Amilcar Moreira (Institute of Ageing - University of Lisbon)

1. Zarządzanie aktywizacją Polska na tle Europy Amilcar Moreira (Institute of Ageing - University of Lisbon) Ivar Lødemel (Oslo and Akershus University College of Applied Sciences)

2. Zarządzanie aktywizacją Polska na tle Europy Amilcar Moreira (Institute of Ageing - University of Lisbon) Ivar Lødemel (Oslo and Akershus University Collegeof Applied Sciences)

3. Wstęp i plan prezentacji • Polska jest jednym z krajów najmniej dotkniętych kryzysem, ale kwestia aktywizacji osób pobierających zasiłki znów stała się jednym z tematów pierwszoplanowych • Cel opracowania • Spojrzenie na zarządzanie aktywizacją osób korzystających z pomocy społecznej w Polsce w świetle wyników projektu badawczego nt. najnowszych osiągnięć w dziedzinie aktywizacji osób pobierających świadczenia minimum dochodowegow Europie i w Stanach Zjednoczonych • Programy minimum dochodowego (MI) – Programy zapewniające zabezpieczenie finansowe osobom, których dochód osobisty/na gospodarstwo domowe jest poniżej krajowego minimum. • Aktywizacja – Polityka konstruowania zasad przydzielania zasiłków oraz usług związanych z zatrudnieniem/szkoleniem w celu przesunięcia osób pobierających zasiłek dla bezrobotnych do grupy osób pracujących • Plan prezentacji • Dwie fale reform aktywizacyjnych • Główne trendy drugiej fali: silniejsze skoncentrowanie się na kwestii pracy oraz na poprawie usług • Obraz zarządzania aktywizacją osób pobierających zasiłki minimum dochodowego w Europie • Zarządzanie aktywizacją osób korzystających z pomocy społecznej w Polsce • Główne wyzwania i możliwości reform

4. Dwie fale reform aktywizacyjnych • Pierwsza fala reform aktywizacyjnych • Ostatnia dekada XX wieku • Wprowadzenie wymogu aktywizacji jako warunku przyznawania świadczeń minimum dochodowego • Wprowadzenie programów aktywizacyjnych skierowanych do osób korzystających z pomocy społecznej • Druga fala reform aktywizacyjnych • Pierwsza dekada XXI wieku • Wzmocnienie znaczenia pracy jako obowiązku dla osób pobierających świadczenie minimum dochodowego • Ponowna konstrukcja ochrony dochodów poprzez odniesienie do zdolności do wykonywania pracy (Arbeitslosengeld II, Germany) • Przeformułowanie celów aktywizacji osób pobierających świadczenia MI (RSA, Fance) • Regulacja (lub ograniczenia) rodzajów pracy, której podjęcia świadczeniobiorca może odmówić (RSA, France) • Wprowadzenie/wzmocnienie zachęt finansowych: pozytywnych (Working Tax Credit, Wielka Brytania), negatywnych (ograniczenie świadczeń po 6 miesiącach korzystania z pomocy społecznej, Dania)

5. Dwie fale reform aktywizacyjnych • Poprawa świadczenia usług zgodnie z ideą New Public Management (Nowego Zarządzania Publicznego) • Potrzeba uznania rozwoju w myśleniu według NPM • NPM wg „starego stylu” : wyspecjalizowane instytucje celowe; prywatyzacja/outsourcing, korzystanie z mechanizmów rynkowych; skupienie się na kliencie • Post-NPM: koordynacja pionowa i pozioma (integracja usług, jedno okienko) • Reformy NPM wg „starego stylu” • Outsourcing usług świadczonych przez służby zatrudnienia do podmiotów prywatnych (Ustawa SUWI, Holandia) • Wzmocnienie orientacji na klienta (osobiste plany działania, Norwegia; specjalnie przydzielane osoby kierujące sprawą, Francja) • Reformy Post-NPM • Jedno okienko (‘Ośrodki Pracy i Dochodu’, Holandia • Integracja usług (konsorcja ARGE, Niemcy)

6. Obraz zarządzania aktywizacją osób pobierających zasiłki minimum dochodowego w Europie • Polska jest jednym z krajów najmniej dotkniętych kryzysem, ale kwestia aktywizacji osób pobierających zasiłki znów stała się jednym z tematów pierwszoplanowych • Cel opracowania • Spojrzenie na zarządzanie aktywizacją osób korzystających z pomocy społecznej w Polsce w świetle wyników projektu badawczego nt. najnowszych osiągnięć w dziedzinie aktywizacji osób pobierających świadczenia minimum dochodowegow Europie i w Stanach Zjednoczonych • Programy minimum dochodowego (MI) – Programy zapewniające zabezpieczenie finansowe osobom, których dochód osobisty/na gospodarstwo domowe jest poniżej krajowego minimum. • Aktywizacja – Polityka konstruowania zasad przydzielania zasiłków oraz usług związanych z zatrudnieniem/szkoleniem w celu przesunięcia osób pobierających zasiłek dla bezrobotnych do grupy osób pracujących • Plan prezentacji • Dwie fale reform aktywizacyjnych • Główne trendy drugiej fali: silniejsze skoncentrowanie się na kwestii pracy oraz na poprawie usług • Obraz zarządzania aktywizacją osób pobierających zasiłki minimum dochodowego w Europie • Zarządzanie aktywizacją osób korzystających z pomocy społecznej w Polsce • Kwestie związane z wdrażaniem i możliwości dokonania reform

7. Obraz zarządzania aktywizacją osób pobierających zasiłki minimum dochodowego w Europie • Badanie porównawcze zarządzania aktywizacją beneficjentów świadczeń MI w 8 krajach, które mają pokazywać różne modele ochrony socjalnej oraz różne formy zapewnienia dochodu minimalnego w Europie.

8. Obraz zarządzania aktywizacją osób pobierających zasiłki minimum dochodowego w Europie • Opracowanie porównuje trzy zestawy wskaźników • Model zapewnienia minimalnego dochodu (Program MI, model administrowania zasiłkami) • Politykaformalna (cele, siła sankcji, znaczenie nadane szkoleniom i wykształceniu, korzystanie z zachęt finansowych) • Polityka operacyjna (integracja usług aktywizacyjnych i zasiłków, zaangażowanie podmiotów prywatnych jako usługodawców, skupienie się na jednostce przy świadczeniu usług)

9. Obraz zarządzania aktywizacją osób pobierających zasiłki minimum dochodowego w Europie Tabela 2 – Modele aktywizacji w Europie (dwustopniowa analiza klastrów)

10. Zarządzanie aktywizacją osób korzystających z pomocy społecznej w Polsce • Pomoc społeczna w Polsce: zasiłki stałe, zasiłki okresowe, zasiłki celowe • Model administrowania zasiłkami • Rząd centralny określa poziom zasiłków minimum dochodowego • Samorząd lokalny (gminy) zapewnia wypłatę tych zasiłków na poziomie lokalnym • Samorząd lokalny (gminy) odpowiada za finansowanie programu, ale może otrzymać dotację celową z budżetu państwa pokrywającą do 50% kosztów • Brak jasno sformułowanego obowiązku szukania/podjęcia pracy przez osoby pobierające zasiłki MI . • Pracownicy socjalni mogą obciąć lub wstrzymać zasiłek, jeśli osoba go pobierająca nie współpracuje w wystarczającym stopniu – nie ma mowy konkretnie o pracy • Zakończenie współpracy ze służbami zatrudnienia nie prowadzi do zakończenia wypłaty zasiłku • ‘Kontrakty socjalne’ – nie są obowiązkowe

11. Zarządzanie aktywizacją osób korzystających z pomocy społecznej w Polsce • Brak zachęt do aktywności za cenę niskich zasiłków • Niektóre usługi świadczone przez podmioty prywatne (organizacje non-profit oraz kościelne) • Wybór oparty na zasadzie pomocniczości, efektywności kosztowej i uczciwej konkurencji • Ustawa z r. 2009: wzmacnia rolę podmiotów prywatnych w świadczeniu usług zatrudnienia

12. Zarządzanie aktywizacją osób korzystających z pomocy społecznej w Polsce • Duża swoboda w organizowaniu aktywnych programów rynku pracy dla pobierających zasiłki minimum dochodowego • Samorząd (gmina) może organizować aktywne programy rynku pracy dla beneficjentów pomocy społecznej, tj.: • Roboty publiczne • Prace społecznie-użyteczne • Samorząd (gmina) może także zwrócić się do lokalnego urzędu pracy, prowadzonego przez władze ponadgminne (powiat), w celu zorganizowania: • Szkoleń w miejscu pracy • Stypendiów dla osób poniżej 25 roku życia • Kluby i centra integracji społecznej – zapewniają intensywne wsparcie jednostkom z poważnymi trudnościami • Nowelizacja Ustawy z r. 2004 o promocji zatrudnienia (2009) • Nadaje ‘specjalny status na rynku pracy´ szeregowi zagrożonych grup: bezrobotnym poniżej 25 lub powyżej 50 roku życia, długotrwałe bezrobotnym, bezrobotnym o niskich kwalifikacjachoraz innym grupom o szczególnych trudnościach na rynku pracy • Osobom pobierającym zasiłki minimum dochodowego i jednocześnie zarejestrowanym w urzędzie pracy dłużej niż 6 miesięcy trzeba zaproponować indywidualny plan działania

13. Główne wyzwania i możliwości reform • Zwiększenie nacisku na aktywizację • Możliwości reform • Uczynienie kontraktów socjalnych obowiązkowymi • Sprecyzowanie warunków odpowiedzialności za szukanie/przyjęcie pracy (np. definicja „odpowiedniego zatrudnienia” dla celów ubezpieczenia od bezrobocia - UI) • Jasne odróżnianie osób zdolnych do pracy od niezdolnych do pracy • Zastosowanie metodologii SIC do wszystkich pobierających zasiłki MI • Zwiększenie inwestycji w aktywne programy rynku pracy • Poprawa jakości programów • Przejście do strategii hojniejszych zasiłków i silniejszych zachęt do podjęcia pracy (kwoty nie wliczane do dochodu, zasiłki przysługujące pracującym) • Wzmocnienie współpracy pomiędzy pomocą społeczną a służbami zatrudnienia • Możliwości reform • Kwestia bardziej skomplikowana, gdyż wiąże się ze strukturami państwa polskiego • Eksperymentowanie z różnymi modelami integracji usług (jedno okienko na poziomie gminy; pełna integracja służb obsługujących zasiłki i służb zatrudnienia na poziomie powiatu)