Rondetafelgesprek accountancy Tweede Kamer 10 juni 2013

1. Rondetafelgesprek accountancyTweedeKamer10 juni 2013 Marcel Pheijffer Nyenrode Business Universiteit

2. Wie ben ik? • HoogleraarNyenrode/Leiden. • LeerstoelStichting NIVRA-Nyenrode met alsopdrachtopinieleiderschap. • Participant in debat via www.accountant.nl. • VoorheenBelastingdienst, m.n. FIOD (Bouterse, Hollandsedrugsnetwerken, beurs- en beleggingsfraude).

3. Betrokkenbij • ParlementaireEnquêteBouwnijverheid. • Commissie-Schutte: HBO-fraude. • Commissie-Duivesteijn: infrastructureleprojecten (HSL, Betuweroute). • CommissieSchoonSchip (Provincie NH). • Getuige-deskundigeHolleeder/Endstra/Paarlberg. • O.a.: Vestia, Landis, DSB.

4. Verzoektespreken over I. Ontwikkelingensinds Enron, Ahold. II. Kwaliteithuidigecontroles. III. Verbeteringen die nodigzijn.

5. Blok 1 Ontwikkelingen sinds Enron, Ahold.

6. Niet-limitatief • Meer regels • Strengertoezicht • Financieel-economische crisis • Accountantsberoepfaaltnog steeds • Nogmeer regels

7. I.1 Meer regels • VS: Sarbanes-Oxley Act (verruimingsanctiemogelijkheden, verhogingstrafmaat, maar ookmeeraandacht interne beheersing). • Corporate Governance-regels. • Verslaggevings- en controleregels. • Verhogingstrafmaat art. 336 WvSr: openbaarmakenonwarejaarrekening (van 1 naar 6 jaar). • WTA (toezichtstaak AFM, vergunningenstelsel).

8. I.2 Strengertoezicht • Mede omdataccountantsberoep de luxe van zelfreguleringnietlangeraankon. • Omdat accountants(organisaties) tevaak het vertrouwen van het maatschappelijkverkeerhebbenbeschaamd. En nogbeschamen. • Aanwijzing AFM alstoezichthouder ‘bestepolitieke (re)actie’ richtingaccountantsberoep van afgelopen 25 jaar.

9. I.3 Financieel-economische crisis • Op macro-niveau: accountants(organisaties) nochveroorzaker, nochhoofdschuldige. • Op systeemniveau: accountantsberoepheeft de kanseenmeersignalerende en waarschuwenderoltevervullenlatenliggen. En daarmee de kansommaatschappelijkerelevantietebewijzen. • Op microniveau: hadden accountants verantwoordelijkheidkunnen en moetennemen. Ingrijpen en corrigerenom (het oplopen van) schadetevoorkomen. • Lehman, AIG, HBOS – maar ook: DSB en wellicht SNS.

10. I.4 Accountantsberoepfaaltnog steeds • Meer regels en toezichtzijnnietdéoplossinggeweest en SOx, de corporate governance- en alleandere regels hebben accountants geenheldenrolgebracht. • Wel de paradox (beloning) van meerdienst-verlening, meeromzet, meerinkomsten, stijgendepartnerfees (m.n. periode 2000-2010).

11. I.4 Accountantsberoepfaaltnog steeds • Individueel: recentetuchtzakenaangaandebeursgenoteerdeondernemingen (Landis, Van der Moolen) en anderebelangrijkekwesties (vastgoedfraude, Vestia en DSB). • Accountantsorganisaties: zie de AFM-boetesbijdrie van de ‘big4’. Verder de algemene AFM-rapportages, ook die van de ‘non big4’.

12. I.4 Accountsberoepfaaltnog steeds In maatschappelijkrelevantesegmenten: • Nietalleenbeursgenoteerdeondernemingen; • Casus onderwijsinstellingAmarantis is illustratief; • Casus woningcorporatie (of financiëleinstelling?) Vestiaeveneens; • En hoe zit het in de zorgsector? • En in het zicht van discontinuïteit of de noodzakelijkeafwaarderingvastgoed?

13. I.5 Nogmeer regels • Green paper EurocommissarisBarnier (kantoorroulatie, controle/advies, joint audit, audit only firms). • Mede n.a.v. nota-Plasterk amendementenaangenomeninzake (1) kantoorroulatie en (2) controle/advies.

14. Blok I: conclusie Anno 2013 wordt de signalerende, waarschuwende en corrigerendefunctie van de accountant – ondanksallerhande wet- en regelgeving en toezichtsstructuren - nog steeds nietoptimaaluitgevoerd.

15. Blok II Kwaliteit huidige controles

16. Vooraf • Lees vooral de AFM-rapporten en –boetebesluitenommeergevoelvoor de materietekrijgen. • Nietalleen de samenvatting of het persbericht. • Nietalleen de mediaberichten. • Lees ookcasestudieszoalsAmarantis, DSB, Econcern, Innoconcepts, Landis en Vestia.

17. Nietlimitatief • Accountantsorganisatiesinvesteerdenveel in kwaliteitsmaatregelen. • Kanttekening (a): betrofregelmatigachterstalligonderhoud. • Kanttekening (b): investeringen van buitenafafgedwongen. • Kanttekening (c): investeringenvaak met tegenzindoorgevoerd. • Kanttekening (d): is de kern welgeraaktals het gaatom business model en organisatiecultuur?

18. II.1 Accountantsorganisatiesinvesteerdenveel Tientallenmiljoenen euro’s investeringen in: • Kwaliteitsborgingssystemen; • Opdrachtgerichtekwaliteitscontroles; • Dossieropbouw / documentatie; • Compliance; • Transparantie(verslagen); • Opleidingen en PKI-trainingen.

19. II.2 Regelmatigachterstalligonderhoud • Goedfunctionerendeaccountantsorganisatieshaddenkwaliteitsmaatregelenookzonderwet- en regelgevingkunnen en regelmatigmoetendoorvoeren. • Goedfunctionerendeaccountantsorganisatieshaddenkwaliteitsmaatregelennainvoering van wet- en regelgevingookzondereen ‘tik op de vingers’ van de AFM kunnen en meestalmoetendoorvoeren.

20. II.3 Van buitenafgedwongen • Het is jammer temoetenconstaterendat het accountantsberoepzelfteweinigaanveranderingenteweegheeftgebracht. • De belangrijksteveranderingenzijntelkens van buitenaf – onderdruk van politiek, toezichthouder, media of (eenpaar) beroepsgenoten – afgedwongen. • Het zelfreinigend en zelfcorrigerendvermogen van de sector is tegeringgebleken. • Overigensheefteen ‘mea culpa’ vanuit het Accounting Establishment nimmergeklonken.

21. II.4 Met tegenzindoorgevoerd • Transparantieverslagen, moeizaamprocesdatzeerlangzaam tot verbeteringenheeftgeleid. • Invoeringkwaliteitsmaatregelenzoals compliance en de opdrachtgerichtekwaliteitsbeoordelingbij door de AFM gesanctioneerdekantoren. • Audit alert amendementen2012: verbreding scope toegestane (advies)werkzaamhedennaastcontrole (terecht?) en oprekkingtermijnkantoorroulatie (terecht?). • Zie de omgang van de ‘big4’ en de beroeps-organisatie (NBA) met de overgangsregelinginzakeadviescontracten: a bloody shame.

22. Intermezzo: interview Koolmees (D66) over overgangsregelingcontrole/advies ‘Die wetgevinggeeftkantoren de ruimteomeen en andernetjesaftewikkelen. Bestaandecontractenwordengerespecteerd. Vervolgensworden de grenzen van de wet opgezocht door, na het aannemen van de wet en voor het definitief van krachtwordenervanraamcontractenaftesluiten. Dan kom je uit op ethischbesef.’ Accountancynieuws, 7 juni 2013.

23. II.5 Kern – gedrag en cultuur – welvoldoendegeraakt? (a) • Eenverplichtecursusprofessioneel-kritischeinstelling is op zichnuttig, maar volstrektonvoldoende. • Veelbelangrijker is de discussie – binnen het beroep en met buitenstaanders en nietlouterbinnen het eigenkantoor - over de cultuurbinnenaccountantsorganisaties. • En de discussie over het business model met (nog steeds, vaakimpliciete) perverse prikkels en sturingsmechanismes. • Of over (1) budgetdruk, (2) concurreren op prijs en (3) de mate van aandacht en aansturing (voorcliënt, controleteam, ingeschakeldedeskundigen) van de eindverantwoordelijk partner. • En over de vraag: ben ik (zijnwij) deskundiggenoegom de opdrachtaantenemenen uittevoeren.

24. II.5 Kern – gedrag en cultuur – welvoldoendegeraakt? (b) • Ditgaatook over de wijze van reageren (communicatie) op en naincidenten, tucht- of andererechtszaken. • Of om het invullen van eenbegripalstransparantie, het omgaan met de geheimhouding. • Maar ook over het incestieuzekarakter van onsberoep met ‘knuffel-hoogleraren’, en de ex-partner als ‘knuffel-commissaris’ of ‘knuffel-toezichthouder’.

25. II.5 Kern – gedrag en cultuur – wel voldoende geraakt? (c) Of technischer van aard: • gebruikmaking van het inzichtsvereiste(BW 2:362); • de omgang met de ‘luchtbel’ in bijvoorbeeldvastgoedwaarderingen: de pijn direct nemen of laten ‘verschmerzen’?

26. Blok II: conclusie (a) • Er is door accountantsorganisatiesveelgeïnvesteerd in kwaliteit. • Die investeringenzijnechtervaakafgedwongen en het is – medegegeven de resultaten van AFM-onderzoeken en -rapporten – op onderdelen de vraag of het belangervangoedgenoeggeïnternaliseerd is. • Ook ben iknietovertuigd van het feit of overalwel de bereidheidbestaat de kern terakenwaar het omzoumoetengaan: cultuur en gedrag.

27. Blok II: conclusie (b) Bovendienstaat de kwaliteitonderdruk door: • economischesituatie die ook de accountantsorganisatiesraakt; • budgetdruk en scherpereconcurrentie (tevaak op prijs en niet op kwaliteit); • regeldruk: somsmeeraandachtvoor compliance danvoorinhoudelijkekwesties.

28. Blok III Verbeteringen

29. Vooraf De beroepsorganisatie NBA wilwel, maar kan het nietaltijd (alleen). Daaromvaak: too little, too late. De accountantsorganisatieskunnen het wel (ookzonder de wetgever, toezichthouder en de NBA), maar willen het vaakniet(of sterkafgezwakt). Incestieuzekarakteraccountantswereldje is (te) hoog. Is een ‘breker’ voordaadwerkelijkeveranderingen.

30. Nietlimitatief • Stimuleren/begunstigeninitiatieven. • Bestendigeningezettelijnregelgeving. • Aanpassenwetgeving. • Overwegen/onderzoeken. • Vooralnietdoen.

31. III.1 Stimuleren/begunstigen (a) • Publieke Management Letters. Om tebeginnen met de analyseaccountancysector. • Project ‘Lerendvermogen’. Maar danvooral van de best & bad practices accountancysector. • StevigerinteractietussenRvC/Audit Committee en accountant. • Accountant alssprekertijdens de AvA.

32. III.1 Stimuleren/begunstigen(b) • Iederinitiatiefdatduidelijkercommunicatie van de accountant in dienscontroleverklaring (of anderszins) ten goedekomt. • Ontwikkeling ‘Integrated Reporting’. Echter, laatditaan de markt en géénverplichterol accountant of wettelijketaak (assurance verstrekken) accountant. • Meer marktwerking (geen ‘big4 clausules’, kantoorroulatie, ophogencontrolegrenzen).

33. III.2 Bestendigen Ingezettelijnamendementeninzake: • Strikte(re) scheidingcontrole- en adviesdiensten. • Kantoorroulatie. Met eenoog op Europa.

34. III.3 Aanpassenwetgeving • Ophogengrensverplichtecontrole/afschaffencontroleplicht (onderkantmarkt) énverstevigen grip (toezicht) op OOB-segment (bovenkantmarkt). • Openbaarmakenkantoorspecifieketoezichts- rapportages (AFM). • Artikel 336 WvSr: het ‘Openbaarmaken van eenonwarejaarrekening’. Accountant alsnormadressaatopnemen en gebruik van ditartikel door OpenbaarMinisteriestimuleren.

35. Artikel 336 WvSr ‘De koopman, de bestuurder, beherende vennoot of commissaris van een rechtspersoon of vennootschap, die opzettelijk een onware staat of een onware balans, winst- en verliesrekening, staat van baten en lasten of toelichting op een van die stukken openbaar maakt of zodanige openbaarmaking opzettelijk toelaat, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie.’

36. III.4 Overwegen/onderzoeken (a) • Werking ‘Inzichtsvereiste’ ex artikel BW 2:362 verbeteren. • Openbaaraanklagervoor het accountantsberoep (AFM tebeperkterol, NBA mist slagkracht en bevoegdheden). • Verstevigenberoepsorganisatie NBA (b.v.: krachtiger/slagvaardigerbestuur met fulltime vz, 5-7 ledenipv 13, bestuurdersi.p.v. belangenbehartigers, versterkingvaktechniek).

37. III.4 Overwegen/onderzoeken(b) • AFM-onderzoek of wetenschappelijkonderzoeknaarrol accountant inzakediscontinuïteit. • AFM-onderzoek of wetenschappelijkonderzoek (over een reeks van jaren) naaraccountantsbudgetten (p maar vooral q) en partnerinzet per opdracht.

38. III.5 Vooralnietdoen • Nogveelmeerregelgeving en verplichtingen over het accountantsberoepuitstorten:eerder minder danmeer. • Aansprakelijkheid accountant inperken. Integendeel: accountant mag best vaker en eerderaansprakelijkwordengesteld. Bestekwaliteitsprikkel, hou de druker maar op!

39. Tot slot Eenaccountantsberoepdatuit de afgelopen 15 jaarniet de les trektdater – ookautonoom en nog steeds - stevigehervormingen in hun business model en cultuur van hunorganisatiesdienenplaatstevinden, maaktzichkwetsbaarvoor de volgendestap in de discussie: Past de wettelijkecontrole in een ‘profit-model’?