Auteurs

1. Multidisciplinaire richtlijnPreventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby’s Auteurs Drs. W. La Haye, Dr. A.C. Engelberts, Mw. I.K.F. Tiemens -van Putten, MSc, Dr. L.A. van Vlimmeren, Mw. M. de Ruiter, Dr. P.L.B.J. Lucassen, Dr. S. Nossent, Drs. M. van Noort, Drs. H.B.M. van Gameren-Oosterom, Dr. M.M. Boere-Boonekamp, Dr. M.P. L’Hoir, Dr. B.E. van Sleuwen Maart 2013

2. Inhoud van de presentatie Definities Prevalentie Achtergrond Inhoud van de richtlijn Ketensamenwerking Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

3. Definitie Huilen kan beschouwd worden als een onderdeel van het normale gedragsrepertoire van een zuigeling. Het is betekenisvol gedrag dat een belangrijke functie heeft in de wederzijdse regulatie tussen baby en ouder. Vanuit een ontwikkelings- of evolutieperspectief is huilen vooral gehechtheidgedrag, dat wil zeggen dat het deel uitmaakt van het aangeboren gedragsrepertoire en dat het essentieel is voor het bevorderen van nabijheid van ouders of verzorgers (in het bijzonder de moeder) - vooral wanneer er iets aan de hand is (Vingerhoets 2011). Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

4. Normaal huilen Vergelijkbare huilpatronen gedurende eerste levensmaanden - onafhankelijk van verzorgingspatroon of opvoedstijl Toename vanaf 2 weken (1 – 1,5u/dag) Piek rond 6 – 8 weken (2 – 2,5u/dag) Afname na 3 – 4 maanden (1 – 1,5u/dag) Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

5. Excessief huilen Verpleegkundige definitie – leidend voor beleid Een toestand waarin een op het oog gezonde baby perioden van veel huilen, jengelen en prikkelbaarheid laat zien, gedurende een aantal uren per dag en verscheidene dagen per week, waarbij de ouders vragen hebben en niet weten om te gaan met het huilgedrag van de baby Definitie van Wessel Een gezond en goed gevoed, maar prikkelbaar kind laat perioden van irritatie, jengelen of huilen zien van tenminste 3 uur per dag en gedurende minimaal 3 dagen per week voor een periode van ten minste 3 weken achtereen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

6. Prevalentie Prevalentiecijfers • Prevalentie: 5 – 19% van de baby’s huilt excessief, afhankelijk van gekozen definitie • Oudersrapporteren in 8.6 – 13% excessiefhuilen • Bij < 5% lichamelijkeoorzaakverklarendvoorexcessiefhuilen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

7. Hypothesen oorsprong excessief huilen (1|3) • Excessief huilen is onderdeel van normaal, aangeboren gedragsrepertoire • Ziekte of pijnligt ten grondslagaanexcessiefhuilen • Excessiefhuilenheeft interne oorzaak • Vertraagdeontwikkeling 24 uursritme • Afwijking in functionerencentralezenuwstelsel • Teken van moeilijk temperament Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

8. Hypothesen oorsprong excessief huilen (2|3) • Excessiefhuilen is ontstaan door natuurlijkeselectie en heeftevolutionairevoordelen • Baby’s die hard huildenhadden in de prehistoriemeerkansomopgepaktteworden • Baby’s die gedragouderssuccesvolbeïnvloedwn, beteroverleven Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

9. Hypothesen oorsprong excessief huilen (3|3) • Excessiefhuilenkomtvooruitnietgoed op de zuigelingaansluitendezorg • Ouderszijnemotioneel en fysiekonvoldoende in staattegemoettekomenaanbehoeften baby door ingrijpendegebeurtenissen • Gevolg van gebrekaanregelmaat en voorspelbaarheid • Ontstaat door gewoonten die nietaansluitenbij de biologie van baby’s en ouders • Relatietussenexcessiefhuilen en emotionelebeschikbaarheidouders, mate van afstemmingouders en kinderen en kwaliteit van de hechting Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

10. Oorzaken Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

11. Achtergrond, doel • Deze richtlijn is ontwikkeld om de preventie, signalering en aanpak van excessief huilen in de zorg voor zuigelingen die het betreft binnen de gehele zorgketen te verbeteren • Het eindproduct streeft naar een door de gehele keten onderschreven manier van werken die ouders van huilbaby’s optimale steun biedt • Richtlijngebruikers: beroepsbeoefenaren die met ouders en zuigelingen werken • Doelgroep: excessief huilende zuigelingen tot 1 jaar Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

12. Afbakening (1|2) • Advisering over preventie van en omgaan met excessief huilen • Tijdige signalering van toenemend huilen, gevolgd door adviezen waarmee ouders worden geholpen en gesteund, opdat het huilen niet onnodig verder toeneemt. In dit stadium kan overleg met of hulp van een andere professional nodig zijn; • Het afnemen van een uitgebreide anamnese op het consultatiebureau door de jeugdverpleegkundige en -arts, waar bij problemen met borstvoeding ook de lactatiekundige bij kan worden betrokken, zodat een passende keuze kan worden gemaakt voor hulp. In dit stadium kan overleg met of hulp inzetten van een andere professional nodig zijn; Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

13. Afbakening (2|2) • Op grond van de uitkomst van de anamnese, eventueel hulp inzetten van huisarts, kinderarts en/of gedragswetenschapper voor nadere medische en/of psychosociale diagnostiek • Behandeling (behandelaar en locatie kunnen verschillen afhankelijk van diagnose) • Monitoring van het vervolg na het inzetten van hulp. Bij al deze stappen is het benoemen van de sterke kanten van ouders en kind een vast onderdeel (empowerment). Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

14. Inhoud van de richtlijn (1|3) H1 Inleiding H2 Definitie van huilen H3 Functies van huilen en hypothesen over de oorspong van excessief huilen H4 Oorzaken van excessief huilen H5 Signalering en differentiaal diagnostiek H6 Psychosociale problemen H7 Invloed etniciteit H8 Effectieve therapie H9 Beleid bij kwetsbare ouders en kinderen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

15. Inhoud van de richtlijn (2|3) H10 Gevolgen voor baby’s die excessief huilen vóór en na de leeftijd van 3 maanden H11 Duur en follow-up van begeleiding aan gezinnen met een excessief huilende baby H12 Anticiperende voorlichting tijdens zwangerschap en kraambed en in de jeugdgezondheidszorg H13 Optimale samenwerking H14 Stroomdiagram van de zorg bij excessief huilen H15 Randvoorwaarden H16 Implementatie van de richtlijn en indicatoren H17 Lacunes in kennis Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

16. Inhoud van de richtlijn (3|3) Bijlage 1 Model van ouder- en kindregulatie (risico’s en beschermende factoren) Bijlage 2 Interactie bij excessief huilen Bijlage 3 Voorbeeld 24-uurs dagboek Bijlage 4 Inbakeren Bijlage 5 Signaleringsinstrumenten en interventies Bijlage 6 Ingrijpende gebeurtenissen Bijlage 7 Ketenzorg in Nederland Bijlage 8 Leden kernredactie en klankbordgroep Bijlage 9 Verklarende woordenlijst en afkortingen Bijlage 10 Literatuurlijst Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

17. Anticiperende voorlichting Tijdenszwangerschap, kraambed en in de jeugdgezondheidszorg • Normaal huilgedrag, functie huilen (communicatie), slaap- en waakpatroon • Zoeken naar afstemming tussen baby, moeder en vader • Herkennen vermoeidheidssignalen • Positieve aspecten ouderschap, versterken sensitiviteit, vertrouwen en relatie met kind • Vaders betrekken bij het hervinden van de balans in jonge gezin • Onderkennen stress, decompensatie, somberheid en/of angsten bij ouders • Associatie roken – excessief huilen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

18. Signalering Anamnese • Het ervaren probleem en de gevolgen voor ouders, kind en gezin • Oorzaken van excessief huilen en factoren van invloed • Competentie primaire opvoeder • Gezinssituatie: draagkracht / draaglast • Verwachtingen / wensen ouders • Aanpak tot nu toe en effect Uitsluiten urineweginfectie Voeding Differentiaal diagnostiek: pijn door medisch euvel (bv. oorinfectie), koemelkallergie, urineweginfectie, psychosociale problematiek Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

19. Ernst, frequentie, duur en ouderperceptie 24-uurs dagboek Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

20. Aanbevelingen De professional legt aan ouders uit dat dat er zelden een medische oorzaak is voor excessief huilen. Aanbevolen wordt om, indien er na gedegen anamnese, lichamelijk en psychosociaal onderzoek geen enkele aanwijzing is voor onderliggende pathologie, alleen bij kinderen jonger dan 4 maanden een urineonderzoek te verrichten. Indien er een gezinsanamnese is voor atopie, wordt koemelkallergie als mogelijke oorzaak overwogen (eliminatie-provocatietest volgens protocol JGZ-richtlijn Voedselovergevoeligheid) Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

21. Psychosociale problemen – risicofactoren Ouder: roken, stress tijdens zwangerschap en daarna, verslaving, angst/depressie, trauma, psychopatholgie, relatieproblemen, gebrek aan steun partner, gebrek pedagogische kennis/vaardigheden, oververmoeidheid Interactie: verstoorde ouder-kind interactie, moeilijke contactname door de baby en/of terugtrekken door de ouder, isolatie van het gezin, (dreigende) kindermishandeling Kind: overprikkeling, stress, prematuriteit Omgeving: éénoudergezin, weinig sociale steun, ingrijpende gebeurtenissen, conflicten in familie of op het werk, geldproblemen, werkeloosheid, slechte huisvesting Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

22. Interactie bij excessief huilen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

23. Ondersteuning en begeleiding Elke aanpak begint met: • Ouders erkennen, steunen en geruststellen • Voorlichting geven over het normale huilpatroon, co- en zelfregulatie en over preventie van Shaken Baby Syndroom • Afraden van voedingswisselingen (van borst- naar kunstvoeding of van kunst- naar kunstvoeding). Het stoppen van borstvoeding om excessief huilen te verminderen, wordt afgeraden Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

24. Shaken Baby Syndroom (Inflicted Traumatic Brain Injury) Het Shaken Baby Syndroom is een vorm van kindermishandeling waarbij een kind ernstig letsel heeft als gevolg van heftig schudden van het kind door een volwassene. In 28-80% gaat huilen aan het schudden/slaan vooraf. Plegers (USA) • 37% biologische vader • 23% vriend van moeder / stiefvader • 4% mannelijke babysitter • 12% biologische moeder • 18% vrouwelijke babysitter Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

25. Prevalentie Shaken Baby Syndroom Nederland • Naar schatting 30 kinderen per jaar komen in het ziekenhuis met ernstig letsel als gevolg van schudden: 4 kinderen overlijden • 5,6% van de Nederlandse ouders schudt, slaat of smoort zijn zuigeling in reactie op huilen • De meeste kinderen die heftig worden geschud zijn < 1 jaar Amerika • 1 op 3 kinderen, binnengebracht in ziekenhuizen met SBS, sterft als gevolg van schudden • 30 – 50% van deze kinderen hebben neurologische restverschijnselen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

26. Waarom is risico van schudden zo groot bij kinderen? • Groot en zwaar hoofd • Nek- en schouderspieren slap en nog niet helemaal ontwikkeld • Hersenen en hersenweefsels niet volgroeid, dus kwetsbaar • Tere, kwetsbare bloedvaten die makkelijk scheuren Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

27. Gevolgen van schudden • Overlijden • Verstandelijke handicap • Verstoorde of vertraagde ontwikkeling • Verandering van karakter • Lichamelijke handicaps, zoals verlamming en spasticiteit   • Ernstige motorische stoornis • Visuelestoornis • Gedragsproblemen • Leerproblemen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

28. Preventie Shaken Baby Syndroom Informeren van ouderskortna de geboorte over de gevaren van het schudden van een baby vermindert het voorkomen van het Shaken Baby Syndroom(reductie SBS 47%, New York USA) • Wat is SBS? • Watzijn de gevolgen? • Hoe kun je het voorkomen? Universeel: alleoudersinformeren! Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

29. Aanpak Nederland verloskundige kraamzorg JGZ prenatale voorlichters Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

30. Kernboodschap Alle baby’s huilen. Dat is normaal. Maar soms wordt het je te veel. Als je je boos voelt door het huilen van je baby: 1 Leg de baby veilig weg 2 Loop de kamer uit 3 Ga pas weer terug als je rustig bent Schud nooit en zoek hulp! Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

31. Aanbod concretiseren • Adviezen over aanbrengen van regelmaat, voorspelbaarheid en prikkelreductie • Inbakeren bij onvoldoende effect van regelmaat, voorspelbaarheid en prikkelreductie na 1 – 2 wkn of wanneer ouders moeite hebben met het aangeraden verzorgingspatroon • Video interactie begeleiding (VIB) / video home training (VHT) • Babymassage Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

32. Regelmaat, voorspelbaarheid, prikkelreductie Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

33. Vermoeidheidsignalen • Bleek worden • Afwenden / wegkijken • Drukker worden • Jengelen • Gapen • In ogen wrijven Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

34. Eenduidigheid Slapen in eigen wieg/ledikant op een rustige plek Alleenzijn / spelen in de box bij wat langer wakker zijn (± 4-6 wkn) Eenduidigheid brengt voorspelbaarheid Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

35. Wakker naar bed Vanaf 3e/4e dag is voeden zonder in slaap vallen steeds vaker mogelijk Waarom? • Bed wordt bekend • Baby zal slapen tot de honger hem wekt Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

36. Het bed en het te slapen leggen Wakker in bed leggen, inslaaphuiltje mag Rugligging (vanaf geboorte) Laag opmaken (voeten bij het voeteneind) Laken en deken overdwars strak en ver onderstoppen Toedekken tot de kin Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

37. Voeden op verzoek Wakker worden door honger is het uitgangspunt bij regelmaat Door aansluitend voeden volg je de behoefte van het kind Voeden na ontwaken = regelmaat = voeden op verzoek Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

38. Prikkelreductie Vermijden van te veel aan prikkels door: • van hand tot hand gaan • radio en televisie • gebruik van wipstoel • voortdurend vermaak • mechanisch aangedreven speelgoed • de babygym onder de 3 maanden • slapen in de box • veel bezoek/uitstapjes, die indruisen tegen het slaapritme van het kind • onverwachte gebeurtenissen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

39. Proces van regelmaat De eerste week • Moment van starten • Het verzet • Zweten • Huilen bij inslapen en doorslapen • Dip op 2e of 3e dag De volgende zes weken • Beklijven van de gewoonte 7-8 weken na de start • Regelmaat behouden, evt. inbakeren afbouwen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

40. Wakkere tijden, slaaptijden 0 – 2 weken 30-45 min wakker per keer 2-3 uur slapen per keer 6-8 voedingen per 24 uur 2 – 6 weken 45-60 min wakker per keer 2-3 uur slapen per keer 6-8 voedingen per 24 uur 7 – 12 weken 60-75 min wakker per keer 2-3 uur slapen per keer 5-6 voedingen per 24 uur 3 – 5 maanden 1,5 uur wakker per keer 2 uur slapen per keer 5 voedingen per 24 uur Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

41. Valkuilen • Verwennen (kan niet < 6 mnd), versus gewennen • Altijd willen troosten • Alle huilen willen voorkomen • Regeldagen / ont-regeldagen • “Vrij” in bed leggen • Dagritme aanwennen door slapen in box of wipstoel • Vermaak versus zelfredzaamheid • Opgericht in plaats van liggend op schoot • Spreken van dag / nachtritme óf slaap / waakritme • Moe laten worden om doorslapen te bevorderen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

42. Inbakeren Inbakeren bij onvoldoende effect van regelmaat, voorspelbaarheid en prikkelreductie na 1 – 2 wkn of wanneer ouders moeite hebben met het aangeraden verzorgingspatroon Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

43. Inbakeren – contra-indicaties • Verschijnselen van mogelijke heupdysplasie • Aangetoonde of behandelde heupdysplasie • Koorts • De eerste 24 uur na een vaccinatie • Ernstige luchtweginfecties • Structurele zuigelingenscoliose De jeugdarts moet de heupen gecontroleerd hebben op afwijkingen alvorens gestart mag worden met inbakeren. Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

44. Inbakeren – bijzondere omstandigheden • Kinderen die veel spugen • Kinderen met eczeem • Kinderen met neurologische afwijkingen • Kinderen van drugsverslaafde moeder • Pre- en dysmatuur geboren zuigelingen Inbakeren kan alleen na overleg met en toestemming van de jeugdarts, huisarts of specialist. Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

45. Video Home-Training / Video Interactie Begeleiding K-VHT kan ingezet wordt bij ouders van kinderen van 0 tot 4 jaar die spanning ervaren in de opvoeding of opvoedingsvragen hebben. Het gaat hier dan met name om ouders bij wie: • de hechting met de baby onder druk staat of moeilijk tot stand lijkt te komen; • de interactie met het kind onder druk staat door onbegrip, irritaties en machteloosheid; • opvoedingsvaardigheden tekortschieten waardoor het contact met het kind negatief verloopt; • de sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind onder druk staat door problemen in de communicatie en het contact met het kind. Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

46. Doel • Verbeteren van ouderlijke stress- en frustratieregulatie • Verbeteren afstemming tussen ouder en kind • Vergroten draagkracht ouders te vergroten • Voorkomen nadelige gevolgen van het huilen op interactie tussen ouder en kind Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

47. Methode • Begeleiding in thuissituatie • Korte video-opname dagelijks verzorgingsmoment • Samen met ouders terugkijken en bespreken opname • Maximaal 8 bezoeken • Opleiding tot gecertificeerd video-hometrainer nodig Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

48. Babymassage Babymassage kan ingezet worden bij baby’s van 6 weken tot 9 maanden • Totale lichaamsmassage van baby´s, gebaseerd op een ritmische manier van masseren • Ouder heeft volledige aandacht voor kind • Gemiddeld 5 bijeenkomsten van 1½ - 2 uur • Naast babymassage adviezen over til- en draagtechnieken, buikkrampjes, emmeren, huil- en slaapgedrag en lichaamstaal Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

49. Doel • Verbeterde ouder-kind interactie • Toename van slaap en ontspanning • Afname stressgerelateerde hormonen Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'

50. Ondersteunende zorg – (nog) niet evidence based • Moeder baby interventie • Stevig ouderschap • Voorzorg • Kinderfysiotherapie • Prelogopedie • (Kinder)diëtetiek • Infant Mental Health • Baby Extra • Babygroepen (Medisch kinderdagverblijven) • Neonatale programma’s (bijv. IBAIP voor prematuren) • Psychiatrische behandelprogramma’s voor ouders Multidisciplinaire richtlijn 'Preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van excessief huilen bij baby's'