Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. W jaki sposób powinieniśmy interpretować wiersze? Kilka teoretycznych i praktycznych rad

3. następujących pojęć: - poezja; - środki artystyczne; - analiza utworu; - interpretacja. Zanim przystąpimy do analizy, a potem interpretacji wierszy kilka koniecznych uwag. Właściwa analiza utworu poetyckiego wymaga właściwego rozumienia

4. Tradycyjne rozumienie poezji Poezja w tradycyjnym rozumieniu oznacza wszystkie gatunki literackie pisane wierszem. Poezję określano również jako mowę celowo ukształtowaną przez autora. Poezja – Jak ją zdefiniować?

5. W tym miejscu powstaje pytanie o to, jakie środki stylistyczne mogą służyć zorganizowaniu wypowiedzi poetyckiej: - powtarzalność ■ akcentów; ■ wersów; ■ strof; - układy rymów; - wzajemne powiązania znaczeń użytych słów.

6. Współcześnie terminu poezja używa się jako synonimu liryki W poezji nadrzędną rolę odgrywa podmiot liryczny, który wyraża w obrębie utworu poetyckiego osobiste uczucia i myśli.

7. Zdaniem teoretyków literatury postawa emocjonalna podmiotu lirycznego ( inaczej osoby mówiącej w wierszu) wyraża się przede wszystkim za pomocą odpowiedniego doboru i układu środków stylistycznych. Lirykę dzielimy na:  - lirykę bezpośrednią; - lirykę pośrednią. Sposoby ujawniania się podmiotu lirycznego

8. W liryce bezpośredniej podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie, a jego wypowiedź przyjmuje formę wyznania. W liryce pośredniej osoba mówiąca w wierszu wyraża swoje użycia za pomocą opisu, narracji, a nawet dialogu. W liryce pośredniej podmiot liryczny nie wyraża swoich uczuć wprost.

9. Jeśli zastosujemy tematykę utworu jako kryterium podział liryki to wówczas uzyskamy: lirykę ■ patriotyczną; ■ religijną; ■ filozoficzną; ■ miłosną; ■ autotematyczną (traktującą o poezji, jej zadaniach oraz roli poety).

10. Przykładowe środki poetyckie: Alegoria – to motyw lub grupa motywów, które tworzą: ■ – postacie; ■ – wydarzenia; ■ – okoliczności zdarzeń (ich sceneria). Liryka jest jednym z trzech rodzajów literackich, oprócz niej rodzaje literatury reprezentują epika i dramat.

11. Alegoria poza znaczeniem dosłownym zawiera inny, domyślny i ukryty sens. Środek stylistyczny zwany alegorią przedstawia w sposób obrazowy pojęcia lub idee abstrakcyjne, Alegoria ma charakter skonwencjonalizowany (umowny), który jest ustalony w tradycji kulturowej. Alegoria - znaczenie

12. Lis to alegoria cechy zwanej chytrością ■ - kościotrup z kosą to alegoria śmierci, często spotykana w poezji barokowej; ■ - motyw żeglugi jest alegorią życia pojmowanego jako wędrówka; ■ - lis to alegoria cechy zwanej chytrością; ■ - sowa prezentuje cechę mądrości. Odczytanie alegorii jest zazwyczaj jednoznaczne, na przykład:

13. Porównanie Porównanie – uwydatnienie cech danej osoby, przedmiotu, zjawiska przy pomocy porównania ich do podobnych osób, przedmiotów, zjawisko. Dwa człony porównania najczęściej łączą zaimki przysłowne: jak, jakoby lub wyrażenie na kształt. Porównanie definicyjnie określa się również jako zestawienie dwóch członów, porównywanego i porównującego.

14. Przykłady porównania „Gniew Boży /Jak powódź niewstrzymana sroży” (Józef Bohdan Zaleski – poeta romantyzmu krajowego – „Przechadzka poza Rzymem”). W tym przypadku wspólnota znaczeniowa między obydwoma członami porównania jest łatwo uchwytna, potwierdzona przez stałe nawyki językowe .

15. Porównanie w poezji XX wieku Bywa jednak i tak, że porównanie zastosowane przez poetę zmusza odbiorcę do odkrywania nieoczekiwanych podobieństw pomiędzy członem porównywanym a porównującym. Zjawisko to charakterystyczne jest przede wszystkim dla poezji XX wieku. Na przykład: „Z wody ścieka znużony statek / jest jak ręka pełna szelestu / położona ślepo na czas”. (Gajcy T.: Widma XVIII, [w:] T. Gajcy: Pisma, [przygotowanie] L. M. Bartelski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980.).

16. Porównanie może występować zarówno:  - w postaci bardzo prostej, ograniczonej do dwóch wyrazów, na przykład dziewczyna jak świeca. • - w postaci szeroko rozbudowanej.

17. Dla poezji epickiej charakterystyczne jest tzw. porównanie homeryckie, w którym człon drugi stanowi rozwinięty obraz poetycki i wprowadza w tok opowieści jakby dygresyjny epizod. Na przykład: „Jako leśniczy, gdy sosny lub dęby Sieką wzdłuż puszczy, słychać łoskot w dali, Jęczą topory, chroboczą pił zęby, Kiedy niekiedy wierzchołek się zwali; Na koniec między wyciętymi zręby Ujrzysz i mężów i błyskanie stali; Takie wysiekłszy środkiem Niemców łomy, Darł się ku Litwie rycerz nieznajomy”. (Adam Mickiewicz, Grażyna, Wydawnictwo Siedmiogród, Kraków 2004.). Porównanie homeryckie

18. Metafora Metafora, inaczej przenośnia to zaskakujące zestawienie wyrazów spotykane jedynie w poezji, a nie w języku codziennym. W metaforze zestawione ze sobą wyrazy ulegają wzajemnym przekształceniom, przesunięciom semantycznym (znaczeniowym). Środek stylistyczny polega na zamierzonym przez poetę połączeniu wyrazów niezgodnie z ich prymarnym (podstawowym) znaczeniem. Metafory często zaskakują zestawieniami słownymi, skłaniają do refleksji, wprowadzają w zachwyt odbiorcę.

19. Przykłady metafory Konstrukcja metaforyczna w utworze literackim rzadko ogranicza swój zasięg do prostego związku dwóch wyrazów, często tworzy rozbudowany obraz metaforyczny, często przykładem jest fragment „Trenów” Jana Kochanowskiego. „Tak wiele cnót jest młodość i takich dzielności Nie mogła znieść: upadła od siejże bujności Żniwa nie doczekawszy! Kłosie mój jedyny, Jeszcześ mi się był nie zstał, a jej twej godziny Nie czekając, znowu cię w smutną ziemię sieję! Ale pospołu z tobą grzebę i nadzieję; Bo już nigdy nie wzejdziesz ani przed mojema Wiekom wiecznie zakwitniesz smutnymi oczyma”. (Jan Kochanowski, Tren XII, [w:] J. Ziomek, Literatura odrodzenia, Warszawa 1999.) Metaforyczny obraz klęski gospodarza rolnika, który utracił nadzieję na zbiory, przedstawia rozpacz ojca osieroconego poprzez śmierć ukochanej córki.

20. Onomatopeja / wyraz dźwiękonaśladowczy – to takie zorganizowanie warstwy brzmieniowej utworu, które tworzy iluzję dźwięków występujących w realnym świecie, a sugerowanych w warstwie semantycznej utworu. Na przykład: „Tkacze tkają łatki tkanin, W tkalni skacze tkacka dratwa, Furkot, terkot, gra im w krtani, Zatkał tkanki i pogmatwał”. (J. Grot, Tkacze, [w:] Język polski, To lubię – Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2005.) Onomatopeja

21. Najczęściej spotykana w poezji forma rymów to rymy końcowe, na przykład: „Na Wawelu, proszę pana, Mieszkał smok, co zawsze z rana Zjadał prosię lub barana” (Julian Tuwim, Smok, [w:] J. Tuwim: Wiersze wybrane, Wrocław 1969, BN I 184.) Rozróżniamy również rymy: żeńskie inaczej rymy półtorazgłoskowe, gdy akcent pada na przedostatnią sylabę, na przykład złotem – potem; męskie, gdy akcent pada na ostatnią sylabę wyrazu, na przykład chciej – miej, rymy tego typu mocniej bardziej zdecydowanie kończą wers. Rymy – współbrzmienia zakończeń wyrazów

22. W poezji rzadziej zdarzają się rymy wewnętrzne, na przykład: „Gładko tak, lekko tak toczy się w dal, Jak gdyby to była piłeczka, nie stal, Nie ciężka maszyna, zziajana, zdyszana, Lecz fraszka, igraszka, zabawka blaszana”. (J. Tuwim: Lokomotywa, [w:] J. Tuwim: Wiersze wybrane, [oprac. i wstęp] M. Głowiński, Wrocław 1969, BN I 184.) Rymy wewnętrzne

23. Epitet to wyraz pełniący w tekście utworu poetyckiego lub prozatorskiego rolę określającą wobec rzeczownika. Epitet wzbogaca wiedzę o przedmiocie, osobie lub zjawisku, informuje również o stosunku mówiącego do przedmiotu, osoby lub zjawiska. Epitet niewątpliwie oddziałuje na wyobraźnię czytelnika, wprowadzając do utworu element obrazowości. Stosując kryterium gramatyczne wyróżniamy epitety: - przymiotnikowe: ■ „twarde głazy” - imiesłowowe: ■ „tańczący jastrząb”, „zburzone szczęście” - rzeczownikowe: ■ „wieża gigant”. Epitet

24. Analiza wiersza to nic innego jak Twoje działanie badawcze zmierzające do ustalenia, z jakich elementów i w jaki sposób zbudowany jest utwór literacki. Analizując wiersz określasz funkcje zastosowanych przez poetę środków artystycznych. Pamiętaj również o tym, że analiza stanowi przygotowanie do interpretacji utworu poetyckiego. Analiza wiersza

25. Interpretacja Interpretując utwór wydobywamy i wyjaśniamy jego sensy. Punktem wyjścia każdej interpretacji jest założenie, że istotne znaczenie jest ukryte, nie dostępne w bezpośrednim czytaniu wiersza.