X I. Ders notları: DÖNÜŞÜM EKONOMILERINDE ENTEGRASYON POLITIKALARININ TEMELLERI

1. XI. Ders notları: DÖNÜŞÜM EKONOMILERINDE ENTEGRASYON POLITIKALARININ TEMELLERI Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi “DÖNÜŞÜM EKONOMİLERİ ” dersi Öğr. Gör. Elşen Resul oğlu BAĞIRZADE BAKÜ -2011

2. SOSYALIST SİSTEMDE YÜRÜTÜLEN ENTEGRASYON POLİTİKALARININ TEMELLERİ • SSCB Cumhuriyetlerinin ‘Sovyetlerdışı dünya’ya kapalı bulundurulmsı. Bu zaman Rusya, Ukrayna ve Baltik cumhuriyetleri oransal olarak daha fazla dışa açık pozisyonda olmuştur. Dış ticaret hacmının yaklaşık % 90’ı SSCB çerçevesinde gerçekleşmiştir. • Merkezi ve Doğu Avrupanın sosyalist ülkeleri dünya ekonomisile sıkı entegrasyon içerisinde olmuştur. • Fakat genellikle, bu ülkeler dış ilişkilerde COMECON çerçevesinde entegrasyona yönelik politikalar uygulamışlardır.

3. SOVYETLER SONRASI IZLENEN ENTEGRASYON POLITIKALARI • Eski SSCB ülkelerinin kendi aralarında BDT çerçevesinde entegrasyona girme çabaları. • Aynı zamanda BDT çerçevesinde işbirliğine zarar vermeden Batıya yönelik entegrasyon sürecini yürütmek. • Baltik ve Merkezi ve Doğu Avrupa sosyalist ülkelerinin Avrupa Birliğine yönelik entegrasyon sürecine girmeleri.

4. BDT ÜLKELERİNDE BATIYA YÖNELİK ENTEGRASYON POLİTİKALARI • GUAM’ın oluşturulması; • Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) teşkilatının oluşturulması; • TACIS programına katılım; • DTÖ’a üyelik yolunda düzenlemeler; • Avrupa Konseyi ile işbirliği; • Enerji politikaları (Petrol ve doğalgaz kaynaklarının Batı şirketlerinin işletmesine verilmesi, BTC, Bakü-Tiflis-Erzururm doğalgaz boru hattı, Trans-Hazar petrol ve doğalgaz boru hattlarının ortaya atılması v.s) • Ulaşım politikaları (‘İpek yolu’nun yeniden oluşturulması, Bakü-Akalkalaki-Kars demiryolu hattı v.s)

5. MERKEZİ VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ VE AB -1 • AB Macaristan, Poloniya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenyanın piyasa geçiş sürecini politik olarak desteklemiş ve teknik ve mali yardımlar yapmıştır. • AB 26 Eylül 1988 Macaristanla, 16 Aralık 1988 Çekoslovakiyayla, 19 Eylül 1989 Polonyayla imzaladığı Ticaret ve İşbirliği Anlaşmaları ile eski COMECON ülkelerine uyguladığı ayrımcı önlemleri yürürlükten kaldırmış ve ilişkilerin normelleştirilmesi için ilk adımı atmıştır. • 1990 yılında Macaristan ve Poloniyaya, 1991 yılında da Çekoslovakiyaya tanınan GSP statüsü bu ülkelerin üreticilerine AB pazarına çeşitli ürünlerde vergisiz ancak kotaya tabi giriş imkanı sağlamıştır.

6. MERKEZİ VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ VE AB -2 • AB bu ülkelerdeki gelişmelerden memnun kaldığı için onlarla (10 ülke – Çek, Estonya, Macaristan, Polonya, Slovenya, Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Romanya ve Slovenya) daha ileri düzeyde ilişki gerektiren Avrupa Anlaşmaları (European Agreements) imzalamıştır. • Bu anlaşmalar Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerile bir serbest ticaret alanı oluşturulmasına yönelik olarak ticaretin serbestleştirilmesi; sanayi, bilim ve teknik alanlarda işbirliği; mali yardım programı; siyasal diyalog konularını içermiştir. • Bu anlaşmalar AB bölgesine artan ticaretle birlikte reformların uygulanmasını da kolaylaştırmış bu ülkelerin ticaretinde AB-nin ağırlığı sürekli artmıştır. En önemlisi bu ülkelere büyük bir yabancı sermaye girişine yol açmıştır. • 2000 yılından sonra AB’e tam üye olmuşlar.

7. ŞANHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ-1 • ÇHC Rusya Federasyonu ve Türkistan devletleriyle birlikte, öncelikli olarak sınır sorunları ve terörizm kaynaklı güvenlikproblemlerini gidermek gayesiyle Sanghay Beslisi’nin olusturulmasınaöncülük etmistir. • Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ)liderliğini Rusya ile birlikte Çin yapıyor.Örgütün temelleri Şanghay Beşlisi adıaltında Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistanve Tacikistan tarafından 1996yılında gerçekleştirildiğinde işbirliğininamacı, silahların kontrolü ve iyi komşulukilişkilerinin geliştirilmesi idi. Bu kapsamda,sınır bölgelerindeki sorunlarınçözümlenmesi, güven artırıcı önlemlerinpekiştirilmesi, ülkeler arasında politika,güvenlik ve ekonomi alanlarında işbirliğiningeliştirilmesi de hedef olarak saptanmıştı. • Sanghay Beslisi’nin ilk toplantısının yapıldıgı 1996yılından, birligin üye sayısını artırarak Sanghay İsbirligi Örgütü (SÖ)’nedönüstügü 2001 yılına kadar sınır sorunları büyük oranda giderilmis vedikkat çekici bir sekilde, Çok Kutuplulugun dile getirildigi, ekonomik vesiyasi bir yapıya bürünmüstür. • 2001 Yılı Haziran ayında Özbekistan’ında katılımı ile ŞİÖ’nün kurulduğuilan edildi. • Bölgedeki petrolve doğal gaz sahibi ülkelerin de bununiçerisinde yer alması, enerjinin geçişyolunda bulunan ülkelerin de örgütiçinde bulunması, İran’ın, Pakistan’ın,Moğolistan’ın ve Hindistan’ın gözlemcisıfatı ile örgütte olması, bu yeni oluşumudaha da güçlü kılmaktadır.

8. ŞANHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ-2 • Örgüt, 30 milyon kilometrekarelik bir alanı kapsıyor ve üye ülkelerintoplam nüfusu 1 milyar 455 milyon. • ŞİÖ kuruluş bildirgesinde örgütünamacının karşılıklı güveni ve iyi komşulukilişkilerini; bölgesel barış, güvenlik,istikrar amacı ile yeni bir ekonomik vepolitik düzen için üye ülkeler arasındakiişbirliğini geliştirmek olduğu ifade edilmişti. • Kurulduğunda, ŞİÖ ‘nün öncelikliamacının terörle mücadele olduğu dadeklare edilmişti. • 2005 Yılı ŞİÖ için bir dönüm yılı olduve örgüt ciddi inisiyatifler uygulamayabaşladı. Astana’da yapılan liderler zirvesindeŞİÖ, ABD’yi ima ederek Batılıgüçlerin Orta Asya’dan çekilmesini istedi. • Bu zirvede Moğolistan’dan sonraİran, Pakistan ve Hindistan da örgütegözlemci statüsü ile katıldılar. Böylece,enerji zengini Rusya, İran, Kazakistan,Özbekistan ile önemli enerji tüketicisi ülkelerÇin ve Hindistan aynı örgüt içindebir araya geliyordu.

9. KAYNAKLAR • İbrahim ÖRNEK, Seyhan TAŞ, Metin YILDIRIM, Geçiş Ekonomileri, Bursa, 2009 • Betül DURAL, Geçiş Ekonomileri: Plandan Piyasaya, İstanbul, 2007 • Hasan YAVUZ, Geçiş Ekonomileri, Gelişmekte olan Ülkeler ve Türkiye, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana, 2005 • http://www.wikipedia.org – ONLINE Ensiklopedi