440 likes | 747 Views
Prof. dr hab. Tomasz Kaczmarek. Miejskie Obszary Funkcjonalne Problemy delimitacji, rozwoju i zarządzania. Ostrów Wielkopolski, 18 grudnia 2013 r. Miejskie Obszary Funkcjonalne Zagadnienia. Pojęcie MOF Delimitacja MOF Przesłanki dla MOF Problemy rozwoju MOF Formy zarządzania MOF
E N D
Prof. dr hab. Tomasz Kaczmarek Miejskie Obszary Funkcjonalne Problemy delimitacji, rozwoju i zarządzania Ostrów Wielkopolski, 18 grudnia 2013 r.
Miejskie Obszary Funkcjonalne Zagadnienia • Pojęcie MOF • Delimitacja MOF • Przesłanki dla MOF • Problemy rozwoju MOF • Formy zarządzania MOF • Wsparcie dla MOF • Konkluzje
Pojęcie MOF w polityce UE • Larger urban zone (Urban Audit, Eurostat 2004, NUTS 3, 2008) • Urban functional area (ESPON, 2006, OECD Urban Policy Reviews, 2011) • Miejski obszar funkcjonalny
MOF – pojęcia pochodne Miejski układ osadniczy Miejski system dzienny Miejska strefa usług publicznych Aglomeracja miejska Obszar metropolitalny Region miejski Podstawowe znaczenia pojęcia regionu(Dziewoński, 1967): • region jako przedmiot poznania, • region jako narzędzie badania, • region jako narzędzie działania (zarządzania)
MOF jako narzędzia działania - dokumenty krajowe • 1995 – Ustawa o zmianie zakresu działania niektórych miast oraz o miejskich strefach usług publicznych • 2003 - Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (obszar metropolitalny) • Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 2006 (miasta i obszary metropolitalne) • 2008-2013 Projekty ustaw „metropolitalnych” i o „ polityce miejskiej i współpracy JST” • 2010 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2020 • 2011 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 • 2013 Założenia Krajowej Polityki Miejskiej do 2020 r.
MOF – delimitacja Region miejski reprezentuje pewną fazę rozwoju społeczeństwa a jego granice wykazują nieustanną transformację. Identyfikacja, definiowanie i delimitowanie regionów ma więc charakter historyczny i zmienny. A. Paasi (1991) Deconstructing regions: notes on the scale of spatial life. Environment and Planning
MOF ujęcia: strukturalne i funkcjonalne (Rykiel 2002, Korcelli 2002, Markowski, Marszał 2006, Kaczmarek 2008) • W ujęciu strukturalnym - ciągły obszar określony na podstawie cech jego struktury (np. gęstości zaludnienia, gęstości zabudowy, koncentracji podmiotów gospodarczych), Aglomeracja miejska, miasto w granicach administracyjnych i strefa podmiejska - obszar intensywnie zabudowany i zagospodarowany. • W ujęciu funkcjonalnym - decydujące znaczenie ma stopień intensywności kontaktów z centrum układu. Obszar funkcjonalny, będący kombinacją aglomeracji miejskiej i jej strefy wpływów (obsługi).
Elementy składowe MOF Miejski obszar funkcjonalny ma cechy zarówno regionu strukturalnego (morfologicznego), jak i funkcjonalnego (węzłowego), z elementami skladowymi; • Centrum (duże miasto/a) • Strefa wewnętrzna (obszar silnie zurbanizowany) • Strefa zewnętrzna (strefa intensywnych powiązań funkcjonalno-przestrzennych).
Do obszaru metropolitalnego zaliczono 45 jednostek gminnych o zróżnicowanym statusie administracyjnym: 6 gmin miejskich, 21 gmin miejsko – wiejskich, 18 gmin wiejskich. Poznań - Metropolia (Aglomeracja Poznańska)Obszar metropolitalny POZNAŃ - KSZTAŁTUJĄCA SIĘ METROPOLIA RDZEŃ OBSZARU METROPOLITALNEGO - POWIAT POZNAŃSKI STREFA ZEWNĘTRZNA OBSZARU METROPOLITALNEGO
Zasięg Aglomeracji Poznańskiej/ Poznańskiego Obszaru Metropolitalnego
MOF wg KPZK 2030 Miejski obszar funkcjonalny jest układem osadniczym ciągłym przestrzennie, złożonym z odrębnych administracyjnie jednostek. Obejmuje zwarty obszar miejski oraz powiązaną z nim funkcjonalnie strefę zurbanizowaną.
Lokalne przesłanki MOF • Zahamowanie rozwoju terytorialnego miast • Deficyt terenów mieszkaniowych i inwestycyjnych w obrębie granic miejskich • Żywiołowy rozwój budownictwa mieszkaniowego (urban sprawl) i inwestycje typu green field w strefie podmiejskiej • Konieczność rozbudowy infrastruktury technicznej i społecznej na terenach dotąd wiejskich i słabo zagospodarowanych • Nieskoordynowane plany zagospodarowania przestrzennego
Lokalne przesłanki MOF • Utrata dochodów w mieście centralnym (PIT i CIT) • Redystrybucja miejsc zamieszkania, pracy i edukacji, eskalacja migracji wahadłowych • Zjawisko free-riding strefy podmiejskiej • Utrzymywanie infrastruktury o zasięgu aglomeracyjnym tylko przez miasto centralne • Rozwój motoryzacji indywidualnej, • Problemy transportowe (kongestia), niedorozwój komunikacji publicznej • Zmiany w dostępności transportowej i stopniu zainwestowania gmin.
Nieadekwatność struktur terytorialno-administracyjnych do układów miejskich powiązań funkcjonalno-przestrzennych Sieciowy charakter problemów Efektywne świadczenie usług Potrzeba koordynacji planowania przestrzennego Osiągnięcie przewagi kooperacyjnej, wzrostu efektywności zarządzania Chęć uzyskania przewagi konkurencyjnej w większej skali: krajowej, międzynarodowej Przesłanki MOF
Zarządzanie infrastrukturą i usługami publicznymi (drogi na obszarze aglomeracji, transport publiczny, gospodarka wodno-kanalizacyjna, gospodarka odpadami, placówki kultury, służby zdrowia, edukacji) Ochrona środowiska, polityka społeczna, bezpieczeństwo publiczne Wspieranie rozwoju gospodarczego, zabieganie o środki finansowe, marketing terytorialny Lobbing na forum regionalnym, krajowym i międzynarodowym Realizacja wspólnych strategii i planowanie przestrzenne na poziomie MOF Dziedzinykooperacji
Dokument zawierający 5 osi strategicznych, 28 programów , i 158 działań a la carte.
Miejski obszar funkcjonalny – bottom up cooperation Wspólne problemy
Współpraca międzygminna(stan 30.06.2013 r). • 2479 gmin • 227 aktywnych związków międzygminnych • 66 % związanych z gospodarką komunalną i ochrona środowiska • 14 % w zakresie transportu publicznego • inne: gł. turystyka, promocja.
Bariery współpracy • Ograniczenia ustrojowe • Różnice potencjałów demograficznych i gospodarczych JST • Wykorzystywanie „free-riding”, brak analiz kosztów funkcjonowania miejskich obszarów funkcjonalnych • Lęk małych gmin przed „efektem wymywania” „backwash effect” • Obawy dużego miasta przed utratą części kompetencji „administrative shadow of hierarchy” • Różnice interesów między szczeblami samorządu • Brak consensusu politycznego • Przesadne ambicje lokalne • Antagonizmy społeczne
Miejski obszar funkcjonalnytop down cooperation Instrumenty wsparcia Forma współpracy
Inicjatywy MOF29.04.2013 r. W Starostwie Powiatowym w Pleszewie obradowano nad zasadnością powołania Pleszewskiego Obszaru Funkcjonalnego, jako czynnika determinującego skuteczne aplikowanie o środki unijne na realizację inwestycji komunalnych po 2013 r.
12.10.2013 Kilkanaście dni temu podpisali list intencyjny, cztery samorządy: miejski i gminny Łomży oraz Nowogrodu i Piątnicy, które chcą razem występować o unijne dotacje.Aby robić to skuteczniej, postanowiły powołać do życia Łomżyński Obszar Funkcjonalny, który ma występować w ich wspólnym imieniu o unijne finansowanie w ramach tzw. Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Aby Łomżyński Obszar Funkcjonalny mógł być finansowany w najbliższym okresie rozliczeniowym w ramach tzw. ZIT-u, musi formalnie powstać do końca tego roku, a jego pomysły na inwestycje muszą znaleźć się w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Podlaskiego
1.12.2013 Samorządowcy z południowej części województwa podlaskiego chcą skuteczniej rywalizować o unijne pieniądze na inwestycje. Dlatego zamierzają stworzyć Bielski Subregionalny Obszar Funkcjonalny. Dobrze, że samorządy widzą konieczność nawiązania współpracy, bo w jedności jest siła - podkreśla starosta bielski Sławomir Jerzy Snarski.Utworzenie BSOF mogłoby pomóc w pozyskiwaniu funduszy unijnych i pozwolić na lepsze decydowanie o ich przeznaczeniu.
Środki MRR na powstanie MOF Ministerstwo Rozwoju Regionalnego ogłasza nabór wniosków do konkursu dotacji na działania wspierające jednostki samorządu terytorialnego w zakresie planowania miejskich obszarów funkcjonalnych. Na ten cel przeznaczone zostało 30 mln zł z Programu Pomoc Techniczna 2007-2013. Konkurs rozpoczął się 29 listopada 2012 r.
Środki MRR na powstanie MOF Głównym celem konkursu jest stworzenie warunków umożliwiających określenie obszarów współpracy pomiędzy JST w ramach obszarów funkcjonalnych miast. w planowaniu przestrzennym oraz promocja zintegrowanego podejścia do problemów danego obszaru. Celem konkursu jest również stworzenie warunków umożliwiających określenie granic miejskich obszarów funkcjonalnych i potencjalnego kierunku rozwoju, sformułowanie kierunków rozwoju w postaci studium, strategii rozwoju oraz planów zagospodarowania przestrzennego obejmujących całe obszary funkcjonalne.Wnioskodawcy: • jednostki samorządu terytorialnego (w porozumieniu z przynajmniej dwiema innymi JST), • związki jednostek samorządu terytorialnego, • stowarzyszenia JST, których członkami są wyłącznie jednostki samorządu terytorialnego.
Wnioskodawcy (2 edycje konkursu) Liczba wniosków: 152 • MOF Ośrodki wojewódzkie: 19 • MOF Ośrodki regionalne i subregionalne: 29 • MOF ośrodki lokalne: 104
Klasyfikacja miejskich obszarów funkcjonalnych wg KPZK 2030 Ustalenie
Miejskie obszary funkcjonalne ? • Obszar funkcjonalny Euroregion Puszcza Białowieska (Stowarzyszenie Euroregionu) • Obszar funkcjonalny „Powiśle” - Świadczenie zintegrowanych usług turystycznych) LOT „Kraina Lessowych Wąwozów” • WMOF w oparciu o walory przyrodniczo-krajobrazowe rzek Skrwy i Sierpenicy (miasto Sierpc) • Strategia rozwoju turystyki Suwalszczyzny (miasto Suwałki) • MOF wokół drogi wodnej łączacej krainę wielkich Jezior z Poojezierzem Ełckim i kanalem augustowskim (gmina Orzysz) • Budowa miejskiego obszaru funkcjonalnego „Cud nad Wisłą” (Powiat Wołomiński) • Miejski obszar funkcjonalny „Rzeka historii” (miasto Grajewo) • Mezopolitalny Obszar funkcjonalny Strefa centralna (woj. Zachodniopomorskie)
Finansowanie projektów MOF - przykłady • Miejski Obszar Funkcjonalny miasta Puławy – 2.699 tys. • Miejski Obszar Funkcjonalny Malborka – 2.696 tys zł • Delimitacja i kierunki rozwoju MOF Biłgoraj – 2.599 tys. zł • Brodnicki Obszar Funkcjonalny – 2.338 tys. zł • Obszar Funkcjonalny Krasnystaw – 1,661 tys. zł • Miejski Obszar Funkcjonalny Orzysz – 1.283 tys zł • Chojnicko-Człuchowski MOF – 1.726 tys. zł. ----------------------------------------------------------------- • Strategia rozwoju Obszaru Metropolitalnego Łodzi – 2.700 tys. zł • Programowanie rozwoju OM Warszawy - 2.259. tys. zł • Studium Rozwoju Przestrzennego Metropolii Poznań – 1.308. tys. zł • Białostocki Obszar Funkcjonalny – 1.222 tys. zł • Studium Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego – 1.106 tys. • Kierunki Rozwoju MOF Włocławka – 510 tys. zł • Współpraca JST dla rozwoju aglomeracji Kalisko-Ostowskiej – 560 tys. zł
Tematyka projektów MOF • Integracja, rozwój, strategia, ZIT: 123 • Gospodarka: 9 • Turystyka: 9 • Transport: 7 • Planowanie przestrzenne 3 • Zagadnienia społeczne: 1
Projekty „dwubiegunowe” Finansowane • Współpraca JST dla rozwoju aglomeracji Kalisko-Ostowskiej – 560 tys. zł • Chojnicko-Człuchowski MOF – 1.726 tys. zł • Kierunki rozwoju Partnerstwa- Noworudzko-Radkowskiego – 928 tys. tys. zł • Zintegrowany system powiazań LGOF - 1.521. tys zł • Możliwości rozwojowe obszaru Krośnieńsko-Jasielskiego – 897. tys. zł • Program działań dla MOF Bydgoszczy i Torunia 2.663. tys. zł. Bez finansowania • Elbląsko-Braniewski Obszar Funkcjonalny – 2.650 tys. zł • Ostródzko-Iłaswki Obszar funkcjonalny – 2.137 tys. zł • Rozwój MOF Sanok-Lesko – 2.699. tys. zł
Instytucjonalizacja MOF- możliwe formy organizacyjne • Związek międzygminny aglomeracji • Związek powiatów aglomeracji • Związek gminno-powiatowy (po zmianach legislacyjnych) • Agencja rozwoju aglomeracji w formie spółki prawa handlowego (akcyjnej lub z o.o.) • Stowarzyszenie Aglomeracja Kalisko-Ostrowska • Porozumienie administracyjne – powierzenie zarządzania realizacją projektów (ZIT) jednemu z miast przez pozostałe samorządy aglomeracji
Forma organizacyjna dla ZIT Rekomendowaną docelową formą organizacyjną dla wdrożenia i realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w aglomeracji kalisko-ostrowskiej jest związek gminno-powiatowy. Do czasu wdrożenia odpowiednich zmian ustawowych najlepszym rozwiązaniem umożliwiającym podjęcie prac koncepcyjnych i programowych nad strategią rozwoju aglomeracji oraz programem działań dla ZIT jest utworzenie stowarzyszenia gminno-powiatowego, które zakresem podmiotowym i terytorialnym nawiązywać będzie do przyszłego związku.
Zasady współpracy JST w ramach MOFCities for citizens: improving governance in metropolitan (functional) areas. OECD (2000). • Koherentność (coherency): spójność, spoistość systemu zarządzania i jego zrozumiałość (transparentność) dla wyborców • Konkurencyjność (competetiveness): zapewniającą obszarowi metropolitalnemu skuteczne konkurowanie na arenie krajowej i międzynarodowej • Koordynacja (co-ordination): wymóg funkcjonalnego i sektorowego współdziałania poprzez odpowiednie organy i instytucje • Zrównoważenie (equity):zapewnienie równego traktowania podmiotów kooperujących • Fiskalna odpowiedzialność (fiscal probity): odpowiedzialność finansowa podmiotów, adekwatna do relacji nakłady-efekty
Zasady współpracy JST w ramach MOFCities for citizens: improving governance in metropolitan (functional) areas. OECD (2000). • Elastyczność (flexibility): zdolność adaptacji rozwiązań ustrojowych do zmieniających się uwarunkowań społeczno-gospodarczych, zwłaszcza w obliczu rozwijających się procesów urbanizacyjnych • Holizm (holizm): uwzględnianie specyfiki całego obszaru metropolitalnego, zróżnicowanego co do potrzeb i możliwości rozwoju • Partykularyzm (particularity): uwzględnianie interesów partykularnych podmiotów konstytuujących obszar • Partycypacja (participation): zagwarantowanie mechanizmów uczestnictwa społeczności lokalnych i ich reprezentantów w procesie zarządzania • Pomocniczość (subsidiarity): ograniczenie zadań i form zarządzania metropolitalnego tylko do tych dziedzin, w których samodzielne działanie samorządów lokalnych jest niemożliwe lub wymaga wsparcia instytucjonalnego, kadrowego, finansowego itp.
Konkluzje – MOF zagrożenia i obawy • Niejednoznacznie zdefiniowane MOF • Niejednoznaczna delimitacja obszarów funkcjonalnych (z uwagi na wielość możliwych kryteriów delimitacji i metod wyznaczania granic). • Pozyskanie środków wsparcia główna przesłanką tworzenia MOF • Nie zawsze uzasadniona dystrybucja środków wsparcia na proces tworzenia MOF „rozmycie idei MOF” • Obawy o zintegrowany charakter inwestycji i działań • MOF zakłócają przejrzystość funkcjonowania podziału terytorialnego kraju • Jednorazowy charakter MOF - obawy o przyszłość MOF po ustaniu wsparcia finansowego, zakończeniu projektów.
Konkluzje – MOF szanse i nadzieje • Rozwój podejścia przestrzennego i funkcjonalnego w polityce rozwoju (obszary miejskie w kategoriach powiązań funkcjonalnych a nie granic administracyjnych) • Powolna decentralizacja polityki miejskiej na poziom regionalny • Mobilizacja samorządów lokalnych, odrodzenie zaniechanych partnerstw, godzenie interesów, • Szansa na zintegrowany rozwój - ograniczenie partykularyzmów w polityce rozwoju i planowaniu przestrzennym • Rozwój myślenia w kategoriach wspólnego rozwiązywania problemów, uczenie się współpracy „Myśl funkcjonalnie, działaj lokalnie” • Możliwość pozyskania środków z nowych instrumentów wsparcia (Pomoc Techniczna, ZIT) na projekty, które trudno realizować ze środków własnych.
Prof. dr hab. Tomasz Kaczmarek DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ ! Ostrów Wielkopolski, 18 grudnia 2013 r.