Bölüm 8 Tam Rekabet ve Tekel (Monopol) Piyasaları

1. Bölüm 8Tam Rekabetve Tekel (Monopol) Piyasaları David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2. Tam Rekabet • Birçok alıcı ve satıcı • Öyle ki hiçbir birey verdiği karar sonucunda piyasada oluşan fiyatı etkileyemez. • Firmalar piyasada oluşan fiyatı veri olarak alıp kabul etmek zorundadır • Değişik firmalar tarafından üretilen ürün aynıdır (homojen). • Müşteriler tam bilgiye (perfect information) sahiptir. • Dolayısıyla, temsili firma yatay eksene paralel talep eğrisi ile karşı karşıyadırlar. • Piyasaya firmaların girişi ve çıkışı serbesttir. Tam rekabet piyasasının dört özelliği:

3. £ SMC SATC C P3 SAVC P1 A Q3 Q1 çıktı TAM REKABET koşulları altında arz eğrisi (1) • Piyasada oluşan fiyat P3’ün üstündeyse, firma kısa dönemde fırsat maliyetini aşan bir gelir elde ettiğinden NORMAL-ÜSTÜ kâr elde eder. • Fiyat P3’e eşit ise NORMAL KÂR elde eder.

4. £ SMC SATC C P3 SAVC P1 A Q3 Q1 çıktı TAM REKABET koşulları altında arz eğrisi (2) • Fiyat P1 and P3 aralığındaysa (A ve C), firma kısa-dönemli zarar etse de piyasada kalmayı sürdürür. • Fiyat P1’in (KAPATMA FİYATI) altındaysa, firma kısa-dönem değişken maliyetini bu fiyattan karşılayamadığı için üretimini durdurur.

5. £ SMC SATC C P3 SAVC P1 A Q3 Q1 çıktı TAM REKABET koşulları altında arz eğrisi (3) • Ve firmanın herhangi bir fiyat düzeyinde ne kadar üretim yapmak istediğini gösterir. • Dolayısıyla SMC eğrisinin SAVC eğrisi üzerinde kalan parçası firmanın KISA-DÖNEM ARZ EĞRİSİ’dir.

6. SMC £ £ SRSS SAC P P Talep=MR=AR D q çıktı Q çıktı Tam rekabet koşullarında Firma ve Endüstri Dengesi-KISA DÖNEM- (1) Firma Endüstri Piyasa fiyatı, endüstri çapında, arzla talebin kesiştiği yerde oluşur. – endüstri arz eğrisi tekil firmaların arz eğrilerinin (yani SMC’lerin SAVC üzerinde kalan kısımlarının) toplanmasıyla elde edilir.

7. SMC £ £ SRSS SAC P P D=MR=AR D q çıktı Q çıktı Tam rekabet koşullarında Firma ve Endüstri Dengesi -KISA DÖNEM- (2) Endüstri Firma Firma P fiyatını kabul etmek zorundadır. – ve üretim miktarını (q) kârını maksimize edecek olan SMC=MR noktasında belirler.

8. £ SRSS P D Q çıktı Tam rekabet koşullarında Firma ve Endüstri Dengesi -KISA DÖNEM- (3) Endüstri Firma £ SMC SRSS1 SAC P Talep=MR=AR P1 q Q1 çıktı Fiyat P düzeyindeyken firmanın kazandığı kâr taralı alandır. Normal-üstü bu kâr endüstriye yeni firmaların girmesini teşvik eder. Endüstride firma sayısı artarken endüstri arz eğrisi sağa doğru kayar ve piyasa fiyatı düşer.

9. LMC £ £ SRSS LAC LRSS P* P* Talep=MR=AR D Q q* çıktı çıktı Uzun Dönemde Denge Firma ENDÜSTRİ Firmalar, LAC eğrisinin minimumunda olan LMC=MR noktasında normal kâr elde ederler ve uzun-dönem dengesine yerleşir. Uzun-dönem endüstri arz eğrisi yatay eksene paraleldir. Firma girişiyle endüstrinin büyümesi girdi fiyatlarını arttırıyorsa, uzun-dönem arz eğrisi yatay değil, pozitif eğimlidir.

10. £ D' D SRSS P1 P0 D' D Q1 Q0 çıktı Kısa Dönemde Piyasa Talebindeki Artışa Verilen Cevap: Tam rekabet altında piyasanın P0Q0noktasında dengede olduğunu varsayalım. Piyasa talebi D’D’ ye kayarsa... Kısa dönemde yeni denge noktası P1Q1 olur... – tekil firmalar SMC eğrileri üzerinde genişleyerek bu duruma cevap verirler.

11. P2 LRSS – sonunda piyasa P2Q2 noktasında dengeye gelir. Q2 Uzun Dönemde Piyasa Talebindeki Artışa Verilen Cevap: £ Uzun dönemde, normal-üstü kâr nedeniyle piyasaya yeni firmalar girmeye başlar. D' SRSS D ve firmalar sabit faktörlerini değiştirip daha fazla arzedebilir P1 Eğer ücretler bu genişlemeden dolayı artıyorsa, uzun-dönem arz eğrisi pozitif eğimli olur. P0 D' D Q0 Q1 çıktı

12. Tekel • Tekelci: • Endüstriye mal arzeden tek üreticidir. • Ürettiği malı ikame edecek herhangi bir mal yoktur. • Piyasaya başka firmaların girişi doğal, yasal ya da maliyet avantajı gibi sebeplerden engellenmektedir. • Piyasadaki talebi tek başına kendisi karşılar. • Tam rekabetteki durumun aksine, MR herzaman AR’nin altındadır.

13. Tekel Çeşitleri • Doğal Kaynak Tekeli: • Üretimde kullanılan girdi tek firmanın kontrolu altında olabilir. Bu durumda üretim sadece bir firma tarafından yapılacağından, piyasa yapısı tekelci olur. • Yasal Tekel: • Hükümet belirli bir malın üretimi için çeşitli sebeplerden dolayı sadece bir firmaya izin verebilir. • Doğal Tekel: • Bir firma maliyet ve ölçek yapısıyla malı piyasaya diğer firmalarla beraber olduğundan daha ucuza üretebiliyorsa, o piyasada tek üretici olur. Bir başka deyişle, diğer firmalar bu maliyetlere üretim yapamayacaklarından piyasada tek üretici kalır.

14. £ MC AC P1 D = AR MR MC=MR Q1 çıktı Tekelci firma kârını nasıl maksimize eder? Kâr, MC = MR olduğu nokta olan Q1P1de maksimize olur. Bu noktada, AR AC’den büyük olduğu için firma, fırsat maliyetinden fazla kazanır ve normal-üstü kâr elde eder. Normal-üstü kâr olsa da endüstriye giriş engellendiği için yeni firmalar piyasaya giremezler.

15. £ SRSS =SMC Rekabetçi denge noktası çıktının Q1 ve fiyatın P1 olduğu A noktasıdır. P2 A P1 Tekelci ise kârını kısa dönemde MR=SMC olan P2Q2 noktasında maksimize eder. D MR Q2 Q1 çıktı Tekel ve Tam Rekabet Karşılaştırması (1)

16. Tekel ve Tam RekabetKarşılaştırması (2) • Tekeli tam rekabet piyasası ile karşılaştırdığımızda görüyoruz ki, tekel demek: • Daha yüksek fiyat • Daha düşük çıktı demektir • Kaynak dağılımı ve gelir dağılımını bozucu etkileri vardır. • Tüketiciler tekel dolayısıyla hep kaybederler mi? • Öyle endüstriler vardır ki, o endüstride üretim yapmak ancak büyük ölçekte üretim yapmakla mümkündür. • Tekelcinin ölçek ekonomileri yaratma şansı vardır. Dolayısıyla, üretim düzeyi arttıkça maliyetleri düşer. Tekel yerine daha küçük ölçekte üretim yapacak firmalar, ölçek ekonomilerinden faydalanamayacakları için, aynı ürünü tekelcinin üreteceğinden daha pahalıya mal edebilirler.

17. £ P1 LMC LAC D MR Q1 çıktı Doğal Tekel • Bu firma piyasa talebine göre önemli bir ölçek ekonomisinden faydalanır. • LAC piyasa talebinin sağında minimum noktasına ulaşıyor. • En büyük firma herzaman maliyet konusunda avantajlıdır. • Hiçbir firma bu maliyet yapısıyla rekabet edemeyeceğinden, firma tüm endüstriyi domine eder. • Bu DOĞAL TEKELdir.

18. Fiyat Farklılaştıran Tekel • Tekelcinin, • Talep esneklikleri birbirinden farklı iki farklı gruba mal satabildiğini varsayalım. • Örneğin, aynı uçaktaki 1.Sınıf ve Ekonomik koltuklar. Tekelci, işadamlarına turistlere sattığından daha yüksek fiyatta bilet satabilir ve kârını daha da arttırabilir. • Fiyat farklılaştırma, alındıktan sonra bir daha alınıp satılması mümkün olmayan mallarda geçerli bir uygulamadır. • Uluslararası dergiler her ülkede farklı fiyata satılır, ucuz ülkeden alıp pahalı ülkede satmak ulaştırma maliyetleri yüzünden olanaklı değildir.

19. Tam Rekabet ve Tekel (Özet) • Firma Sayısı: • Tekelci piyasada tek firma • Tam rekabet piyasasından sayıda firma • Talep: • Tekelci negatif eğimli talep eğrisiyle karşı karşıyadır. • Tam rekabetçi firma ise yatay eksene paralel talep eğrisiyle karşı karşıyadır. • Fiyat: • Tekelci, ürettiği ürünün fiyatını kendi belirler. • Tam rekabetçi firma ise piyasada oluşan fiyatı veri olarak alır. • Kâr: • Tekelci, kârını MC=MR noktasında maksimize eder. Bu noktada P>MR=MC’dir. Dolayısıyla NORMAL-ÜSTÜ ekonomik kâr elde eder. • Tam rekabetçi firma kârını MC=MR noktasında maksimize eder. Tüm firmalar aynı maliyet yapısındaysa, endüstri dengesi P=MC=MR noktasında oluşur. Firmalar 0 ekonomik kâr elde ederler. Bu miktara NORMAL KÂR denir.