YARI KATI İLAÇ ŞEKİLLERİ

1. 1 YARI KATI İLAÇ ŞEKİLLERİ ANADOLU ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ FARMASÖTİK TEKNOLOJİ ANABİLİM DALI 2014

2. 2 ANADOLU ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ FARMASÖTİK TEKNOLOJİ ANABİLİM DALI 2013 Ders Konuları • Yarı katı ilaç şekilleri “Merhemler, kremler, jeller ve patlar” • Aerosoller “gaz içerisinde dağılmış sıvı damlacıklar ya da katı parçacıklardan oluşan sistemler” • Radyofarmasötikler • Cerrahi malzeme, ambalaj malzemeleri • Suppozituvar ovül • Stabilite • Biyofarmasötik

3. 3 Merhemler Yağlı maddeler karışımı? Hiç yağlı madde bulunmaması? Reolojik özellikleri? Yağlı maddeler, mumlu maddeler, su... ! ! ! !

4. 4 Tanımlar Merhemler Deri veya vücut boşluklarına uygulanan, oda sıcaklığında yarı katı, vücut sıcaklığında akışkanlaşan tek veya iki fazlı ilaç şekilleridir. Patlar (Pastalar) Şekil bakımından merhemlere benzeyen ancak yüksek oranda (%50 ve daha fazla) katı madde içeren, deri üzerinde koruyucu tabaka oluşturan kütlelerdir. Jeller Küçük anorganik partiküllerin süspansiyonu veya sıvı ile şişmiş büyük makromoleküllerden oluşan yarı katı sistemlerdir.

5. 5 Tanımlar Kremler Opak*görünüşlü yarı katı emülsiyon sistemleridir. Kıvam ve viskoziteleri emülsiyonun tipine (S/Y veya Y/S olduğuna göre) ayrıca iç fazdaki katı maddelerin yapısına göre değişir. * şeffaf olmayan, geçirgen olmayan, mat

6. 6 Tanımlar Merhemler Unguentum, pommade, ointments, salbe Genellikle sıvı, yarı katı ve yüksek erime noktasına sahip katı hidrokarbonlar, mineral yağlar, polietilen glikoller veya bunların belirli oranlardaki karışımları ile hazırlanan yardımcı maddeler ile sıvı veya katı halde etkin maddeler içeren preparatlardır. Etkin madde çözünmüş veya emülsiyon veya süspansiyon şeklinde dağılmış halde bulunur. Merhemlerde etkin maddeyi taşıyan ortama sıvağ (excipient) denir ve bu merhem sıvağı aynı zamanda etkin madde içermeyen bir merhemdir.

7. 7 Tanımlar Merhemler Unguentum, pommade, ointments, salbe Bir merhem formülünde başlıca iki kısım vardır: Etkin madde veya maddeler Sıvağ (baz, excipient) Antibiyotikler, analjezikler, antienflamatuvarlar, antihistaminikler gibi birçok etkin madde grubunun topik kullanımında çok uygun bir farmasötik şekildir. Topik merhemlere ilave olarak, oftalmik, rektal merhemler ve vajinal kremler de vardır. Değişik amaçlarla kullanılırlar; tedavi edici, antiseptik, koruyucu, yumuşatıcı vb.

8. 8 Merhem Çeşitleri Merhem tipi preparatlar dört şekilde sınıflandırılabilirler; Farmasötik teknoloji bakımından Deriye nüfuz edebilme özelliklerine göre Farmakolojik etkilerine göre Sıvağ tipine göre

9. 9 Merhem Çeşitleri Farmasötik teknoloji bakımından Etkin maddenin sıvağ içerisinde, Çözünmüş halde Süspansiyon şeklinde Emülsiyon şeklinde bulunduğu formüller halindedir.

10. 10 Merhem Çeşitleri Deriye nüfuz edebilme özelliklerine göre Epidermik merhemler Endodermik merhemler Diadermik merhemler

11. 11 Merhem Çeşitleri Epidermik merhemler Deriye hiç nüfuz etmeyen veya pek az nufuz edebilen merhemlerdir. Bu grupta yağlar, hidrokarbon sınıfı sıvağlar ve mumlarla hazırlanan merhemler bulunur. Endodermik merhemler Deriye nufuz edebilen merhemlerdir. Lanolin, domuz yağı ve bitkisel yağlar ile hazırlanmış merhemler bu gruba girer.

12. 12 Merhem Çeşitleri Diadermik merhemler Deriden nüfüz edebilen ve etkin maddenin kan dolaşımına geçmesine yardım eden merhemlerdir. Suda çözünen sıvağlar ve emülsiyon tipi sıvağlarla hazırlanan merhemler bu sınıfa girer.

13. 13 Merhem Çeşitleri Farmakolojik etkilerine göre Antipiruritik merhemler Kaşıntıya karşı kullanılır Keratoplastik merhemler Derinin keratin tabakasını kalınlaştıran merhemlerdir Keratolitik merhemler Keratin tabakasını kaldırır veya yumuşatırlar Antiperspiran merhemler Terlemeye karşı kullanılırlar

14. 14 Merhem Çeşitleri Farmakolojik etkilerine göre Antiekzamatöz merhemler Bu merhemler ekzamaya karşı kullanılırlar veya yaradaki salgıyı azaltırlar Antiparaziter merhemler Cildin paraziter hastalıklarında kullanılır Antiseboreik merhemler Seboreye (yağ guddelerinin fonksiyonel bir hastalığı) karşı kullanılırlar.

15. 15 Merhem Çeşitleri Farmakolojik etkilerine göre Antiseptik merhemler Bakterileri ve mantarları öldürür veya üremelerini durdurur Yumuşatıcı merhemler Deriyi yumuşatan ve esnekliğini arttıran merhemlerdir (emolien). Deriden nem kaybına mani olmak veya havanın nemini absorbe edip bu nemi deriye aktarmak suretiyle etki eder Koruyucu Merhemler Deriyi hava, rutubet ve kimyasal maddelere karşı korur Kortizon ve türevlerini içeren merhemler

16. 16 Merhem Sıvağları Özellikleri; İritasyon yapmamalı Deriden su çekmemeli Fazla yağlı olmamalı Etkin maddelerle geçimli olmalı Kararlı olmalı Su ile kolay uzaklaştırılabilmeli Su ve/veya diğer sıvıları absorplayıcı olmalı İçeriğindeki ilaçları etkin bir şekilde salabilmelidir.

17. 17 Merhem Sıvağları Merhem sıvağları dört şekilde sınıflandırılabilirler; Hidrokarbon sıvağları Absorpsiyon sıvağları Su ile karışabilen sıvağlar Suda çözünebilen sıvağlar

18. 18 Merhem Sıvağları Hidrokarbon Sıvağları (Yağlı Sıvağlar) Üstünlükleri Hidrokarbon sıvağları hemen hemen susuzdur ve bir çok etkin madde için optimum kararlılık sağlarlar. Örtücü etkileri nedeniyle deri yüzeyinden suyun kaybını azalttıklarından deri hidrasyonunu arttırırlar, böylece etkin maddenin deriden penetrasyonu kolaylaşır.

19. 19 Merhem Sıvağları Hidrokarbon Sıvağları (Yağlı Sıvağlar) Sakıncaları Deri üzerinde yağlı his bırakırlar. Yağlı maddeler kıyafetleri lekeleyebilir ve temizlemek güçtür. Hasta tercihi açısından hidrokarbon sıvağları ve kremler gibi emülsiyonlardan sonra gelir.

20. 20 Merhem Sıvağları Hidrokarbon Sıvağları (Yağlı Sıvağlar) Örnek Sıvağlar Vazelin, modifiye vazelin veya viskozitesi değiştirilmiş sıvı vazelin, beyaz merhem, domuz yağı, zeytin yağı, pamuk tohumu yağı ve diğer yağlar. Genellikle antioksidan ve koruyucu ilavesine gerek duyulur.

21. 21 Merhem Sıvağları Hidrokarbon Sıvağları (Yağlı Sıvağlar) Örnek Sıvağlar Merhem bazı olarak kullanılan vazelin, çok fazla sayıda etkin madde ile geçimlidir. Vazelin tatsız kokusuz, yağlı bir maddedir. Erime derecesi 38-60oC dir. Rengi amberden beyaza kadar değişebilir. Genellikle etkin madde içermeden veya modifiye edilmeden, sadece yumuşatıcı özelliği için uygulanır.

22. 22 Merhem Sıvağları Hidrokarbon Sıvağları (Yağlı Sıvağlar) Örnek Sıvağlar Beyaz balmumu 50 g Beyaz yumuşak vazelin 950 g

23. 23 Merhem Sıvağları Absorbsiyon Sıvağları Buradaki absorpsiyon sadece sıvağın suyu absorplama yeteneğini ifade eder. s/y emülsiyonu oluşturmak üzere suyu absorplayan hidrofilik susuz maddeler veya ilave suyu absorplama yeteneğine sahip emülsifiye olmuş s/y emülsiyon sıvağlarıdır. Örtücü, yumuşatıcı ve yağlı his veren sıvağlardır. !

24. 24 Merhem Sıvağları Absorbsiyon Sıvağları Sakıncaları Su varlığından dolayı bazı etkin maddeler için kararlılık problemi olabilir. Bu durumlarda susuz tipleri kullanılabilir. Yağlıdırlar; ancak, deri üzerinde hidrokarbon sıvağlarına göre daha az yağlı his bırakırlar.

25. 25 Merhem Sıvağları Absorbsiyon Sıvağları Örnek Sıvağlar Susuz lanolin (%30 oranında su absorblayabilir) Lanolin S/Y emülsiyon sıvağları Hidrofilik vazelin

26. 26 Merhem Sıvağları Absorbsiyon Sıvağları Örnek Sıvağlar Hidrofilik vazelin Kolesterol* 30 g Stearil alkol 30 g Beyaz balmumu 80 g Beyaz vazelin 860 g * steroid (lipid) ve alkol bileşimi

27. 27 Merhem Sıvağları Absorbsiyon Sıvağları Örnek Sıvağlar Hidrofilik vazelin Hidrofilik vazelin, susuz absorbsiyon sıvağıdır. S/Y emülgatör özelliği kolesterol içermesinden dolayıdır. Stearil alkol ve mum ise özellikle ısıya dayanıklılık ve sertlik gibi fiziksel özellikleri kazandırır. Hazırlanışı: Stearil alkol ve mum su banyosunda ısıtılarak eritilir. Kolesterol ilave edilir. Tamamen çözününce beyaz vazelin ilave edilip soğuyuncaya kadar karıştırılır.

28. 28 Merhem Sıvağları Su ile karışabilen sıvağlar "Su ile yıkanabilen sıvağlar" "Emülsiyon sıvağları" "Kremler" En çok kullanılan merhemler bu sıvağlardan hazırlanır. Ticari dermatolojik ürünlerin çok büyük bir bölümünü oluşturur.

29. 29 Merhem Sıvağları Su ile karışabilen sıvağlar Emülsiyon sıvağları üç bölümdem oluşur: yağ fazı (iç faz / dış faz) yüzey etkin madde su fazı Etkin madde bu fazlardan birine ilave edilebileceği gibi emülsiyon oluştuktan sonra da ilave edilebilir. Emülsiyon sıvağları yıkanabilir ve deri veya giysilerden kolaylıkla uzaklaştırılabilir. Su ile seyreltilebilme özellikleri vardır. !

30. 30 Merhem Sıvağları Su ile karışabilen sıvağlar Örnek Sıvağlar Hidrofilik merhem Beyaz vazelin 250 g Stearil alkol 250 g Saf su 370 g Propilen glikol 120 g Sodyum lauril sülfat 10 g Metil paraben 0.25 g Propil paraben 0.25 g

31. 31 Merhem Sıvağları Su ile karışabilen sıvağlar Örnek Sıvağlar Hidrofilik merhem USP 24, emülsiyon sıvağlarına tipik bir örnektir. Stearil alkol ve beyaz vazelin su banyosunda eritilir. 75oC ye soğutulur. Suda çözündürülmüş olan ve 75oC deki diğer bileşenler ilave edilir. Karışım oda sıcaklığına gelene kadar karıştırılır.

32. 32 Merhem Sıvağları Su ile karışabilen sıvağlar Örnek Sıvağlar Cold Cream USP 19 Cetaceum 125 g Cera alba 120 g Paraffinum liquidum 560 g Natrium biboricum 5 g Aqua destilata 190 mL

33. 33 Merhem Sıvağları Su ile karışabilen sıvağlar Örnek Sıvağlar Cold Cream T.K. Badem yağı 60 g Beyaz balmumu 7 g Balık nefsi 8 g Distile su 25 g Gül esansı 0.1 g

34. 34 Yüzey Etkin Maddeler Bir krem formülasyonunda yüzey etkin madde (y.e.m.) seçimi en önemli parametredir. Bir y.e.m. anyonik, katyonik, iyonize olmayan veya amfoterik bir madde olabilir. Anyonik yüzey etkin maddeler Daha çok asit ortamda kararlıdırlar, bu nedenle pH aralığının 4.5-6.5 arasında olması istenir. Örn: sodyum lauril sülfat. Katyonik yüzey etkin maddeler Yüksek oranda yüzey etkindirler ancak y.e.m. olarak az kullanılırlar. Deri ve göze irritan etkili olabilirler. Anyonikler gibi pek çok madde ile geçimsizdirler.

35. 35 Yüzey Etkin Maddeler İyonize olmayan yüzey etkin maddeler Çözelti içinde iyonize olmazlar. Bu nedenle çok iyi pH ve elektrolit geçimliliğine sahiptirler. Örnek Etoksillenmiş lanolinler, gliseril monostearat, polioksietilen lauril alkol, polioksietilen sorbitan monostearat, polioksietilen stearat, sorbitan monostearat Hem anyonik, hem de katyonik y.e.m.ler, konsantrasyon ve temas süresine bağlı olarak stratum cornem’da hasar yaratır. İyonize olmayanlar ise daha az etki gösterir. !

36. 36 Merhem Sıvağları Suda çözünebilen sıvağlar Temel bileşenleri polietilen glikoller (PEG) dir. Sıvı veya mumsu katı halde bulunurlar ve yaklaşık MA’lığını belirten numaralarla ifade edilirler. PEG 400, propilen glikole benzer sıvı iken, PEG 4000 mumsu bir katıdır. Kimyasal olarak inerttirler. Yama testleri ile bu bileşiklerin zararsız ve uzun süren kullanımlarında dahi irritasyon yapmadıkları gösterilmiştir.

37. 37 Merhem Sıvağları Suda çözünebilen sıvağlar Örnek Sıvağlar En iyi sonuçlar yüksek ve düşük MA’lı glikollerin bir arada kullanılması ile elde edilir. PEG merhemi ! PEG 3350 400 g PEG 400 600 g