İÇ DENETİM

1. İÇ DENETİM ARİF ÜNAL MERCİMEK İÇ DENETİM BİRİMİ BAŞKANI

2. İç Denetim Nedir? • Dünyada yaşanan ekonomik krizlerin etkisiyle, kamu kaynaklarının kötü kullanılmasına karşı tepkiler giderek artmış, bu nedenle yöneticilerin kamu fonlarının verimli ve rasyonel kullanımına ilişkin hesap vermeleri önem kazanmış kamu yönetiminde yönetişim ve süreç sorumluluğu kavramları gelişmiştir. Bu bağlamda, ülkemizde de kamu yönetimi alanında son yıllarda önemli bir değişim süreci yaşanmış, bu değişimin en önemli unsuru olan 5018 sayılı Kanunla, kamu mali yönetimi ve kontrol sistemi yeniden yapılandırılarak stratejik plânlama, performans esaslı bütçeleme, yönetsel hesap verebilirlik, iç kontrol, şeffaflık, raporlama ve iç denetimgibi çağdaş yönetim ve kontrol uygulamaları sistemimize dahil edilmiştir. Kurulan bu yeni sistemin en önemli mekanizmalarından birisi de, idarelerin yönetim ve kontrol yapıları ile faaliyetlerinin etkinliğini değerlendirerek üst yöneticiye raporlayacak olan “iç denetim” dir.

3. Uluslararası Uygulamalarda İç Denetim I • Amerika Birleşik Devletlerinde 1940 lı yıllardan itibaren yapılan bilimsel araştırmalarda, hukuka uygunluk denetimi ile sınırlı olan geleneksel denetim anlayışının yolsuzlukları ve hataları engelleyemediği, hataların yüzde sekseninin sistemden kaynaklandığı belirlenmiş ve bu nedenle sistem denetimi, risk denetimi, performans denetimi ve bilgi teknolojisi denetimi gibi denetim tekniklerini uygulayan iç denetim kavramı önem kazanmaya başlamıştır. • 1941 yılında New York’ta, 1944 yılında Toronto’da ve 1948 yılında Londra’da iç denetim meslek birlikleri oluşturularak iç denetim kurumsal kimliğe kavuşmuştur.

4. Uluslararası Uygulamalarda İç Denetim II • ABD’de bulunan Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü (IIA), bugün dünya çapında 94 ülkede örgütlenerek 100.000 iç denetçiyi temsil etmekte, iç denetçiliğin kurumsal yönetim, risk yönetimi ve iç kontrol süreçlerinin etkinliğini değerlendiren bir meslek olarak gelişimini sağlamaktadır. • İç denetim bugün dünyada bir çok ülkede ve Avrupa Birliğine üye olan tüm ülkelerde gerek özel sektör gerekse kamu sektöründe, kurumların olmazsa olmaz unsuru olarak kabul edilmektedir.

5. …

6. …

8. Avrupa Birliği Müzakere Sürecinde İç Denetim I • Türkiye’de kamu kurum ve kuruluşlarında, uluslararası standartlara uygun olarak iç denetim birimlerinin kurulması konusu, Avrupa Birliği müzakere sürecinde 32. fasıl kapsamında yer almıştır. • Bu fasıl kapsamında, tarama süreci içinde öncelikler listesinde yer alan Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, İç Denetim Koordinasyon Kurulunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, İç Denetçi Adayları Belirleme, Eğitim ve Sertifika Yönetmeliği • İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Kamu İç Denetim Standartları, Kamu İç Denetim Raporlama Standartları, Kamu İç Denetçileri Meslek Ahlâk Kuralları, Kamu İç Denetim Birim Yönergesi, Birden Fazla Kamu İdaresi İç Denetçilerinin Ortak Çalışma Usul ve Esasları, Kamu İç Denetçi Sertifikasının Derecelendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar ve İç Denetçilerin Sertifikalarının İptali yürürlüğe konulmuştur.

9. Avrupa Birliği Müzakere Sürecinde İç Denetim II Söz konusu yasal ve idari düzenlemelerin yürürlüğe konulmasıyla 32. fasılda tarama süreci tamamlanmış ve 26 Haziran 2007 tarihinden itibaren de müzakere süreci başlamıştır. Bu fasılda müzakere süreci, öngörülen sistemin uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleştirilmesiyle tamamlanacaktır.

10. Kavram Olarak İç Denetim İç denetim, • Kamu idaresinin çalışmalarına değer katan, • Nesnel güvence sağlayan, • İlkeler ve sistem bazında danışmanlık yapan, • Bağımsızlık özelliği bulunan, • Objektif olarak yürütülen, • Uluslararası standartlara göre gerçekleştirilen bir faaliyettir. İç Denetimin Denetleyeceği Sistemler İç denetim faaliyeti, idarelerin; • Kurumsal yönetim (yönetişim), • Risk yönetimi, • İç kontrol, • Performans yönetimi, • Sistemlerinin yeterliliğini ve etkinliğini değerlendirir.

12. İç Denetim Biriminin Yapısı İç denetim birimi; • İç denetim başkanı, • İç denetçiler, • İhtiyaca göre diğer personelden oluşur. İç denetim birimi, idarî yönden doğrudan üst yöneticiye (Müsteşar) bağlı olarak faaliyetlerini yürütür.

13. İç Denetimin Bağımsızlığı • İç denetim birimi doğrudan üst yöneticiyle ilişkilendirilmiştir. • Denetim faaliyeti, kurumun devam eden işlemlerinden, yönetimin faaliyetlerinden ve günlük işleyişinden bağımsız tutulmuştur. • İç denetçiler, yönetsel ve malî işlemlerin hazırlanması, karar verilmesi ve uygulanması süreçlerinde görev alamazlar. • İç denetçiler, iç kontrol sisteminin düzenlenmesi veya uygulanması süreçlerine ve iç kontrol tedbirlerinin seçimine dâhil edilemez. • İç denetçilere ilgili mevzuatta belirtilen iç denetim faaliyetleri dışında görev verilemez. • İç denetim faaliyetinin kapsamına, denetim uygulamalarına müdahale edilemez ve iç denetçilerin görüşlerini değiştirmeleri istenemez. • İç denetçilerin görevlerini bağımsız ve hiç bir etki altında kalmadan yapmaları iç denetim birimi başkanının ve üst yöneticinin sorumluluğundadır. • İç denetimin bağımsızlığı, kalite güvence ve geliştirme programı kapsamında İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından düzenli olarak değerlendirilir.

14. İç Denetim Faaliyetinin Kapsamı Bakanlığın merkezve taşra teşkilatına dahil; • Tüm birimleri, • Birimlerin idari ve mali nitelik taşıyan her türlü işlemve faaliyetleri iç denetim kapsamındadır. • İç denetim, faaliyet veya birimlerin risk düzeyi esas alınarak sistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla iç denetim standartlarına uygun olarak yapılır.

15. İç Denetim Uygulamaları (Türleri) • Uygunluk denetimi:İşlem ve harcama sonrası gerçekleştirilen hukuka uygunluk denetimini ifade etmektedir. Faaliyet ve işlemlerin ilgili kanun, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuata uygunluğu incelenir. • Performans denetimi: Yönetimin bütün kademelerinde gerçekleştirilen faaliyet ve işlemlerin plânlanması, uygulanması ve kontrolü aşamalarındaki etkililiğin, ekonomikliliğin ve verimliliğin değerlendirilmesidir. • Malî denetim:Gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin hesap ve işlemlerin doğruluğunun; mali sistem ve tabloların güvenilirliğinin değerlendirilmesidir. Harcamaların, malî işlemlere ilişkin karar ve tasarrufların, amaç ve politikalara, kalkınma plânına, programlara, stratejik plânlara ve performans programlarına uygunluğu denetlenir ve değerlendirilir.

16. İç Denetim Uygulamaları (Türleri) • Bilgi teknolojisi denetimi: Denetlenen birimin elektronik bilgi sistemlerinin sürekliliğinin ve güvenilirliğinin değerlendirilmesidir. • Sistem denetimi :Faaliyetlerin, yönetim ve iç kontrol sisteminin; organizasyon yapısına katkı sağlayıcı bir yaklaşımla analiz edilmesi, eksikliklerinin tespit edilmesi, kalite ve uygunluğunun araştırılması, kaynakların ve uygulanan yöntemlerin yeterliliğinin ölçülmesi suretiyle değerlendirilmesidir. • İç denetim, belirtilen denetim uygulamalarından bir veya birkaçını kapsayacak şekilde risk odaklı olarak yapılır. Ayrıca, bir faaliyet veya konu tüm birimlerde denetim kapsamına alınabilir. • İç denetçi belirtilen bu denetim görevlerini, İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen ve uluslararası kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun şekilde yerine getirir.

17. İç Denetçilerin Yetkileri İç denetçiler, görevlerinin yerine getirilmesiyle ilgili olarak; • Denetim konusuyla ilgili elektronik ortamdakiler dahil her türlü bilgi, belge ve dokümanlar ile nakit, kıymetli evrak ve diğer varlıkların ibrazını ve gösterilmesini talep etmek, • Denetlenen birim çalışanlarından, iç denetim faaliyetlerinin gereği olarak yardım almak, yazılı ve sözlü bilgi istemek, • Denetim faaliyetinin gerektirdiği araç, gereç ve diğer imkânlardan yararlanmak, • Denetimi engelleyici tutum, davranış ve hareketleri Müsteşarın bilgisine intikal ettirmek yetkilerine sahiptir.

18. İç Denetimde Risk Odaklılık • İç denetim, kurumun karşı karşıya olduğu riskler esas alınarak hazırlanan risk odaklı iç denetim plân ve programı çerçevesinde yapılır. • Risk değerlendirmesi ile ilgili olarak İç Denetim Koordinasyon Kurulunca belirlenen esas ve usullere uyulur. • Yönetim tarafından tanımlanan riskler, iç denetim birimince kapsamlı bir risk analizine tâbi tutulur. Bu analiz sonucunda riskler, oran ve önem dereceleri belirlenerek sıralanır. • İç denetim birimince, en yüksek risk içeren alan ve konulardan başlanarak iç denetim plânı ve uygulamaya ilişkin programlar hazırlanır.

19. İç Denetimde Risk Odaklılık • Yeni birim ve faaliyetler, yeniden yapılandırma projeleri, örgüt yapısı ve insan kaynaklarındaki önemli değişiklikler yüksek risk içerebileceğinden, denetim programına öncelikle alınır. • Programların hazırlanmasında; üst yöneticinin riskli gördüğü ve öncelik verilmesini istediği hususlar da dikkate alınır. • Denetim sonuçlarına göre mevcut riskler yıl sonlarında yeniden gözden geçirilir.

20. İç Denetim Plânı • İç denetim plânı, iç denetim faaliyetinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla; • Denetimin kapsamını, • Denetlenecek alan ve konuları, • İhtiyaç duyulan işgücü ve diğer kaynakları içerecek şekilde, birim yöneticileriyle görüşülerek ve İç Denetim Koordinasyon Kurulunca hazırlanan iç denetim strateji belgesi de dikkate alınarak, üç yıllık dönemler için hazırlanır. • Bu plân, her yıl risk değerlendirmesi sonuçlarına göre gözden geçirilerek gerektiğinde değiştirilir.

21. İç Denetim Programı • En riskli alan ve konulara öncelik verilmek ve denetim maliyeti de dikkate alınmak suretiyle, yöneticiler ve gerektiğinde çalışanlarla görüşülerek iç denetim plânıyla uyumlu bir iç denetim programı hazırlanır. • Bir yıllık süreyi geçmemek üzere hazırlanacak iç denetim programlarında; denetlenecek alanlar ve konular, iç denetçilerin isimleri belirtilerek, zaman çizelgesine bağlanır. Hazırlanan iç denetim programı üst yöneticinin (Müsteşarın) uygun görüşüne sunulur. • İç denetim plân ve programının hazırlanmasında İç Denetim Koordinasyon Kurulu düzenlemeleri esas alınır.

22. Çalışma Planı İlgili birimin yöneticisi ve diğer personelle görüşmelerin sonuçlarına göre hazırlanan çalışma plânında; • Denetimin amaç ve hedefleri, • Denetimin kapsamı, • Denetimin icrasında bilgilerin elde edilmesi, analizi ve değerlendirilmesine ilişkin yöntemler, • Tahmini denetim süresi yer alır.

23. Açılış Toplantısı Nedir? I • İç denetçilerin denetim görevlendirmeleri üst yönetici tarafından onaylanan denetim programına uygun olarak Başkan tarafından yapılır. • Denetim faaliyetlerinin hazırlık aşaması “Ön Çalışma” olarak adlandırılır. Ön çalışmada iç denetçiler görevlendirildikleri konu ile ilgili gerekli inceleme ve araştırmaları yaparak denetim amaç ve kapsamını tespit eder. • İlgili birimin yöneticisi ve diğer personelle görüşmelerin sonuçlarına göre çalışma plânı hazırlanır.

24. Açılış Toplantısı Nedir? II • Sonrasında denetlenen birimin başkanı ile önceden karalaştırılan bir tarihte birimin yönetici ve çalışanları ile bir açılış toplantısı yapılır. • İç denetçi konusuna göre belirleyeceği toplantı, mülâkat, anket, yerinde gözlem gibi yöntemler ile süreci tanıyarak mevcut risk ve kontrolleri tespit eder ve bunların bir değerlendirmesini yapar.

25. Denetimin Yürütülmesi • Çalışma plânı hazırlandıktan sonra denetime başlanır ve denetimler bu çalışma plânına ve denetim rehberlerine göre yürütülür. • İç denetçi, yıllık denetim programında ve bireysel denetim plânında belirlenen denetim hedeflerine ulaşmak için yeterli ve güvenilir bilgi ve belgeleri elde eder, inceler ve değerlendirir. • Denetimin yürütülmesi sırasında uygulanacak testler, iç kontrol uygulamalarının yeterliliğine dair değerlendirme yapılabilmesine olanak verecek şekilde tasarlanır, en riskli alanlara öncelik verilir. • Gerçekleştirilen testlerin tamamı; izlenen yöntem, yapılan gözlem, incelenen belge, görüşme ve diğer adımlar “Çalışma Kâğıtları” ile belgelendirilir.

26. Kapanış Toplantısı • Yapılan denetim faaliyetleri, görev sonuçları ile taslak raporda yer alacak tespit ve öneriler denetlenen birim yöneticisinin ve sorumlularının katılımı ile gerçekleştirilecek bir kapanış toplantısında ele alınır. • Bu toplantıda, önemli bir değerlendirme eksikliği olup olmadığı belirlenir ve denetlenen birim yöneticisinin varsa aykırı görüşleri toplantı tutanağına bağlanır.

27. Raporlama I • Denetim raporları, denetimin amacını, kapsamını ve sonuçlarını, denetlenen birim çalışanlarının sorumluluklarını, denetlenen birimlerce alınacak tedbirleri içerecek şekilde İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen esaslar çerçevesinde hazırlanır. • İç denetçi, denetim sonucunda hazırladığı taslak denetim raporunu, belirli bir sürede cevaplandırılmak üzere, denetime tabi tutulan birim yöneticisine verir. • Birim yöneticisi, gerektiğinde çalışanlardan ve ilgililerden görüş almak suretiyle raporu cevaplandırarak iç denetçiye gönderir.

28. Raporlama II • İç denetçi ile denetlenen birim yöneticisi aynı görüşteyse, denetlenen birim yöneticisi tarafından verilen cevapta, makul bir süre içinde düzeltme ve iyileştirmelerin yapılması konusunda bir eylem plânına da yer verilir. Daha sonra iç denetçi verilen cevapları eylem plânını ve değerlendirmeleri ile rapor özetini içeren nihai raporunu oluşturur. • İç denetçi ile denetlenen birim yöneticisi arasında anlaşmazlık varsa, iç denetçi bu durumu ve değerlendirmesini nihai rapora dahil eder. • İç denetçi hazırladığı nihai raporu üst yöneticiye (Müsteşara) sunar. Raporlar üst yönetici tarafından değerlendirildikten sonra gereği için raporda belirtilen birimlere verilir.

29. Denetim Sonuçlarının Takibi • İç denetim faaliyeti sonucu denetçi tarafından önerilen düzeltici işlem ve tavsiyeler, eylem plânında belirtilen süre içerisinde yerine getirilir. • Düzeltici işlemin gerçekleştirilmesinin belli bir süre gerektirmesi durumunda bu husus denetim raporuna verilen cevapta belirtilir ve periyodik gelişmeler ilgili birimce en az altı aylık dönemler halinde iç denetim başkanlığına bildirilir. İç denetim başkanlığında denetim raporlarının uygulamasını izlemek üzere bir takip sistemi kurulur. • Denetim raporu özeti ve nihai rapor üzerine yapılan işlemlere ilişkin bilgiler raporun sunulduğu tarihten itibaren 2 ay içinde İç Denetim Koordinasyon Kuruluna gönderilir. Denetim sonuçları İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından da takip edilir.

30. Sonuç • Bakanlığımızda iç denetim tarafından etkinliği değerlendirilecek olan performans yönetimi, risk yönetimi, kurumsal yönetim ve iç kontrol sistemlerinin oluşturulması büyük öneme haizdir. • Bir ağacın kökleri ve gövdesi niteliğinde olan bu sistemler kurumsal gelişmenin ve değişimin önünü açan anahtarlardır. • Bu sistemlerin başarıyla uygulanması halinde, denetim fonksiyonu uluslararası standartlara uygun olarak gelişecek, AB standartlarına uygun yönetsel yapıya kavuşulacak, çağdaş yönetim ve bilgi paylaşım kültürü yaratılacak, iyi yönetim ilkelerinin yerleşmesini sağlayacak kurumsal değişim gerçekleşecek, hizmetlerin etkinliği, verimliliği ve kalitesi yükselecek, kurumumuzdan hizmet alanların memnuniyeti ve çalışanların mutluluğu artacaktır. • Bununla birlikte, tek başına hukuki düzenlemelerin varlığı etkin bir kamu yönetimi sisteminin oluşturulması ve uygulanabilmesi için kâfi olmayıp, ayrıca kurumda; ciddi bir kültürel dönüşümün yaşanması, geleneksel yönetim anlayışı ile bürokratik teamüllerin terk edilmesi, çağdaş kamu yönetimi yaklaşım ve ilkelerinin benimsenmesi gerekmektedir.

31. İç Denetçi Atanması Geçici Süreç Daimi Süreç İç Denetçi Adayı İç Denetçi Adayı Başvuru Başvuru Kurul Sınav İç denetçi eğitimi talebi İdare • İç denetçi • atamasının bildirimi Eğitim Bilgi Kurul Atama Sertifika Sınavı Sertifikalı İç Denetçi İç Denetçi Eğitimi İç Denetçi Başvuru İdare Atama İç Denetçi

32. İç Denetim Faaliyeti 3 yıllık stratejik denetim planını hazırlar ve yayınlar Kurul • Onaylanan denetim plan ve • Programının bilgilendirme • Amacıyla sunulması Hedef gösterme Yıllık denetim programı • Bilgilendirme amacıyla • raporun gönderilmesi Onay istemi İç Denetim Birim Bşk Denetim sonuçlarının sunumu Üst Yönetici Onay istemi • Denetim programının • uygulanması görevi Rapor Çıktısı 3 Yıllık denetim planı Rapor özeti sunumu İç Denetçi Denetim Gözetim Sorumlusu Gözetim Denetleme Denetlenen İdare

33. Mevcut Görev Alanları Müfettiş (Bakanlıkta) Kontrolör (Müsteşarlık ve Genel Müdürlükte) Denetmen (İl Müdürlüğünde) Soruşturma İnceleme ve diğer görevler Uygunluk Denetimi (İdari) İç Denetçi Sistem, Performans, Bilgi İşlem ve Mali (Bakanlık ve diğer idarelerde)