składnik gazu (np. para wodna) ma w obecnej temperaturze ciśnienie parcjalne równe ciśnieniu pary nasyconej tego składnika w temperaturze punktu rosy. • W przypadku pary wodnej w powietrzu, jest to temperatura, w której para wodna zawarta • w powietrzu staje się nasycona (przy zastanym składzie i ciśnieniu powietrza), • a poniżej tej temperatury staje się przesycona i skrapla się lub resublimuje. • Zjawisko znalazło zastosowanie do budowy psychrometrów, laboratoryjnych przyrządów do pomiaru wilgotności powietrza. Wypolerowaną płytkę ochładza się, aż do zauważenia na niej kropelek rosy, temperatura płytki określa temperaturę punktu rosy. Na podstawie tabeli określającej ciśnienie pary wodnej nasyconej, określa się zawartość pary w powietrzu. Źródło: http://www.ulicafotograficzna.pl/foto2/2229_rosa_b.jpg

45. Diagram przejść fazowych wody • Punkt potrójny – stan, w jakim dana substancja może istnieć w trzech stanach skupienia równocześnie w równowadze termodynamicznej. Punkt ten określony jest przez temperaturę i ciśnienie punktu potrójnego. Na diagramie fazowym, ukazującym zależności ciśnienia od temperatury stanów równowagi faz, jest to punkt przecięcia krzywych równowagi fazowej substancji odpowiadający stanowi równowagi trwałej trzech stanów skupienia (ciało stałe, ciecz, gaz). • Punkt potrójny jest wielkością charakterystyczną dla danej substancji, podawany jest w opisach substancji. Punkty potrójne niektórych substancji są używane jako wzorce skali temperatur. Niektóre substancje nie mają punktu potrójnego, ponieważ nie występują we wszystkich trzech stanach skupienia. Przyczyną tego może być rozkład tych substancji w temperaturze mniejszej od temperatury przejścia fazowego, niezależnie od ciśnienia. Źródło: www.wikipedia.pl

46. Prawo stygnięcia wody • W fizyce jest to prawo określające z jaką szybkością ciała przekazują sobie energię cieplną w wyniku przewodnictwa ciepła. Prawo zostało sformułowane przez Izaaka Newtona. • Prawo nie obowiązuje jeżeli przekazywanie energii cieplnej odbywa się przez promieniowanie cieplne, konwekcję lub przewodzeniu towarzyszy zmiana stanu skupienia (np. parowanie). • "Szybkość z jaką układ stygnie jest proporcjonalna do różnicy temperatur pomiędzy układem a otoczeniem.„ • Matematycznie można to wyrazić jako: • gdzie: • T - temperatura ciała; • TR - temperatura otoczenia; • ΔT - różnica temperatur układu i otoczenia; • t - czas; • k - stała dla danego układu (zależna m.in. od fizycznej wielkości układu, jego pojemności cieplnej i jego wewnętrznej struktury, przenikalności cieplnej ścianek • układu, rodzaju otoczenia).

47. Krzywa stygnięcia wody Krzywa ostygania ilustrująca spadek temperatury stygnącego ciała w czasie. Źródło: www.wikipedia.pl

48. doświadczenia Zamiana wody z olejem 3. Obserwacje: Ciecz o większej gęstości przemieści się do góry, a woda przeleje na dół, wąska stróżką nie mieszając cieczy. Ciecze zamienią się miejscami. 4. Rysunek do przebiegu doświadczenia: 5. Wnioski z doświadczenia: Ciecze zamieniły się miejscami, ponieważ olej ma większą gęstość niż woda. Doświadczenie przeprowadzone zostało sprawnie(bez kłopotów). 1.Przyrządy: • 2 kieliszki, • woda • olej, • plastikowa karta (telefoniczna) 2.Przebieg: Nalewamy do 2 kieliszków, do pełna w jednym wodę w drugim olej. Na kieliszek z wodą kładziemy kartę plastikową(telefoniczną). Energicznym ruchem obracamy do góry dnem i kładziemy na kieliszek z olejem. Delikatnie przesuwamy kartę między kieliszkami, aby zrobić małą szparkę między kieliszkami.

49. Przechłodzenie wody 4. Rysunek do przebiegu doświadczenia: 5. Wnioski do doświadczenia: Na początku doświadczenia, słoiczek z małą ilością wody o temperaturze pokojowej włożono do pojemnika z lodem, aby schłodzić wodę. Po schłodzeniu wody w lodzie (ok. 15 min.) wyjęto słoiczek z lodu. Podczas wstrząśnięcia woda oddała ciepło obniżając swoją temperaturę do 0 C, w ten sposób uzyskano lód w słoiczku. 1.Przyrządy: • termometr, • naczynie, • lód, • Sól 2. Przebieg: Do szklanego małego naczynia nalewamy przegotowaną, ochłodzoną wodę i wkładamy termometr. Zbiornik ten wkładamy do naczynia zawierającego pokruszony lód z solą. Po schłodzeniu wody (nawet do -10 C) bez zamrażania. Wyciągamy zbiornik z wodą i wstrząsamy gwałtownie. 3.Obserwacje: Woda zamarza, a temperatura wzrasta do 0 C.

50. Wyznaczanie ciepła topnienia lodu 1. Przyrządy : • waga laboratoryjna • lód • woda • kalorymetr • termometr