1 / 25

TEKEL’in EDEBİ ve EKONOMİ-POLİTİK TARİHİ

TEKEL’in EDEBİ ve EKONOMİ-POLİTİK TARİHİ. Dr. Nazmi Bilir nbilir@hacettepe.edu.tr 17 Kasım 2012 – İzmir. Tekel’in ( yokedilme ) öyküsü. 1984 yılına kadar tütün tarımı ve tütün ürünleri üretimi, fiyatlandırma ve satışı “devlet Tekel’i” 3 adımlık “oyun”

hagop
Download Presentation

TEKEL’in EDEBİ ve EKONOMİ-POLİTİK TARİHİ

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. TEKEL’in EDEBİ ve EKONOMİ-POLİTİK TARİHİ Dr. Nazmi Bilir nbilir@hacettepe.edu.tr 17 Kasım 2012 – İzmir

  2. Tekel’in (yokedilme)öyküsü 1984 yılına kadar tütün tarımı ve tütün ürünleri üretimi, fiyatlandırma ve satışı “devlet Tekel’i” 3 adımlık “oyun” 1. adım: 1984 yılında “tütün ürünü ithaline izin veren” yasa – “Tekel tarafından ithal ve satış” Geliri kaçakçıya --- “vergisi hazineye” 2. adım: 1986 – “Tekel” yetkisi kaldırıldı 3. adım: 1991 – yabanci firmalara sigara fabrikası kurma ve üretim yapma olanağı 1991 – tütün kontrolü kanunu – “veto” (Reklam yasağı maddesi ticaret özgürlüğüne aykırı) SON ADIM – SATIŞ, 2008

  3. Türkiye’de tütün 1601-1605 İngiliz, Venedik ve İspanyol gemiciler Tütün tarımı – Makedonya, Kırcaali... Din adamları: “dine uygun değil” – yasak I. Ahmet, Genç Osman dönemleri – 1610-30 yılları Saray başcerrahı İbrahim Efendi çabaları IV. Murat – oğlu doğunca şenlik – kavga, yangın.. (doğum: 1612 – padişah: 1623 – ölüm: 1640 gut)

  4. Türkiye’de tütün 1646: Şeyh-ül İslam Bahai Efendi fetvası – serbest Tütün içtiği için IV Murat döneminde sürgünde IV. Mehmet (Avcı Mehmet) geri getiriyor – Şeyh-ül İslam 1688: Tütün ürünlerine vergi (ilk kez) 1690: Tütün ekim alanları kayıt altına alınıyor 1696: Tütün ihracatı başlıyor

  5. Türkiye’de tütün 1840-1855: asker ocağı masrafları, Kırım savaşı Galip ama ekonomisi çöküyor 1854: İlk dış borç – (30 bin altın) tütün vergileri artırıldı 1861 – tütün ithalatı yasaklanıyor 1862 – İnhisar İdaresi (Tekel) kuruluyor Tütün işleri devlet kontrolüne alınıyor 1872: tütün üretim-satış yetkileri yabancılara satılıyor 3500 altın karşılığında iki Rum bankerine 1877-78 – Osmanlı – Rus Savaşı Yenilgi (35 bin altın savaş tazminatı) 1879 – Galata bankerlerine devir (borç karşılığında)

  6. Türkiye’de tütün 1882: Duyun-u Umumiye (Genel Borçlar) idaresine devir – devletin borçlarına karşılık 1883: Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterek-ülmenfaa Reji Şirketikuruluyor Fransız şirketi – 4 milyon İngiliz Lirası sermaye Osmanlı tütünleri ve gelirlerinin idaresi Reji’ye Reji, satıştan hükümete pay veriyor Ama tütün çiftçisini de “eziyor” Necati Cumalı: Tütün Zamanı (Zeliş), Yağmurlarla Topraklar, Acı Tütün ..

  7. Türkiye’de tütün Reji yönetiminin baskıcı uygulamaları – Kaçakçılık?? – kaçakçılık önlemi - “kolcu” sistemi Tütün üreticileri üzerinde “sömürü” düzeni ... Reji kolluk kuvvetleri 20 bin (?60 bin) tütün çiftçisini öldürüldü – “Çökertme’li Halil” “Çökertme” – “oyun oynanacak türkü değil” ... “AĞIT” 1908: II. Abdülhamit kamulaştırma isteği --- vazgeçiyor Fransız sermayesinin ülkeden çekilme tehdidi 1925: Reji’nin kamulaştırılması: 4 milyon TL Cumhuriyet’in ilk işlevlerinden birisi 1926 TEKEL kuruldu Tütün üretim ve satışı devlet kontrolünde

  8. İsmet Paşa’nın 8 Kasım 1928’de Türkiye Büyük Meclisinde yaptığı konuşma: “Tütün ürünümüz için bir özel noktayı arz edeceğim: Haklı şöhreti bütün dünyaya yayılmış olan tütünlerimizden yararlanmak isteyen bir çok ülke vardır; bu konuda uzmanlığı bilinen Tekel idaremizle işleme girişmek istiyorlar. Bilirsiniz ki, Türkiye’de Tekel konusu özel bir yasa ile birkaç yıldan beri deneyim dönemindedir. Deneyimler Tekel usulünün bu ülke için en doğru olduğunu kanıtlamıştır. Beş yıl önce ülkeye 4-5 milyon TL gelir bırakan Reji, devlet elinde, içinde bulunduğumuz yılın gelirini 22 milyona bağlamak yolundadır. Görülüyor ki, devlet tekeli konusu bizim için çözüme kavuşturulmuştur. Durum böyle iken, Tekel’in geleceğinin belirsiz olacağı sanısı ile yararlı çalışmaları sekteye uğratmak anlamsız ve zararlı oluyor”

  9. Türkiye’de yabancı sigara dönemi 1970’lerin başında Amerikan sigaraları (kaçak) girdi – “Damak zevki” değişti Kaçak sigara – vergi kaybı 1979: Demirel hükümetinin programı: yerli ve yabancı özel teşebbüse sigara üretimi ve dağıtımı izni verileceği ... “yol gözüktü” Tekel yatırımları 1980 sonrasında yavaşlatıldı, 1984 yılında tamamıyla durduruldu

  10. Tekel’in zarar etmesi 1983 yılında hisselerinin çoğunluğu Rothmans Şirketi’ne azınlık hisseleri ise Bitlis’teki girişimcilere ait olan ve sigaraları ihraç etmesi şartıyla “Bitlis Entegre Sanayi BEST” kuruldu Şirket ürünlerini ihraç edemedi – zarar etti --- 1997 yılında Tekel tarafından satın alındı: Tekel’in zarar öyküleri – “satış” gerekçeleri... 1986: TBMM’de “KİT’lerin Özelleştirilmesi Kanunu” (No. 3291) kabul ediliyor (Merkez Bankası Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”a ekleniyor !!! ... Saat 03:00 (muhalefete gol attık) Böylece Türk tütünü tekeli kaldırıldı

  11. Türkiye’de yabancı sigara dönemi 11.04.1983 ve 19.10. 1983 tarihlerinde düzenlemeler ile “kamu iktisadi kuruluşu” haline getirildi – “tütün ithalatı” 121 yıl (1862–1983) yasaklanmış olan tütün ve tütün mamullerinin ithalatı 1983 yılında serbest oldu ABD’de sigara tüketimi azalırken üretim arttı – “satacak yer Çokuluslu sigara kartelleri, ülkelerinde kaybettikleri pazarı gelişmekte olan ülkelerde yeni tesisler kurarak elde ettiler. 1992: İzmir Torbalı: Philip Morris – Sabancı ortaklığı 2002: İzmir Tire: BAT – Koç ortaklığı (Tekel Akhisar fab. talip oldu, anlaşamayınca Tire’de ayrı fabrika)

  12. Bu süreçte bakan istifaları Ulusu hükümetinin Gümrük ve Tekel Bakanı Recai Baturalp Özal'ın ilk Gümrük ve Tekel Bakanı Vural Arıkan Sağlık Bakanı Bülent Akarcalı, 1989 Özelleştirmeden sorumlu Devlet Bakanı Yüksel Yalova (Philip Morris ile BAT arasındaki çıkar çatışması)

  13. Türkiye’de tütün 1989: Tekel 2000 (%85 Amerikan tütünü) (Amerikan tütünü ithalatı gerekçesi) 1990: PM-Sabancı fabrika kurma, DPT izni 1992 üretim başladı 1995: Tekel 2001 (%85 Amerikan tütünü) 2002 BAT – Koç ortaklığı – Tire’de fabrika

  14. ÖZELLEŞTİRMENİN FELSEFESİ Özelleştirmenin ana felsefesi, devletin, asli görevleri olan adalet ve güvenliğin sağlanması yolundaki harcamalar ile özel sektör tarafından yüklenilemeyecek altyapı yatırımlarına yönelmesi, ekonominin ise pazar mekanizmaları tarafından yönlendirilmesidir

  15. TÜRKİYE'DE ÖZELLEŞTİRMEAmaçlar Özelleştirme ile rekabete dayalı piyasa ekonomisinin oluşturulması, devlet bütçesi üzerindeki KİT finansman yükünün azaltılması, (önceden artırılmıştı...) sermaye piyasasının geliştirilmesi, atıl tasarrufların ekonomiye kazandırılması amaçlanıyor.   TC Başbakanlık Özelleştirme İdaresi

  16. TÜRKİYE'DE ÖZELLEŞTİRME İlk düzenleme, 29.2.1984 tarih ve 2983 sayılı Kanun Gelir ortaklığı senedi, hisse senedi ve işletme hakkı devrinden oluşan özelleştirme yöntemleri tanımlandı, Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı Kurulu, Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Kamu Ortaklığı Fonu kuruldu Hemen sonra 2985 sayılı Kanun ile Toplu Konut Fonu kurularak, Fonun, Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı Kurulu ve Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi ile ilişkileri tanımlandı

  17. TÜRKİYE'DE ÖZELLEŞTİRME İkinci düzenleme 8/6/1984 tarih ve 233 sayılı KHK'nin 38'inci maddesi Daha önce Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı Kurulu'na verilen özelleştirme ile ilgili karar alma yetkisiEkonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulu'na verilmiş ve yürütme görevi Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi'nde bırakılmıştır

  18. Özelleştirme ile ilgili “görüşler Özelleştirmeye karşı çıkanların aslında Türkiye’nin demokratikleştirilmesini engellemeye çalıştıkları sonucu ortaya çıkıyor (Asaf Savaş Akat, 1994) KİT’ler bir hırsızlık yuvasıdır (nasıl oldu acaba??). Özelleşmeye karşı çıkmak, hırsızlık ve sömürü düzeninin devamını istemektir (Burhan Özfatura) (özelleşme)“Ya olacak, ya olacak” (Tansu Çiller) Kellemiz gitse de özelleştirme yapılacak (Necmettin Cevheri) KİT’ler canavardır, özelleştirmeye karşı çıkan da vatan hainidir!” (Sakıp Sabancı)

  19. Özelleştirme ile ilgili “görüşler "Türkiye'de önemli bir yatırım konusu olan sigara fabrikaları atıl duruma düşecektir, işsizlik sorununu yaratacaktır. Bir ülkeye Virginia tütünü alışkanlığı girdiği vakit, o, Doğu tütünü alışkanlığını ve zevkini kısa sürede eritir, veya alt eder. Böylece sigara piyasası yabancı sermayenin eline geçmiş olacaktır. Bu,Türkiye için gereksiz döviz kaybına neden olacaktır. Daha önemlisi, tütüncülüğümüzün yiyeceği darbedir. Türk tütünü genellikle kıraç topraklarda yetişir. Bu arazi başka ürünlerin yetişmesine elverişli değildir (Bülent Ecevit)

  20. TEBLİĞBaşbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığından:ÖZELLEŞTİRME YÜKSEK KURULU KARARI Tarih : 22/4/2008 Karar No : 2008/23 Konu : TEKEL Sigara özelleştirmesi hk. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (İdare)’nın 01.04.2008 tarihli ve 2574 sayılı yazısına istinaden; ... TEKEL’in bağlı ortaklığı Sigara Sanayii İşletmeleri ve Ticareti A.Ş.’ne (ŞİRKET) ait ... British American Tobacco Tütün Mamulleri Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ne 1.720.000.000.- (Birmilyar yediyüzyirmi milyon) ABD Doları peşin bedelle ... Bu yıllarda Tekel 2001 %14 pay ile piyasada birinci Gallagher (İng.) benzer büyüklükte 14.7 milyar dolar Reemtsma (Alm.) daha küçük 6.2 milyar dolar

  21. Tekel’in satışına itiraz ve itirazın reddi Tek Gıda İş Sendikası ve Tütün Eksperleri Derneği3 Mart 2008 tarihinde Danıştay 13. Dairesi Başkanlığı’na itiraz başvurusu (satışa olanak veren ihale komisyonu kararının iptali ve yürütmenin durdurulması) Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, TEKEL'e bağlı sigara üretimi işiyle ilgili varlıkların özelletirilmesine olanak tanıyan işlemlerin yürütmesinin durdurulması istemlerinin reddine ilişkin Danıştay 13. Daire kararlarına yapılan itirazı reddetti (4 Haziran 2009)

  22. REKABET KURULUNUN 27 MART 2008 TARİHLİ KARARI ..... Sigara Sanayii İşletmeleri ve Tic. A.Ş.’ye ait tütün mamulü üretim işi ile ilgili varlıkların British American Tobacco Tütün Mamulleri San. ve Tic. A.Ş.... tarafından bir bütün halinde devralınmasının.... pazarda rekabetin önemli ölçüde azalması sonucuna yol açmayacağına, bu nedenle bildirim konusu işleme izin verilmesine karar verilmiştir.

  23. Halil’in türküsüRüştü Gür – Muzaffer SarısözenBodrum – Muğla • Çökertme’den çıktım da Halil’im • Aman başım selamet…. • Bitez (de) yalısına varmadan Halil’im • Aman koptu kıyamet… • ….. • Gidelim gidelim Halil’im • Çökertme’ye varalım…. • Kolcular gelirse Halil’im, • Nerelere kaçalım … • …. • Teslim olmayalım Halil’im • Aman kurşun sıkalım… • ….

  24. Necati Cumalı • Tütün Zamanı (Zeliş’in Öyküsü) • Yağmurlarla Topraklar • Acı Tütün

More Related