Współczesne społeczeństwo polskie – wykład piąty, czyli o pracy

1. Współczesne społeczeństwo polskie – wykład piąty, czyli o pracy

2. O czym będzie mowa? • Wprowadzenie • Trochę historii… • Zmiany na rynkach pracy – tendencje w krajach rozwiniętych • Podstawowe wskaźniki • Transformacja rynku pracy w Polsce • Kto pracuje w Polsce (i ile zarabia)? • Kto w Polsce nie pracuje – bezrobocie • Opinie Polaków na temat pracy, postrzeganie siebie jako pracowników

3. Bez pracy nie ma kołaczy! • Demografia doprowadziła nas do problemu pracy: • wytwarzania „produktu” (składającego się na PKB) decydującego o zamożności społeczeństwa  poziom makro • Pozyskiwania dochodu decydującego o poziomie życia ludzi i ich rodzin  poziom mikro

4. Praca w wymiarze „makro” • Kluczowe kwestie: • „Zasoby pracy” • Liczba ludności w wieku produkcyjnym, wskaźnik aktywności ekonomicznej i wskaźnik zatrudnienia, czyli: ilu może i chce pracować, ile jest zatrudnionych • Cechy zasobów pracy: wykształcenie, umiejętności, doświadczenie, dokształcanie, struktura wieku, stan zdrowia • Produktywność • Wytwarzanie wartości na jednostkę pracy (np. wartość wytworzonych produktów na godzinę pracy: nie tylko kwestia sprawności pracownika, ale też jakości zarządzania!) • Mobilność • Przemieszczanie się ludzi za pracą (dojazdy, relokacje)

5. Praca w wymiarze „mikro” • Kluczowe kwestie: • Dostępność pracy (legalnej) • Bezrobocie • Praca poniżej kwalifikacji • Praca w „szarej strefie” lub na czarno • Prawa pracowników • BHP (naprawdę ważne!) • Kodeks pracy • Związki zawodowe • Dochody gospodarstw domowych (na GD i na głowę) • Sfera godnościowo – motywacyjna • Samorealizacja • Kariera • Godność

6. 1. Trochę historii.. • Historyczne przekształcenia • Społeczeństwa rolnicze • Jedność „pracy” i życia • Przekaz międzygeneracyjny „zawodu” • Społeczeństwa przemysłowe • Praca najemna i fabryka: rozerwanie jedności pracy i życia • Powstanie „rynku pracy” • Społeczeństwa postindustrialne • Dominacja usług

7. 1. Trochę historii.. (cd) • Rynek pracy • Podaż pracy (oferowane zajęcia  pracodawcy prywatni i publiczni); struktura podaży pracy (na kogo jest zapotrzebowanie) • Popyt na pracę (pracownicy gotowi zatrudnić się); struktura (kto jest gotów podjąć pracę) • bezosobowy mechanizm (np. rynek decyduje o podaży  np. spadek cen węgla  upadek kopalń  spadek zapotrzebowania na górników) • Problem dopasowania podaży i popytu • Brak pewnego typu pracowników (zawody deficytowe) – brak pracy dla pewnego typu pracowników (bezrobocie) • Rola systemu edukacji: współpraca np. uczelni z instytucjami rynku pracy  jakie specjalności/zawody będą potrzebne w przyszłości; dokształcanie dorosłych, przekwalifikowywanie • Instytucje rynku pracy w Polsce • Urzędy pracy (PUPy, WUPy); organizacje pozarządowe; Rady Zatrudnienia

8. 2. Zmiany na rynkach pracy – tendencje w krajach rozwiniętych • Dominacja sektora usług • Rdzeń i peryferie = delegowanie pracy wymagającej niskich kwalifikacji do krajów z niskimi kosztami pracy • Elastyczne formy zatrudnienia • Mobilność pracowników • Praca w domu • „Working poor”

9. 3. Podstawowe wskaźniki • Aktywni zawodowo = w ciągu ostatniego tygodnia wykonywali pracę przynoszącą dochód przynajmniej przez godzinę (def. BAEL= Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności; LFS = Labour Force Survey) LUB nie wykonywali pracy, ale jej poszukują i są gotowi ją podjąć w ciągu najbliższych 2 tygodni; liczone w odniesieniu do ludności 15+ • Aktywni zawodowo = zatrudnieni + bezrobotni • Bierni zawodowo = nie pracują i nie poszukują pracy; mogą to być emeryci, renciści, uczący się, i po prostu nie pracujący (np. „gospodyni domowa”)

10. 4. Transformacja rynku pracy w Polsce Gospodarka planowa Gospodarka rynkowa Reformy: wymienność złotówki, prywatyzacja • polityka pełnego zatrudnienia • ukryte bezrobocie • „czy się stoi...” • rynek pracy • bezrobocie oficjalne • nowy etos pracy?

11. Zmiany 1992-2007 Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15+ (wartości w %) Dane: GUS

12. Dynamika aktywności zawodowej w „starej” UE (15) Współczynnik aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn w krajach UE (15 krajów) w latach 1970 - 2003 Źródło: OECD 2003

13. Blado na tleUnii… % zatrudnionych w Unii Europejskiej(total)2007 rok Eurostat

14. Wskaźnik zatrudnienia wśród osóbw wieku 15-64 lat (w %) Dane: GUS

15. Zmiany 1992-2007 • Przyczyny spadku aktywności zawodowej: • Późniejsze podejmowanie pracy (więcej osób 15 – 25 uczy się) • Dezaktywizacja (przechodzenie na emerytury): zmiany demograficzne + wcześniejsze emerytury • Wzrost odsetka kobiet biernych zawodowo, z różnych powodów: • Niemożność podjęcia pracy z powodów rodzinnych (np. migracje mężczyzn  przykład Żnina) • Nierejestrowanie się (jako bezrobotne) • Duży odsetek z orzeczoną niepełnosprawnością (prawną  renta): ponad 14% ogółu populacji

16. Nożyce: aktywni zawodowo a ludność w wieku produkcyjnym! Dane w tysiącach Źródło: GUS 2003

17. A w dodatku nie wszyscy aktywni zawodowo pracują (w tys.): Dane: GUS

18. Kto pracuje? Lepiej wykształceni, mężczyźni…

19. Kto pracuje? Lepiej wykształceni Dane: GUS Współczynnik aktywności zawodowej według wykształcenia

20. Tak jest na całym świecie, że im niższe wykształcenie, tym trudniej o pracę, ale: • U nas ta zależność jest wyraźniejsza • Wszędzie bardziej dotyka to kobiety

21. % zatrudnionych w kategorii wykształcenia: poniżej średniego

22. % zatrudnionych w kategorii wykształcenia: poniżej średniego, w rozbiciu na płeć

23. % zatrudnionych w kategorii wykształcenia: wyższe (dla: 2003), w rozbiciu na płeć

24. Lepiej wykształceni nie tylko łatwiej znajdują pracę, ale też lepiej zarabiają

25. „Stopa zwrotu” z inwestycji w wykształcenie: mężczyźni

26. „Stopa zwrotu” z inwestycji w wykształcenie: kobiety

27. Kto pracuje? Częściej mężczyźni Dane: GUS Wskaźnik zatrudnienia według płci w latach 1994-2006

28. Struktura zatrudnienia w głównych sektorach gospodarki w latach 1992-2006 Dane: GUS

32. Struktura pracujących według sektorów Dane: GUS

33. Zmiany w liczbie przedsiębiorstw państwowych w latach 1994-2007 1994 2007

34. Liczba osób fizycznych prowadzącychdziałalność gospodarczą w latach 1994-2007 1994 2007

35. Osoby fizyczne prowadzące działalnośćgospodarczą wg sekcji PKD

36. A to, gdzie się pracuje, przekłada się na dochody

37. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (w tys.)

38. Zmiany struktury zatrudnienia:zawody

39. Struktura zawodowa: Polska a świat Źródło: H. Domański

40. Miesięczne wynagrodzenie minimalne w EURO (2005)

41. Wskaźnik zatrudnienia według wieku w 2006 (w % dla odpowiednich kategorii wiekowych)

42. Wskaźnik zatrudnienia według wykształcenia w 2006 (w % dla odpowiednich kategorii wykształcenia)

43. Nadrezeprentacja osób dobrze wykształconych szczególnie silna wśród kobiet Pracujący wg płci i wykształcenia Źródło: GUS 2004

44. 6. Kto w Polsce nie pracuje - bezrobocie • Trudności „statystyczne”: • Problem rejestracji • Problem pracy nierejestrowanej • Ważne pojęcia • Bezrobocie strukturalne • Bezrobocie długotrwałe

49. Bezrobotni według płci i wykształcenia (2007)

50. Bezrobocie młodzieży(w % ludności aktywnej zawodowo)