Peer van der Helm, PhD, Helm.vd.p@hsleiden.nl

1. Een maatschappij die onvoldoende investeert in zorg voor kwetsbare kinderen krijgt dat terug in de vorm van agressie en geweldExpertisecentrum Jeugd Hogeschool Leiden Peer van der Helm, PhD, Helm.vd.p@hsleiden.nl

2. Expertisecentrum Jeugd hogeschool Leiden • Hierin werken docenten, onderzoekers, lectoren en studenten samen aan kenniscreatie op het gebied van Jeugd • Met als doel het verbeteren van de beroepspraktijk en het onderwijs aan Hbo en Universiteit • SW/TP en Pabo werken gezamenlijk aan nieuwe kennis: dit college!

3. Belangrijk maatschappelijk probleem: agressie bij jongeren • Oud probleem (Socrates!) • 12-22 jaar meer agressie door hormonale veranderingen en reorganisatie hersenen = normaal • hoe komt dat?

4. Vroeger (Buikhuizen) wilden we dat niet weten, maar agressie heeft een biologische achtergrond

5. Waar is agressie goed voor? • Voortplanting (eerste bij de vrouwtjes) • Maar: in jagers-verzamelaars blijkt dat samenwerken beter voor de soort als geheel is: grootste deel van onze hersenen = sociale brein (reciprook altruisme) • Altijd?

6. Grote verschillen tussen culturen • Bij tekort aan eten (!Kung) meer altruisme, betere verzorging kinderen • Bij overvloed (Mundurucu) meer agressie en antisociaal gedrag, kinderen zoeken het maar uit (Bij de Yanomamo heeft 44% ouder dan 25 iemand vermoord • HOE ZIT DAT BIJ ONS?

7. historisch gezien: toenemende pacificatie

10. Toenemende pacificatie

11. Pinkers Analyse De driehoek van geweld 5 ontwikkelingen De democratische staat met haar stabiele geweldsmonopolie Handel Maatschappelijk verantwoord ondernemen Feminisering Empathie Onderwijs en Verstand Bystander Law Agressor Victim War

12. WAAROM DAN TOCH ZOVEEL AGRESSIE EN BIJ WIE? • AGRESSIE = ERFELIJK:antisociaal gedrag 48% en agressief gedrag 65% (tweelingstudies) • Opvoeding? Maar 22% • Wijk? 33% • Biologisch: tekort MAO-A enzym (ADHD, impulsief gedrag, verslaving, OD, CD), sneller aangebrand in sociale probleemsituaties (Van der Helm et al, 2012) en lager IQ (LVB)! (Moffitt & Caspi, 2002). • Ook: Serotonine (tekort: eerder ergeren aan soc. Probleemsituaties!) en Dopamine (zoekhormoon) • Sociale informatieverwerking = sleutel Crick & Dodge (zie verder)

13. Oorzaak: het brein

14. In de hersenen: • Limbisch systeem (Amygdala) genereert ruwe emoties zoals boosheid en woede • Prefrontale cortex reguleert

15. Beschadiging prefrontale cortex: • Onaangepast gedrag • Risico’s nemen en impulsiviteit • Minder zelfcontrole • Slecht sociaal inschattingsvermogen • Lager IQ en slechtere probleemoplossingsvaardigheden, minder flexibiliteit • Maar ook: gyrus angularis: slechter lezer, schrijven, rekenen • Hippocampus: slechter geheugen • Gevolgen in de domeinen van opleiding, werk, relaties

16. Beschadiging sociale brein (orbitofrontale cortex): hersenen van Phinneas Gage (1848) • Van een rustige, vriendelijke en verantwoordelijke man naar een driftig en sociaal onaangepast type: beschadiging mediale prefrontale cortex

17. waarschuwing U KRIJGT SCHOKKENDE INFORMATIE

18. Donta Page • Classification: Murderer Characteristics: Rape Number of victims: 1 Date of murder: February 24, 1999 Date of birth: 1975 Victim profile: Peyton Tuthill, 24 Method of murder: Stabbing with knife Location: Denver, Colorado, USA

19. Peyton Tuthil () • 22 jaar studente en vrijwilliger (drugshulpverlening, mentor voor kinderen uit achterbuurt en bejaardenhulp) • Toen ze haar huis binnenkwam zag ze Page die op zoek was naar geld • Page kwam achter haar aan en sloeg haar hard in haar gezicht met een mes (bloedsporen) • Hij bond haar vast en vroeg waar het geld was

20. vervolg • Page ging naar de auto van Peyton, die zich wist los te maken, maar kwam Page weer tegen. • Page trok haar kleren van haar lichaam en verkrachtte haar meerdere malen, en mishandelde haar omdat ze tegenstribbelde • Page verklaarde dat het schreeuwen en vechten van Peyton maakte dat hij haar vermoordde door haar keel af te snijden.Ze greep het mes en ze bleef schreeuwen, daarop stak hij haar twee keer in haar borst. • Payton stond op en vocht tegen Page toen hij haar weer twee keer in het hart stak. • Ze stierf in een enorme plas bloed.

21. Vraag • Donta nam de bus naar huis. • Welke straf moet Donta Page krijgen? • Wat zou je als hulpverlener van hem willen weten?

22. Geschiedenis Donta Page • Donta’s moeder werd opgevoed door haar tante en oom die haar seksueel misbruikt en gedurende 8 jaar vanaf dat ze 4 was (Claude M. Chemtob, Omar G. Gudiño, Danielle Laraque. Maternal Posttraumatic Stress Disorder and Depression in Pediatric Primary Care Association With Child Maltreatment and Frequency of Child Exposure to Traumatic. JAMA Pediatrics, September 02, 2013 DOI: 10.1001/jamapediatrics.2013.2218)_ • Donta Page werd geboren op 28 maart 1976, zijn moeder was 16 en had een geslachtsziekte gedurende de zwangerschap. • Voordat Donta 2 was werd hij 5x in het ziekenhuis opgenomen voor kindermishandeling, waarbij hij uit een auto werd gegooid. • Hij groeide op in een wijk in Washington waar ieder vierde huis was afgebrand en pendelde heen en weer tussen familie. Hij sliep vaak in afgebrande huizen, vaak geen eten. • Soms at hij verf van de muren (Lood!) • Na zijn tweede jaar werd hij voor alles en nog wat geslagen. Toen de onderwijzer zijn moeder vertelde dat ze dacht dat hij ADHD had werd hij door zijn moeder geslagen. • Zijn hele lichaam was bedekt met brandwonden van uitgedrukte sigaretten

23. School? • Donta had een licht verstandelijke beperking en was daarom meestal niet op school • ADHD op school & ernstige gedragsproblemen

24. De buurt en verder • Toen hij 10 was werd hij verkracht in de buurt met zeer ernstige interne verwondingen, vanuit het ziekenhuis werd hij gewoon naar huis gestuurd. Op dertienjarige leeftijd werd hij zo hard geslagen met een strijkijzer tegen zijn hoofd door zijn moeder dat hij een aantal dagen op de intensive care in het ziekenhuis moest blijven. Hij kreeg geen hulp. • Rond 16 jaar moest hij naar een jeugdgevangenis voor inbraken, 19 x werd hij doorverwezen voor behandeling, die nooit plaatsvond • Op 18 jarige leeftijd werd hij veroordeeld voor 20 jaar (moord), vrijgelaten in 1999 na 4 jaar, mishandelde hij een andere bewoner van een opvanghuis, en kreeg te horen dat hij terug moest naar de gevangenis in Maryland. • De volgende dag brak hij in bij Peyton.

25. Doodstraf? • Hersenscan prefrontale cortex Donta Page (links), vergeleken met een normale proefpersoon (rechts= normaal). • Hoe groener, hoe minder hersenfunctie

26. Hersenscan Donta Page • Hoe groener hoe minder glucose metabolisme: orbifrontale dysfunctie • Donta laat veel minder prefrontale functie zien • Phineas Cage: deze regio’s zijn essentieel voor cognitieve, emotionele en gedragscontrole • Maar ook veel minder mediale prefrontale excitatie: • Te maken met morele beslissingen, empathie, sociale probleemsituaties, empathie en zelfinzicht. • Hij wilde geld, maar toen Peyton mooi bleek te zijn en zich verzette ging het mis.

27. No matter what people say, that was not me on that day. Donta likes to walk in the park, go fishing, watch birds, that type of stuff. I know it sounds crazy, but that's who I am. ... All they see is a black man that killed a white woman. ... My lawyer came to see me Friday. I told him I was going to do this. He said it was not a good idea, but I don't care. ... Wat zei Donta Page zelf?

28. Donta: • I'm sorry for what I did, and I have to pay for it. ... Doctor Johnson, I don't see what I really have to live for. I've been asking for help for years; nobody cared. I told people about what happens to me. Nobody cared - not till it happens, then I get the finger pointed at me. • People act like they're shocked. What type of life is that? My mother beat the f--- out of me all my life. Nobody helped me. No teachers. No doctors. Nobody. • But I'm supposed to take medication to keep me alive so they can kill me. I don't think so. • If I die, it will be better than dieing (sic) by someone else's hand. I'm 24 years old. I never had a chance to live. Now it's over. • Thank you, doctor, for taking the time to read this. I'm sorry it's the only way I could say what I was feeling.

29. De jury: • Denver Channel: Page Receives Life Term For Tuthill's Murder • Three-Judge Panel Hands Down Sentence February 22, 2001 • A convicted killer who was facing the death penalty for the murder of a Colorado woman has been sentenced to life in prison.  A three-judge panel on Friday afternoon sentenced Donta Page with life in prison without the possibility of parole. • Page admitted raping and stabbing Tuthill on Feb. 24, 1999, but pleaded not guilty by reason of insanity. His lawyers argued that he was left brain damaged by beatings from his mother. • "Our thoughts and prayers are with the Tuthill family, and that's all we're going to say," Page's lawyer, Jim Castle, said after the decision was announced. Page did not answer questions as he left.

30. het begint al voor de geboorte • Ondervoeding • Tekort mineralen (ijzer, zink) IQ! Omega 3/Junkfood-agressie! • Giftig: lood, aluminium, Cadmium (roken!), Mangaan, Kwik, • Alcohol/drugs • Gevolgen: ADHD/depressie/Borderline/Bipolaire stoornis/schizofrenie/verslaving: you name it!

31. Kasteloze kinderen in Pondycherry (India) • Savita de Backer doet momenteel voor de HL leefklimaatonderzoek in kindertehuizen in India • Deze kinderen zijn opgegroeid op een vuilnisbeld en extreem aggressief • Invloed op hersenen? • http://www.youtube.com/watch?v=EZrmDykNz6Y

32. interactiehypothese • Bio/psycho/sociaal (risico en beschermende factoren) • Verwaarlozing en slechte buurt: low fear conditioning (Popma & Raine, 2008) de MUNDURUCU!

33. Stress leeft voort in volgende generatie • Stress: epigenetische invloeden! • te veel cortisol moeder = beschadiging frontale cortex & limb systeem • Seksueel misbruik vroeg = kleinere hippocampus/laat =prefronale cortex beschadiging

34. Van de hersenen naar gedrag • Beschadigingen in de hersenen hebben een belangrijke invloed op ons gedrag. • Hersenbeschadiging is vaak tevens ‘psychiatrie’, welke diagnose vaak ook (Schwarzbold, 2008)! • Interactie met de omgeving kan dingen iets beter maken of verslechteren. • Onderzoek aan de hogeschool Leiden: in een positief leefklimaat ontwikkelen gedetineerde jongeren meer empathie en minder agressie (Van der Helm, 2011). • Dit is een insteek voor hulpverlening (Van der Helm, van Tol & Stams, 2012): sociale interacties zijn belangrijk voor ontwikkeling hersenen. • Langeveld & Kok riepen dat al langer

35. gedrag • Wordt bepaald door onze genen, onze opvoeding, onze hersenen, maar ook door onze omgeving (biopsychosociaal) • Wat we meemaken registreren we in onze hippocampus (en motorische cortex/amygdala) en dat is ons ‘overlevingszakje’ • Wie goed doet die goed ontmoet (good enough parenting), maar de experimenten van Sato (2008) laten zien dat te veel kwaad mensenkinderen beschadigd • Die beschadiging herken je als hulpverlener in gedrag: het model van Crick & Dodge 1994

36. Oplossing bedenken Besluit Evaluatie, Self-Efficacy Selectie Interpretatie Ervaringen Emoties Gedrag Waarnemen Crick & Dodge, 1994

37. sociale informatieverwerking (SIV) inadequate SIV Kinderen inadequate SIV en externaliserend gedrag nemen informatie anders waar en tonen vaak een agressieve probleem oplossingsstijl. Gevolg: problemen met andere mensen

38. Onderzoek Walther Matthys, 2001: Vier probleemcategorieën SIV Gedrag voorgrond: dwars en achterdochtig Achtergrond: angst • Sociaal (emotioneel) zwak: kunnen niet omgaan met sociaal in het nadeel zijn • Hebben moeite met hulp formuleren: vragen en accepteren • Hebben moeite met competitie aangaan • Hebben moeite met autoriteit accepteren

39. Onderzoek vd Helm 2011 : • Stap 1: observatiecategorieen Matthys omwerken naar zelfrapportagelijst • Stap 2: vragen voorleggen aan 10 ervaren pm’ers (aanpassen) • Stap 3: vragen voorleggen aan 10 lvb jongeren (lijn 5, aanpassen) • Stap 4: voorleggen aan 128 jongens en meisjes in JJI en Jz plus (72 % LVB) • Stap 5: statistische analyse resultaten

40. TOPS-A (gevalideerde vragenlijst sociaal functioneren op de groep) • Zeer betrouwbaar en valide & kort! Hogere orde factor: sociaal inadequaat gedrag • Sociaal in het nadeel zijn: 8 vragen • hulp vragen en hulp accepteren: 3 vragen • Competitie: 5 vragen • Autoriteit accepteren: 6 vragen ( Van der Helm et al. 2011: measuring inappropriate social behavior in a forensic setting)

41. Gevolgen voor slecht sociaal functioneren: • Gevonden relaties met de BDHI-directe (D) agressie & indirecte agressie (I) • correlaties geven sterkte verband weer: • Sociaal in het nadeel zijn D:.58 I:.51 • Geen hulp vragen en hulp accepteren D:.32 I: .35 • Niet omgaan met Competitie D:.34 I: .38 • Geen Autoriteit accepteren D: .50 I: .44

42. Sociale probleemsituaties: expertisecentrum Jeugd • Geven inzicht in de hersenen en gedrag • Geven hulpverleners handvatten om te begrijpen & helpen (vragenlijst Tops) • En mogelijkheden voor herstel en groei, ook bij ernstig gestoorde probleemjongeren (Van der Helm, van der Stel, Stams & van der Laan, 2011). • Onderzoek LVB: Hendrien Kaal • Onderzoek rol ouders: Carolien Gravestein • Onderzoek tijdig ingrijpen jeugdbescherming (Adri van Montfoort) • Onderzoek educatie (Annemiek Lous-Mol) • En Donta Page?

43. Nieuw! Ook belangrijk voor hulpverleners, cooperatie werkt Cooperative behavior seems at odds with the Darwinian principle of survival of the fittest, yet cooperation is abundant in nature. Scientists have used the Prisoner Dilemma game, in which players must choose to cooperate or defect, to study the emergence and stability of cooperation. Extortion strategies perform very well in head-to-head competitions, but they fare poorly in large, evolving populations. Rather we identify a closely related set of generous strategies, which cooperate with others and forgive defection, that replace extortionists and dominate in large populations. Our results help to explain the evolution of cooperation. From extortion to generosity, evolution in the Iterated Prisoner’s Dilemma, 2013 • Alexander J. Stewart and • Joshua B. Plotkin1 • Author Affiliations

44. Boodschap voor hulpverleners: van Donta Page en zijn verleden tijdige hulpverlening reduceert agressie en geweld Het expertisecentrum jeugd: onderzoek naar mogelijkheden voor onderwijs herstel en verandering.