Een vrolijke chaos Over de vorm van vroege ontwikkelingsprocessen Paul van Geert Universiteit Groningen

1. Een vrolijke chaosOver de vorm van vroege ontwikkelingsprocessenPaul van GeertUniversiteit Groningen Een vrolijke chaos

2. Overzicht • Het beeld van de ontwikkeling • Twee visies op de aard van psychologische variabelen • Ontwikkeling bij baby’s • Ontwikkeling bij peuters • Ontwikkeling bij kleuters en kinderen • Enige consequenties voor de diagnostiek van ontwikkeling Een vrolijke chaos

3. Het beeld van ontwikkeling … Een vrolijke chaos

4. Tussen chaos en orde … • Wetenschappelijk onderzoek van ontwikkeling • Het meten van eigenschappen • Historische bronnen van statistische methoden • Quetelet: “L’Homme moyen” • Fisher en onderzoek van landbouwproductiviteit • zijn onze meetpraktijken consistent met de manier waarop allerlei te meten kenmerken zich in werkelijkheid gedragen • Is er sprake van “meten”? De vrolijke chaos van de vroege ontwikkeling…. Wat weten we er eigenlijk over? Een vrolijke chaos

5. Bronnen van variabiliteit • Verschillen tussen individuen • van elkaar onafhankelijke individuen • Verschillen binnen een individu • Over de lange termijn • Ontwikkeling, leren, therapie-effecten • Over de korte termijn • Bijvoorbeeld kort na elkaar herhaalde metingen • Intra-individuele variabiliteit • Wordt traditioneel gezien als meetfout of “ruis” • Maar kan een schat aan informatie over ontwikkelingsprocessen geven… We moeten ons realiseren dat ... In onderwijs en opvoeding we Proberen te sturen over de korte termijn Met het oog op een lange-termijn-doel Dat soms op basis van de korte-termijn-bevindingen moet worden bijgesteld met behulp van welke informatie? wat is de rol van meten en testen? Een vrolijke chaos

6. Twee visies op de aard van psychologische variabelen Een vrolijke chaos

7. De standaard kijk meetfout prima meetmodel voor een timmerman die een kozijn moet afpassen … Maar niet voor een ontwikkelingspsycholoog … We gebruiken een meetlat (test) om de ware score te schatten Een vrolijke chaos

8. Een alternatieve kijk Voor elke denkbare “meetlat (test)” bestaat er een karakteristieke band van gedrag Een vrolijke chaos

9. Ontwikkeling bij baby’s Een vrolijke chaos

10. Baby’s: veranderingen in huilen • 10 metingen om de twee weken tussen 0 en 5 maanden • een meting betrof 3 uur wakkere periode • 8 baby’s • vergelijkingen individuele trends met gemiddelde Een vrolijke chaos

11. Baby’s: huilen Dit waren eigenlijk vier baby’s, met de metingen verdeeld over de reeks “even weken” en “oneven weken” Baby’s verschillen dus evenveel van zichzelf als van anderen en kunnen dus tegelijkertijd boven en onder het gemiddelde liggen… Zelfs bij veel herhaalde metingen …. • De intra-individuele variabiliteit in emotie-gerelateerde communicatie is zeer groot bij baby’s jonger dan 12 maanden, maar neemt daarna snel af, dus toenemende stabiliteit • Grote variatiebreedte = grote “zoekruimte” voor het bereiken van optimale, stabielere aanpassing tussen baby en omgeving • zelfde geldt voor de stress-huishouding en cortisolproductie: aanvankelijk zeer grote variabiliteit die vervolgens afneemt Een vrolijke chaos

12. Baby’s: emotionele aspecten van communicatie • 4 baby’s, tussen 0 en 15 maanden, • Meer dan 60 observaties per baby • Om de week, minstens 3 uur gedrag • Huilen, glimlachen, zeuren, lichaamscontact Een vrolijke chaos

13. Baby’s: huilen en glimlachen Een vrolijke chaos

14. Baby’s: huilen en glimlachen Een vrolijke chaos

15. Ontwikkeling bij peuters Een vrolijke chaos

16. Peuters: gemiddelde uitingslengte (MLU) Interpretatie • 1 meting absoluut onvoldoende • gemiddelde, ok, maar variatiebreedte is informatiever • hoogste waarde is informatief: kind laat zien dat het complexe zinnen kan produceren • nu onderzoek naar variatie binnen een dag... • MLU: vroege indicator voor taalontwikkelingsniveau (MLU-stadia van Brown) • 2 kinderen van ongeveer 2.5 jaar oud, drie weken lang bijna dagelijks gemeten, 100 uitingen per keer • Kinderen verschillen in de breedte van de variatierange • Beide kinderen variëren aanzienlijk: twee tot drie “stadia” over dagen Een vrolijke chaos

17. Twee Franssprekende en twee Nederlandssprekende kinderen, geobserveerd tussen 14 en 36 en 24 en 36 maanden Hoe verandert het patroon van de zinnen? Wat zegt dat over de ontwikkeling? Peuters: fluctuatie als indicator voor transities in taalproductie Een vrolijke chaos

18. Pauline:1, 2-3 en 4+ woordzinnen (1 van 2) Een vrolijke chaos

19. Pauline:1, 2-3 en 4+ woordzinnen (2 van 2) Resultaat • Er zijn statistisch twee significante pieken in de fluctuatie • 1 hangt samen met tijdelijke regressie in 2-3 woordzinnen • 1 hangt samen met snelle toename van 4+woordzinnen • Interpretatie • pieken markeren kwalitatieve overgangen tussen verschillende strategieën van taalproductie • diagnostisch belang van tijdelijke piek in variabiliteit en belang van discontinue veranderingen Een vrolijke chaos

20. Voorzetsels gebruikt in ruimtelijke context (bv A op B) Kinderen tussen 1 ½ en 2 ½ jaar Hypothese: er is sprake van een transitie, gemarkeerd door een tijdelijke productiviteitspiek Achterliggende gedachte: extreme waarden zijn informatief Ruimtelijke voorzetsels Een vrolijke chaos

21. Transitie en onverwachte piek Een vrolijke chaos

22. Transitie als sprong in de bandbreedte Een vrolijke chaos

23. Ontwikkeling bij kleuters en kinderen Een vrolijke chaos

24. Kinderen tussen 4 ½ en 5 ½ jaar Herhaalde afname van een conservatietest, zonder feedback Hypothese: er is een sprong in de ontwikkeling van conservatiebegrip Die sprong gaat gepaard met hoge fluctuatie Conservatiebegrip Een vrolijke chaos

25. Conservatie-ontwikkeling (± 5 jaar) Horizontaal = meetmoment Vertikaal = score Een vrolijke chaos

26. Conservatie: leeftijds- en gecalibreerd gemiddelde Een vrolijke chaos

27. Theory-of-Mind: cross-sectionele data • Theory-of-Mind test: elementair begrip van de werking van de menselijke geest • 324 kinderen tussen 3 en 11 jaar oud • Zich normaal-ontwikkelende kinderen Een vrolijke chaos

28. Theory-of-Mind: cross-sectionele data Een vrolijke chaos

29. Theory-of-Mind: cross-sectionele data Een vrolijke chaos

30. Theory-of-Mind: herhaalde metingen • 6 herhaalde metingen met 4-maand interval • Kinderen tussen 4 en 9 jaar oud • Met pervasieve ontwikkelingsstoornis (autistisch stoornissen spectrum) • Hellingshoek van de curve als maat voor ToM-toename; fluctuatiemaat Een vrolijke chaos

31. Theory-of-Mind: herhaalde metingen Een vrolijke chaos

32. Enige consequenties voor de diagnostiek van ontwikkeling …. Een vrolijke chaos

33. Ontwikkelen, voorspellen en handelen • Meehl (1954): voor lange-termijn voorspellingen verliest de klinische blik van de expert het altijd van eenvoudige statistische modellen • Maar …. • Experts (bv opvoeders) zijn beter op korte-termijn • Binnen een specifieke context • Waarin moet worden gehandeld Een vrolijke chaos

34. Een andere kijk op diagnostiek (1/3) • Kernpunt: een beter begrip van de dynamica van individuele ontwikkelingsprocessen • Tegen de achtergrond van ontwikkelings-kenmerken • Variabiliteit en fluctuaties • Veranderingen in de variabiliteit • Tijdelijke pieken • Sprongen • Tijdelijke regressies • Effect-anomalieën Een vrolijke chaos

35. Een andere kijk op diagnostiek (2/3) • Deze kenmerken zijn nog maar nauwelijks onderzocht • Ons standaardmeetmodel • Beschouwt veel van deze kenmerken als meetfout, ruis, uitbijters … • En compenseert interessante verschijnselen bij het individu door middeling over groepen individuen Een vrolijke chaos

36. Een andere kijk op diagnostiek (3/3) • Rekening houden met de “vrolijke chaos” van de ontwikkeling • Wisselende bandbreedtes, regressies, sprongen, anomalieën, … • Terug naar het individu in de context van een ontwikkelings- en opvoedingsproces Een vrolijke chaos

37. www.vangeert.nl • vangeert@inn.nl Een vrolijke chaos