Afryka

1. Afryka • Informacje ogólne • Warunki naturalne • Ludność • Historia • Religie • Języki • Obszary geograficzno-etniczne

2. Informacje ogólne • Położenie: kontynent położony w większości na półkuli wschodniej, po obu stronach równika; drugi, po Eurazji, pod względem powierzchni kontynent Ziemi — 30,3 mln km2; od Europy oddzielony Morzem Śródziemnym (najmniejsza odległość w Cieśn. Gibraltarskiej —14 km), od Azji Kanałem Sueskim i Morzem Czerwonym; od zachodu Afrykę oblewa Ocean Atlantycki, od wschodu — Ocean Indyjski; skrajnymi punktami kontynentu są przylądki: Ras al-Ghiran 37°21’N, Igielny 34°51’S, Almadi 17°33’W, Hafun 51°23’E; największa rozciągłość południkowa wynosi 8 tys. km, równoleżnikowa —7,5 tys. km.

3. Ukształtowaniepowierzchni • Rozczłonkowanie kontynentu bardzo małe (mało półwyspów i wysp). Afryka jest kontynentem o wyraźnie wyżynnym charakterze rzeźby; średnia wys. 658 m; ponad 70% powierzchni leży na wysokości 300–2000 m; wyżynny blok kontynentu ograniczony jest od północy górami Atlas, od południa — Górami Przylądkowymi. Charakterystyczne dla niemal całej Afryki są rozległe obniżenia (m.in. Kotlina Czadu, Kotlina Konga, Kotlina Kalahari), rozdzielone masywami górskimi i wyżynami (m.in. Ahaggar, Darfur).

4. Klimat • Położenie po obu stronach równika powoduje wyraźną symetrię w układzie stref klimatycznych: ·- klimat równikowy w części centralnej ·- klimaty zwrotnikowe (klimat kontynentalny skrajnie suchy, umiarkowany i wilgotny) ·- północne i południowe wybrzeża Afryki leżą w strefach podzwrotnikowych, gdzie panuje klimat morski z przewagą opadów w półroczu zimowym ·- w górach wszystkich stref klimatycznych występują klimaty górskie

5. Wody • Ponad 30% pow. kontynentu stanowią obszary bezodpływowe; na obszarach o klimacie zwrotnikowym rzeki okresowe, na pustyniach suche doliny, zw. wadi, wypełniające się sporadycznie wodą w czasie ulewnych deszczów; rzeki stałe w wilgotnych strefach klim., gł.: Nil, Kongo, Niger, Zambezi, Oranje, Limpopo, Senegal. Największe jeziora: Wiktorii, Tanganika, Niasa. W strefach klimatów zwrotnikowych i podzwrotnikowych jeziora okresowe, na pustyniach słone (tzw. szotty na północy, pan lub vloer na południu); w kotlinach duże obszary bagienne (m.in. Okawango); lodowce tylko na wierzchołkach Kilimandżaro, Kenii i Ruwenzori.

6. Świat roślinny • W obszarze śródziemnomorskim rosną wiecznie zielone twardolistne lasy i zarośla typu makii, a z roślin uprawnych oliwki; dalej na południe skąpa, skrajnie kserofityczna roślinność pustynna Sahary przechodząca w półpustynną i sawannową (trawiastą z akacjami, baobabami. Po obu stronach równika różnorodne formacje roślinne: na obszarach suchych i gorących (Sudan i część A. Wschodniej) różne typy sawanny; na obszarach o dużych opadach (gł. wybrzeże Zat. Gwinejskiej i dorzecze Konga) wiecznie zielone lasy galeriowe i bujne, wilgotne, wiecznie zielone lasy równikowe; dalej na południe formacje suchorośli, lasy monsunowe, sawanny i półpustynie przechodzące w pustynie.

7. Świat zwierzęcy • Bardzo urozmaicona fauna; 38 rodzin ssaków, w tym 12 rodzin endemicznych, m.in. żyrafy, hipopotamy, mrówniki, 3 rodziny owadożernych i 6 rodzin gryzoni.W pozostałych rodzinach liczne endemiczne rodzaje i gatunki, jak słoń afrykański, nosorożec biały i czarny, zebry, z małp człekokształtnych — goryl i szympans. Dla otwartych równin typowe są wielkie stada ssaków roślinożernych: zebr, żyraf, nosorożców, słoni, licznych gat. antylop, a także liczne drapieżne: gepard, pantera, lew, hieny i inne. Nad brzegami rzek i jezior żyją hipopotamy oraz wielotysięczne kolonie ptaków, m.in. flamingów, pelikanów, czapli; w wodach bardzo bogata fauna ryb. W ornitofaunie jest 7 rodzin endemicznych (m.in. strusie). Bogata fauna gadów, zwł. węży.

8. Ludność • Od 1950 liczba ludności wzrosła prawie czterokrotnie - do 965 mln (2007), co stanowi 13,6% ludności świata; przyrost naturalny najwyższy na świecie (ok. 24‰). W większości krajów udział ludności w najmłodszej grupie wiekowej (do 19 lat) stanowi ponad 50% całej populacji. Z powodu AIDS (zarażonych 25,4 mln osób) i malarii maleje przeciętna długość życia z 53 lat (1996) do 47 lat (2005). Rozmieszczenie ludności bardzo nierównomierne; śr. gęstość zaludnienia 29 mieszk. na km2. W miastach mieszka ok. 37% ogółu ludności (najsłabiej zurbanizowany kontynent). Dominuje ludność odmiany czarnej, na północy - białej

9. Zróżnicowanie religijne • Wg. najprostszej klasyfikacji scalającej na terenie Afryki wyróżnić można trzy albo cztery zasadnicze odłamy religijne: • afrykańskie religie rodzime • islam • chrześcijaństwo • religie afrochrześcijańskie

10. Religie rodzime • Tradycyjne wierzenia i praktyki ludów Czarnej Afryki, które kształtowały się przed kontaktem z religiami przyniesionymi z zewnątrz. Religie te nie stanowią skodyfikowanych zamkniętych systemów, raczej cechuje je zmienność. Powszechny jest również synkretyzm, czyli łączenie religii tradycyjnych z islamem lub chrześcijaństwem. • Wielkie zróżnicowanie, stąd trudno wskazać cechy wspólne dla wszystkich religii. Równie trudno jest oszacować liczbę wyznawców, bowiem wielu Afrykanów deklaruje jako wyznanie islam lub chrześcijaństwo, jednocześnie trwając przy tradycyjnych praktykach. • Ok. ½ ludności , zwłaszcza w Burkina Faso, Czadzie, Botswanie, Zimbabwe, Togo i Beninie oraz Angoli, Mozambiku, RŚA.

11. Islam • Obecny w Afryce od IX w., ok.. 30% ludności, dominacja islamu sunnickiego • Bezwzględna przewaga w Afryce Północnej, która kulturowo należy do strefy arabskiej. • Islam na południe od Sahary: w zach. Afryce od ok. 800 r., a z IX i X w. n.e. pochodzą wzmianki o pierwszych rodzimych władcach muzułmańskich. Na wsch. wybrzeżu z czasem rozwinęła się muzułmańska kultura swahili, powstała w wyniku łączenia się wpływów muzułmańskich z kulturą rdzennej ludności. W Afryce zachodniej islam zakorzenił się w głębi lądu, przenikając wzdłuż szlaków handlowych wiodących przez Saharę.

12. Islam • Do państw o znaczącej liczbie muzułmanów należą: Senegal, Mauretania, Mali, Niger, Burkina Faso, Nigeria, Czad, Gwinea, Wybrzeże Kości Słoniowej, Somalia, Sudan, Erytrea, Dżibuti. Znaczące mniejszości znajdują się w Etiopii, Kenii, Tanzanii, Kamerunie, Ghanie, Togo, Beninie, Ugandzie, Mozambiku, RPA. • W wielu rejonach Afryki częstym zjawiskiem było paralelne funkcjonowanie dwóch systemów prawnych i kulturowych: muzułmańskiego i zwyczajowego. • Czarny islam - odmiana islamu, w której obok pierwiastków muzułmańskich obecne są liczne elementy wierzeń rodzimych

13. Chrześcijaństwo • Od XVI w., Afryka Równikowa, strefy wybrzeży obu Oceanów, południe Afryki • Kościół rzymskokatolicki (ok. 60% ogółu chrześcijan • Kościoły protestanckie (głównie w Afryce Południowej)

14. Religie afrochrześcijańskie • Religie nawiązujące zarówno do idei, nauk i praktyk chrześcijańskich, jak i do tradycji religijnych Afrykanów. • Ponad 8 tys. wspólnot wyznaniowych (najwięcej w RPA) liczących od kilkuset do kilku milionów wyznawców. • Wspólnoty te (tzw. Kościoły afrochrześc.) powstały w następstwie odłączenia się grupy wiernych od misyjnych Kościołów protest. lub katol., albo na pewnym etapie rozwoju ruchów rel.-społ., zw. Z wystąpieniem charyzmatycznego przywódcy rel. — założyciela nowej religii. Do takich wspólnot (stanowiących większość) należą m.in.: Kościół Harristów na Wybrzeżu Kości Słoniowej, Kościół Kimbangistów w Demokr. Rep. Konga, Kościół Lumpa w Zambii, Kościoły Aladura w Afryce Zachodniej

15. Języki urzędowe Afryki

16. Obszary geograficzno-etniczne • Z powodu złożonej historii kontynentu, wielości ras i języków oraz specyfikę warunków naturalnych, Afryka nie stanowi monolitu pod względem kulturowym. Nauka nie dopracowała się jeszcze jednego, powszechnie akceptowanego podziału etniczno-kulturowego Afryki. W afrykanistyce najczęściej wykorzystuje się kryterium geograficzno-kulturowe, które uwzględnia warunki naturalne w znacznym stopniu odciskające swe piętno na sposobie życia mieszkańców. W ramach takiego kryterium wyróżnić można 10 obszarów:

17. Obszary geograficzno-etniczne

18. W Afryce znajdują się terytoria wchodzące w skład 56 niepodległych państw z czego za afrykańskie uważane są 53. Spośród nich 52 leżą w całości na tym kontynencie, zaś jedno (Egipt), położone jest w przeważającej mierze w Afryce, zaś jego niewielka część (Półwysep Synaj) znajduje się w Azji. Ponadto niewielkie skrawki Afryki wchodzą w skład 3 państw, których metropolie znajdują się na innych kontynentach: Hiszpanii (Ceuta i Melilla, ewentualnie też Wyspy Kanaryjskie), Portugalii (Madera) i Jemenu. Największym państwem Afryki jest Sudan, a najmniejszym –SeszeleNajludniejszym państwem Afryki jest Nigeria a najmniejszą populację mają Seszele. Najgęściej zaludnione państwo Afryki to Mauritius a najrzadziej –Namibia. Podział polityczny