PARISKA KONFERENCIJA MIRA, SUKOB »NOVE« I »STARE« DIPLOMATIJE . VERSAJSKI DIPLOMATSKI SISTEM

1. PARISKA KONFERENCIJA MIRA, SUKOB »NOVE« I »STARE« DIPLOMATIJE.VERSAJSKI DIPLOMATSKI SISTEM

2. Primirje u Kompijenju i početak pregovora o miru • Nakon primirja u Kompijenju 11. novembra 1918. sazvana je Pariska konferencija (od 18. januara do 28. juna 1919). • Glavni učesnici Konferencije bili su: Vudro Vilson predsjednik SAD, Dejvid Lojd Džordž, predsjednik britanske vlade, Žorž Klemanso premijer Francuske i Vitorio Orlando, italijanski premijer. • Po završetku Konferencije 28. juna 1919. potpisan je Versajski mirovni ugovor sa Njemačkom. • Mirovni ugovor sa Austrijom potpisan je uSen Žermenu (10. septembra 1919), sa Bugarskom u Nejiu(22. novembra 1919),sa Mađarskom uTrijanonu (4. juna 1920),i sa Turskom u Sevru(10. avgusta 1920)Ugovor iz Sevra je poništen i zamijenjen ugovorom u Lozani24. jula 1923.

3. Vilsonovih “Četrnaest tačaka” • Četrnaest tačaka je izložio predsjednik Vilson u obraćanju Kongresu 8. januara 1918. godine. Tačke su sljedeće: • Javni ugovori o miru, javno pretreseni, poslije kojih neće biti nikakvih tajnih međunarodnih sporazuma ma koje vrste, a diplomatija će raditi javno i na očigled svih (otvorena diplomatija) • Apsolutna sloboda trgovačke pomorske plovidbe za vrijeme rata, kao i za vrijeme mira

4. Otklanjanje prepreka za međunarodnu trgovinu • Pravedne garancije da će nacionalna razoružanja biti svedena na najmanju mjeru koja je u skladu sa državnom bezbjednošću • Slobodno, iskreno i apsolutno nepristrasno rješenje svih kolonijalnih sporova, zasnovano na strogom poštovanju načela da prilikom rješenja svih pitanja koja se tiču suvereniteta interesi stanovništva moraju biti od iste važnosti kao i opravdani zahtjevi one vlade čija prava treba da se utvrde • Njemačka ima da oslobodi cjelokupnu rusku teritoriju. Obezbijediti srdačan prijem Rusije u društvo slobodnih nacija sa onakvim načinom vladavine koji ona sama izabere • Oslobađanje i ponovno uspostavljanje Belgije • Vraćanje Francuskoj Alzasa i Lorena, evakuacija i obnova njenih okupiranih oblasti

5. Ispravljanje granica Italije na osnovu jasno određenih nacionalnih granica • Autonomija naroda koji ulaze u sastav Austrougarske • Evakuacija njemačkih trupa iz Rumunije, Srbije i Crne Gore i obezbjeđivanje slobodnog i sigurnog izlaza na more za Srbiju • Autonomija naroda koji naseljavaju Tursku i otvaranje Dardanela za brodove svih zemalja

6. Stvaranje nezavisne Poljske s izlazom na more i prisajedinjenje Poljskoj teritorija naseljenih Poljacima • Treba da se obrazuje opšte udruženje nacija na bazi posebnih statuta u cilju stvaranja uzajamne garancije političke nezavisnosti i teritorijalnog integriteta kako velikih, tako i malih država (Liga naroda)

7. Konferencija u Parizu osim uslova mirovnog ugovora sa Njemačkom trebalo je da utvrdiprincipebudućeg međunarodnog poretka. • Vilson je želio da stvori poslijeratni poredak utemeljen na etičkim principima a ne na ravnoteži snaga.Uslovi su bili: demokratija,sistem kolektivne bezbjednosti i samoopredjeljenje naroda. • Vilsonova doktrina o samoopredjeljenju naroda i sistem kolektivne bezbjednosti a ne ravnotežesnagaza evropske diplomate bili su potpuno nepoznat teren.

8. Liga naroda kao element novog poretka u Evropi • Utvrđivanje da li je došlo do narušavanja mira zahtijevalo je uspostavljanje međunarodne institucije, koju je Vilson definisao kao “Liga naroda". • Pobjednici u ratu iscrpljeni i zavisni od američke moći, nijesu se protivili jer su rizikovali povlačenje SAD iz mirovnog procesa. • To se posebno odnosilo na Francusku i njenu mogućnost zadržavanje Njemačke. Francuska nije mogla da ostane sama.

9. Francuska u novom poretku • Međunarodni poredak koji se stvarao poslije Prvog svjetskog rata opteretilo je nejedinstvo pobjednika. • Samo je Francuska znala koliko je oslabljena u poređenju sa Njemačkom. • Klemanso je zato nastojao da stvori mir koji bi povratio rišeljeovski primat Francuske na kontinentu. Zato je podsticao separatizam u Rajnskoj oblasti, a Francuska je zauzela rudnik uglja u Saru. • Nadajući se američkoj podršci za očuvanje bezbjednosti, Francuska je prihvatila manje kaznenih mjera prema Njemačkoj od žrtava koje je podnijela.

10. Vilsonovi planovi nijesu imali uslove za realizaciju zbog njegovog relativno dugog odsustva, što je slabilo uticaj na Kongres. • Tokom Pariske konferencije Vilson nije imao većinu u američkom Kongresu.Na izborima je pobijedila Republikanska stranka, izolacionistički nastrojena. • Liga naroda se pojavila kao vrsta raspleta za prevazilaženje jaza izmedju Vilsonovih moralnih načela i uslova sporazuma, posebno teritorijalnih zahtjeva država.

11. Pozicija Velike Britanije i Italije • Velika Britanija kada se suočila sa kolebljivom Amerikom i ozlojeđenom Francuskom svu svoju pažnju usredsredila je na manevrisanje između Klemansoa i Vilsona. • Uspjela je da stekne nove kolonije(Transjordaniju, Palestinu, Mesopotamiju); prihvatila kaznenene odredbe protiv Njemačke i formiranjeLige naroda kao mehanizma da se nepravde isprave. • Orlando i Sidni Sonino nijesu bili zaintesovani za stvaranje svjetskog poretka, već za teritorijalno proširenje svoje zemlje • Londonskim ugovorom iz 1915, Italiji je obećan južni Tirol i dalmatinska obala što je bilo suprotno sa samoopredjeljenjem naroda. Dobijanje južnog Tirola otvaralo je put i za druga odstupanja od Vilsonovih "14. tačaka“.

12. Kongres je potvrdio odstupanja od principa samoopredjeljenja naroda, a nije poboljšao sistem ravnoteže snaga niti stvorio novi. • Na Pariskom kongresu nijesu učestvovale poražene sile. Njemci su bili iznenađeni njegovim rezultatima i odmahzapočeli podrivanje. • Lenjinova Rusija koja takodje, nije bila pozvana, iz ideoloških razloga osuđivala je čitav mirovni proces. • Mir zaključen na kraju rata, nije obuhvatio Njemačku i Rusiju, u kojima je živjelo preko polovine evropskog stanovništva. Sama ta činjenica bila je dovoljna da Versajski mir osudi na propast.

13. Organi Konferencije i način rada • Na Konferenciju je bilo pozvano 27 država. Među mnoštvom komisija najvažniji su bili Savjet četvorice i Savjet petorice. • USavjetu desetorice, pored članova Savjeta petorice, učestvovali su i njihovi ministri spoljnih poslova. • Dnevni red nije bio unaprijed utvrđen. • U radu Konferencije učestvovalo je 58 odbora. Većina se bavila teritorijalnim pitanjima. Osnovani su posebni odbori za svaku zemlju. Bavili su se krivicom za rat i ratnim zločinima, reparacijama, lukama, vodenim putevima i željezničkim prugama, Ligom naroda.Članovi odbora održali su 1646 sastanaka.

14. Na konferenciju je došlo više od hiljadu delegata. Delegate su pratili eksperti – istoričari, pravnici, statističari, ekonomisti, geolozi, geografi...potom, prevodioci, sekretari, stenografi, daktilografi. • Vilson i Lojd Džordž su doveli svoju tjelesnu gardu. Američka delegacija imala je 1300 saradnika. • Bilo je akreditovano 150 novinara, uz ogroman broj reportera. • Službeni jezik konferencije bio je francuski, kome je po prvi put dodat engleski, kao jezik kojim “govori pola svijeta” a posebno zbog prvog izlaska SAD na evropsku pozornicu. Orlandov zahtjev da i italijanski jezik bude službeni je odbijen.

15. Sve države nijesu bile tretirane na isti način, sve odluke donosile su velike sile. • “U slučaju novog rata Njemačka neće baciti svoje trupe na Kubu ili Honduras nego na Francusku.” (Klemanso) • I kategorija: zaraćene sile koje imaju interese “opšteg karaktera”: Francuska, Velika Britanija, SAD, Italija i Japan;

16. II kategorija: Zaraćene države koje imaju interese “privatnog karaktera”: Belgija, Brazil, britanski dominioni i Indija, Grčka, Gvatemala, Haiti, Hedžas, Honduras, Kina, Kuba, Liberija, Nikaragva, Panama, Poljska, Portugal, Rumunija, Srbija, Sijam i Čehoslovačka – su učestvovale na sjednicama na kojima su razmatrana pitanja koja se tiču njih;

17. III kategorija: Države koje su prekinule odnose sa njemačkim blokom: Ekvador, Peru, Bolivija i Urugvaj – učestvovale su na sjednicama kada se raspravljalo o pitanjima koja se tiču njih; • IV kategorija: Neutralne države i zemlje u procesu nastajanja – učestvovale su samo kada ih pozove neka od glavnih država i to samo na sjednicama koje su posvećene pitanjima koje se njih tiču, i to “samo utoliko ukoliko ta pitanja budu pokrenuta”.

18. Poslovnik o radu konferencije nije uopšte spominjao Njemačku i njene saveznice, dok je specijalna klauzula predviđala da će uslovi predstavništva Rusije biti razmatrani na konferenciji kada se budu razmatrala pitanja koja se tiču Rusije. • U suštini, sve je bilo koncentrisano u Savjetu desetorice (Vilson i Lansing, Klemanso i Pišon, Lojd Džordž i Balfur, Orlando i Sonino, baron Makino i vikont Šinda). Ostali opunomoćeni delegati prisustvovali su samo plenarnim sjednicama konferencije kojih je tokom cijele konferencije za pola godine bilo svega sedam.

19. Razlike u shvatanju međunarodnog poretka • Rješenja Pariskog kongresabila su utemeljena na američkim principima o kolektivnoj bezbjednosti i samoopredjeljenju naroda. • U praksi, problem se sastojao u razlici između američkog i evropskog, posebno francuskog, shvatanja međunarodnog poretka. Vilson je smatrao da harmonija predstavlja prirodno stanje i zalagao se za ideju o svijetu kao zajednici. • Francusku nije bilo moguće ubijediti da su sukobljeni nacionalni interesi iluzija, i da postoji harmonija koja se sama po sebi podrazumijeva. • Ona je željela da sačuva svoju bezbjednost, a moralno usavršavanje čovječanstva prepuštala je drugima. Kao garanciju smatrala je ili slabljenje Njemačke ili potvrdu da će joj u slučaju rata, SAD i Britanija, pružiti pomoć.

20. Francuski bezbjednosni problemi i stavovi saveznika • Rješenje za bezbjednost Francuske bilo je: američko - britanska obaveza da je brane, a to nijedna od njih nije željela da učini. • Francuska je bila jedina zemlja pobjednica od koje se tražilo da svoju bezbjednost prepusti svjetskom javnom mnjenju. • Francuski pokušaj da Rajnsku oblast odvoji od Njemačke nije odgovarao politici Amerike, a mogao je da bude izvor njemačkog nezadovoljstva. • Francuska je bila spremna da prihvati tumačenje kolektivne bezbjednosti kojim bi se postigao isti rezultat kao sa tradicionalnim savezništvom.

21. Vudro Vilson i Liga naroda • Vilson je pothranjivao francuske nade da Liga naroda može biti međunarodni sud koji bi rješavao sporove, mijenjao granice i unosio fleksibilnost u međunarodne odnose. • Na sjednici održanoj 14. februara 1919. Vilson je iznio Pakt Lige naroda. Time je stvorena međunarodna organizacija sa dvostrukim mandatom: da nameće mir i da ispravlja nepravde. • U Evropi nije postojao primjer mijenjanja granica na osnovupozivanja na pravdu ili u okviru pravne procedure, već samo u ime nacionalnih interesa. • Liga naroda, pretvarala se u svjetsku vladu koju Amerikanci nijesu željeli kao ni ulogu "svjetskog policajca".

22. Dileme u vezi sa kolektivnom bezbjednošću • Ukoliko kolektivna bezbjednost ne bi funkcionisala SAD, a i Britanija, mogli su sami da se odbrane. Francuska bi, u novom ratu prestala da postoji. • Vilsonovo svođenje obaveza Amerike na nivo principa uslovili su pritisci kojima je bio izložen u zemlji. • Zbog njemačke opasnosti francuski predstavnik Leon Buržoa se zalagao za međunarodne vojne snage, koje bi Ligi naroda obezbijedile aparat za prinudu. • Takva riješenja su bila protivna Ustavu SAD, jer je jedino Kongres bio ovlašćen da objavi rat. Sukob započet na osnovu svezničkog sporazuma ne bi bio rat koji je objavio Kongres.

23. Garancije saveznika SAD i Britanije Francuskoj • Vilson i britanski političari su predložil Francuskoj sporazum da umjesto rasparčavanja Njemačke, Amerika i Velika Britanija uđu u rat ako bi Njemačka za to dala povoda. I pored rezervi u neophodnost ovih garancija, bile su riješene da ih sprovedu. • Prvi put je Velika Britanija unaprijed prihvatila neku trajnu obavezu, a Amerika se na ovaj način udaljavala od njenog tradicionalnog izolacionizma. • Garancija je bila veoma slaba. Vilsonovi savjetnici su joj se suprotstavili jer se američko angažovanje svodilo na savez. • To je predstavljalo udarac Ligi naroda i eliminisalo njenu ulogu, jer ona ne bi ostvarila svoje ciljeve. Datu garanciju poništilo je odustajanje Senata da ratifikuje Versajski ugovor.

24. Versajski poredak • Versajski ugovor je uključivao kaznene mjera koje su onemogućavale pomirenje, a bio je suviše popustljiv za mogući oporavak Njemačke. • Ugovor je Njemačku kažnjavao teritorijalno, ekonomski i vojno. • Njemačka je morala da preda 13% predratnih teritorija. Gornja Šlezija je data Poljskoj koja je dobila izlaz na Baltičko more i oblast oko Poznanja, čime je stvoren "Poljski koridor“. Istočna Pruska je time odvojena od Njemačke. Oblasti Epen i Malmedi date su Belgiji, a Alzas i Loren vraćeni su Francuskoj. Sjeverni Šlezvig je plebiscitom vraćen Danskoj, dok je Hulčin pripao Čehoslovačkoj a Memel Litvaniji. Dancig je postao slobodni grad. • Njemačka vojska je svedena na 100.000 regruta a njena mornarica na šest krstarica i nekoliko manjih brodova; zabranjeno joj je ofanzivno naoružanje. Radi nadzora razoružanja osnovana je "Saveznička vojna kontrolna komisija".

25. Ekonomske kaznene mjere prema Njemačkoj • Iscrpljenost Njemačke mogla je da izazove ekonomsku krizu u svijetu ali su Britanci i Francuzi tražili obeštećenje za civilno stanovništvo. • Vilson je prihvatio tu odredbu koju nije sadržao nijedan prethodni evropski mirovni ugovor. • Ostale mjere obuhvatale su trenutno plaćanje pet milijardi dolara u novcu i naturi. Francuska je trebalo da dobije velike količine uglja, a Velika Britanijaza brodove potopljene od Njemačke, veći dio njene trgovačke flote. • Imovina u inostranstvu u iznosu od 7 milijardi dolara, zajedno sa mnogim patentima je zaplijenjena. Njemačke rijeke su otvorene za slobodnu plovidbu.

26. Njemačka je izgubila sve kolonije, a spor oko njih riješen je formalno sistemom starateljstva: • Kamerun i Togo su podijeljeni između Francuske i Velike Britanije • Njemačku Istočnu Afriku (Tanganjiku) je dobila Britanija sem “trougla Kjonga” koji je pripao Portugalu • Njemačka Jugozapadna Afrika data je na upravu Južnoafričkoj Uniji. • Kolonije na Pacifiku date su na upravu Australiji (Nova Gvineja), Novom Zelandu (Samoa) i Japanu (Maršalska, Marijanska, Karolinška ostrva i Palau)

27. Turska je mirom u Sevru trebalo da izgubi niz teritorija u korist Grčke i Jermenije. Međutim, pod vođstvom Kemal-paše (Ataturka) nizom vojnih pobjeda uspjela je da mirom u Lozani 1923. zadrži Istočnu Trakiju i istočnu obalu Egejskog mora. • Teritorije Osmanskog carstva na Bliskom istoku stavljene su pod britanski (Irak, Palestina, Jordan) i francuski (Sirija, Liban) mandat, a u Arabiji je formirana nezavisna Kraljevina Hedžas. • Bugarska je izgubila izlaz na Egejsko more (Zapadnu Trakiju) koji je pripao Grčkoj, kao i Strumicu, Bosilegrad i Caribrod koji su pripali Kraljevini SHS. • Austrougarska je prestala da postoji, a Republici Austriji je zabranjeno ujedinjenje sa Njemačkom. • Novonastala Mađarska izgubila je 72% teritorije u odnosu na Ugarsku kao konstitutivni dio Austrougarske. • Nove države stvorene nakon Prvog svjetskog rata u Evropi bile su Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, Austrija, Mađarska, Poljska, Čehoslovačka, Litvanija, Letonija, Estonija i Finska.

28. Slabosti novostvorenog poretka • Novi međunarodni poredak se mogao očuvati samo silom, a glavni teret trebalo je da podnesu Britanija i Francuska. • Princip samoopredjeljenja naroda predviđen u okviru "Četrnaest tačaka“ nije se mogao sprovesti u državama nastalim raspadom Austrougarske. • U Čehoslovačkoj sa 15 miliona stanovnika, ostalo je 3 miliona Njemaca, milion Mađara i pola miliona Poljaka. Trećinu stanovnika nijesu činili Česi i Slovaci. • Stvorena je Jugoslavija, kao izraz težnji jugoslovenskih naroda, prije svega intelektualnog sloja, za ujedinjenjem. • U Rumuniji su bili milioni Mađara, a u Poljskoj milioni Njemaca. Poljska je dobila starateljstvo nad koridorom koji je dijelio Istočnu Prusku od Njemačke.

29. Sudbina Versajskog mirovnog ugovora • Uz odbacivanje ravnoteže snaga Versajski mirovni ugovor je na propast osudilo to što SAD nijesu ušle u Ligu naroda. • Zbog ponovnog izolacionističkog raspoloženje u SAD, njeno članstvo u Ligi naroda ne bi promijenilo situaciju. SAD ne bi upotrijebile silu da se odupru agresiji. • Francuska je imala tri strateška izbora: da stvori antinjemačku koaliciju, da insistira na rasparčavanju Njemačke, ili da je odobrovolji. • Versajski ugovor je uvećavao ranjivost Francuske i davao prednost Njemačkoj. Uoči rata Njemačka je i na istoku i na zapadu bila suočena sa jakim susjedima. Poslije Versaja, Njemačka na istoku nije više imala protivtežu.

30. Politika Francuske poslije Versaja • Francuska je mogla da "zadrži" Njemačku pod uslovom da na istoku ima saveznika, tj. ako bi joj nametnula rat na dva fronta. • Versajski ugovor samo je podstakao Njemačku i Rusiju da se vremenom približe i dvadeset godina kasnije podijele Poljsku. • Nemajući veliku silu na istoku sa kojom bi sklopila savez, Francuska je pokušala da ojača novonastale države kako bi Njemačkoj stvorila iluziju o prijetnji sa dva fronta. • Stabilnost Evrope počivala je na Francuskoj. Za pokornost Njemačke bile su potrebne snage: SAD iAntante. Pošto su se SAD vratile izolacionizmu, a u Rusiji desila revolucija, Francuska je morala da igra ulogu policajca. Ona to nije mogla, a da je i pokušala, bila bi napuštena od SAD i Britanije.

31. Njemačka i versajski poredak • Versajski poredak je bio osuđen na propastzato što se sukobljavao sa stavovima o nepravednosti, što je stvaralo osjećaj krivice u demokratskim zemljama. • Prvi svjetski rat je za cilj imao ograničavanja njemačke moći. Zato je uspostavljanje mira i pomirenje postalo nemoguće. • Vilsonovi principi su spriječili ograničenje njemačke moći, ali nijesu pružili osjećaj da je postignuto rješenje pravedno. • Kako u Versaju nije bilo saglasja o umanjenju njemačke moći (po pravu pobjednika ili sračunavanjem ravnoteže) neminovno je bilo: a) razoružanje Njemačke, kao prva faza opšteg razoružanja i b) utvrđivanje reparacija.

32. Odredbe o razoružanju i pozicija Njemačke • Odlukom o razoružanju oslabljena je spremnost za očuvanje ugovora o miru. Njemačka se smatrala diskriminisanom. • Odredbe mirovnog ugovora o razoružanju demoralisale su pobjednike. Da je Njemačkoj odobren isti tretman ne bi se očuvala nezavisnost država u Istočnoj Evropi. • Klauzule o razoružanju su mogle da dovedu do razoružanja Francuske ili do naoružavanja Njemačke. Ni u jednom slučaju Francuska ne bi odbranila Istočnu Evropu, a ni sebe. • Zabrana ujedinjenja Austrije i Njemačke i Njemačke sa manjinama u Čehoslovačkoj i Poljskoj, predstavljala je kršenje principa samoopredjeljenja naroda i podsticala je njemački iredentizam, što je izazivalo dodatni osjećaj krivice.

33. Klauzula o ratnoj krivici • Klauzula je bila težak psihološki udarac mirovnom sporazumu. Njome je Njemačka označena za jedinog krivca za rata. Klauzula je bila osnova većine kaznenih mjera. • Kada su tenzije prošle, posmatrači su uočili da su uzroci rata složeniji. Njemačka je snosila krivicu, ali nije bila jedina odgovorna. • Versajski sistem nije fizički oslabio Njemačku, već je učvrstio u geopolitičkom pogledu. Poslije Versaja ona se našla u mnogo boljem položaju da ostvari primat u Evropi nego prije rata. • Njemačkoj je omogućeno da kad se oslobodi nametnutog razoružanja postane još moćnija - što je bilo pitanje vremena.

34. Ideja o kolektivnoj bezbjednosti i sistem savezništava • Kolektivna bezbjednosti suprotna je savezništvima sa definisanim obavezama. • Kolektivna bezbjednost ne definiše prijetnju, ne daje garanciju pojedinačnim zemljama i nema diskriminatorski odnos. Ona je otpor svakoj prijetnji miru. • Savezništva pretpostavljaju konkretnog neprijatelja.Kolektivna bezbjednost apstraktno brani međunarodno pravo, a casus belli je napad na bezbjednost članica. • Sistem kolektivne bezbjednosti funkcioniše samo ukoliko sve zemlje dijele približno isto mišljenje u vezi sa prijetnjom i ako su spremne da pribjegnu sili, bez obzira na svoj nacionalni interes. • Po Vilsonu državnici su uzrok sukoba, jer narušavaju čovjekovu sklonost ka harmoniji.

35. Slabosti sistema kolektivne bezbjednosti • Nijedan akt agresije nikad nije bio zaustavljen sistemom kolektivne bezbjednosti • U vijeme japanske okupacije Mandžurije 1932. Liga naroda nije posjedovala mehanizam kojim bi sankcionisala taj čin. • Prilikom italijanske agresije na Abisiniju izglasalo je sankcije, da bi se one svele na uskraćivanje isporuke nafte. • Kad je Austrija prisilno prisajedinjena Njemačkoj a Čehoslovačka izgubila slobodu, Liga naroda uopšte nije reagovala. • Jedino što je učinjeno, kada njeni članovi više nijesu bili Njemačka, Japan i Italija, bilo je isključivanje iz članstva Sovjetskog Saveza, zbog napada na Finsku 1939.

36. Sklapanje saveza kaonačin odbrane od njemačke prijetnje • U Francuskoj i Britaniji analitičari su predviđali francusku nemoć ako ne zaključi savez s "prvorazrednom silom". • Takva sila je mogla biti samo Britanija, ali se njena politika zasnivala na stavu da je Francuska jaka i da savez nije potreban. • London je u Francuskoj vidio potencijalno veliku silu, kojoj treba stvoriti protivtežu, a u revizionističkoj Njemačkoj oštećenu stranu koju treba pomoći. • Okupaciju Rajnske oblasti 1924. Britanija je smatrala odskočnom daskom za francuski prodor u srednju Evropu. Takođe, pogrešno, ta okupacija je shvaćena kao zaokruživanje Belgije, što se smatralo opasnošću za Veliku Britaniju.

37. Pokušaj srdačnog sporazuma između Francuske i Velike Britanije • Shvativši da Britanija ne želi vojni savez Brijan je pokušao sa "srdačnim sporazumom" nudeći diplomatsku saradnju. • Velika Britanijaje prihvatila taj predlog ali ga je Francuska da bi popravila odnose sa Njemačkom, povukla. • Uspostavljanje vojnog saveza Francuska je pokušala da ostvari preko Lige naroda pripremivši tačnu definiciju agresije. • U septembru 1923. Savjet Lige naroda je iznio Opšti sporazum o uzajamnoj pomoći. Članice Lige su se obavezale da pomognu žrtvi i silom. Dobijanje pomoći bilo je uslovljeno potpisom sporazuma o razoružanju i smanjenjem oružanih snage. • Sporazum je podsticao agresiju jer je slabiju stranu dovodio u gori položaj.

38. Ženevski protokol iz1924. • Novu varijantu bezbjednosti ponudili su Ramzi Makdonald i Eduard Erio. Predlagali su arbitražu Lige naroda u međunarodnim sporovima i obavezu pružanja pomoći žrtvama agresije. • Sporazum je propao jer je za Veliku Britaniju išao suviše daleko dok je za Francusku bio nedovoljan. Britanija je željela da njime Francusku navede na razoružanje. • Odredbe Versajskog ugovora su produbile jaz između Britanije i Francuske i ojačale njemačko nastojanje da uspostavi vojni paritet. • Pošto nijesu utvrdili mehanizam kontrole, saveznici su dozvolili da Njemačka verifikuje sopstveno razoružanje, a Saveznička konrolna komisija mogla je da traži obavještenja od Njemačke. • Komisija je raspuštena 1926. a verifikacije njemačkog poštovanja Versajskog ugovora prepuštena je obavještajnim službama.

39. Reparacije kao faktor razdora • Sve do Versaja pobjednik je plaćao ratnu štetu. U Versaju saveznici nijesu utvrdili iznos reparacija već je to ostavljeno komisijama. • Tek 1921. iznos reparacija utvrđen je na 132 milijarde njemačkih maraka u zlatu ili tadašnjih 40 milijardi dolara. Dug je trebalo da bude otplaćen do kraja vijeka. • U ljeto 1921. Njemačka je isplatila prvu ratu reparacija u iznosu od 1 milion maraka štampajući papirni novac i prodajući ga za stranu valutu. Krajem 1922. zatražila je odlaganja plaćanja. • Međunarodni poredak nastao u Versaju nije obezbjeđivao instrument prinude za naplatu ratne štete niti bilo kakav verifikacioni instrument za kontrolu razoružanja.

40. Međunarodna konferencija u Đenovi • Konferenciju koja je održana u aprilu 1922. sazvao je Dejvid Lojd Džordž. • Bio je to pokušaj da se razmotre reparacije, ratni dugovi, oporavak Evrope. • Prvi put na međunarodni skup su pozvane Njemačka i Sovjetski Savez. Tom prilikom nije uspostavljen međunarodni poredak kakvom se Lojd Džordž nadao već je pružena prilika Rusiji i Njemačkoj da se zbliže. • Versajski poredak je Sovjetski Savez suočio ne sa Njemačkom nego sa mnoštvom država izmedju kojih su postojale nesuglasice, koje su kao i Njemačkoj bile trn u oku SSSR-u. • Njihovo postojanje i pitanje Poljske približilo je dvije zemlje, a kada će one udružiti svoje nezadovoljstvo bilo je samo pitanje vremena.

41. Skup u Rapalu 1922. • Skup je održan između predstavnika Njemačke i SSSR-a - povodom reparacija. • Njemačka je tražila moratorijum a Sovjeti su se plašili da saveznici dugove carske Rusije ne vežu za njemačke reparacije i nametnu SSSR-u obavezu plaćanja. • Da bi izbjegao loše rješenje u Đenovi SSSR-a je predložio Berlinu uspostavljanje diplomatskih odnosa i odricanje od uzajamnih potraživanja. • Njemačka je prihvatila da dvije zemlje uspostave diplomatske odnose i odreknu se uzajamnih potraživanja uz obostrano odobravanje statusa najpovlašćenije nacije. • Skup u Rapalu bio je početak zbližavanja SSSR-a i Njemačke.

42. Rapalo i zapadnoevropske države • Sovjetsko-njemačku saradnju preduprijedili bi britanski ili francuski sporazum s jednom od te dvije zemlje. • Minimalna cijena takvog sporazuma sa Njemačkom bila bi korekcija poljske granice i ukidanje poljskog koridora. • Uslov sporazuma sa SSSR-om bila bi "Kerzonova linija" što bi Poljska odbila a Francuska ne bi razmatrala. • Francuska je mogla da izbjegne njemačku dominaciju samo uz čvrst savez sa Velikom Britanijom- što su Britanci odbili. • Prevagnula je mogućnost da se dvije evropske sile opredijele za međusobnu podjelu Istočne Evrope a ne za ulazak u koaliciju koja bi bila usmjerena protiv jedne od njih. Staljinu i Hitleru, ostalo je da sruše kulu od karata koju su sagradili dobronamjerni i bojažljivi državnici.