Projekt nr WND-POIG 01.01.01-00-009/09 jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków

1. Podsumowanie wyników ankiety Delphi oraz pozostałych badań eksperckich Dr inż. Barbara Cichy Mgr inż. Ewa Kużdżał Mgr inż. Paweł Moryc Panel dyskusyjny: „Wstęp do scenariuszy rozwoju gospodarki odpadami nieorganicznymi w Polsce” Gliwice, 23.09.2011r. Projekt nr WND-POIG 01.01.01-00-009/09 jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007 – 2013

2. Obszar badań i wpływy Proces foresight – opr. PBF Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 2

3. Wytwarzane odpady nieorganiczne Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 3

4. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

5. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

6. Eksperci zewnętrzni Zgłosiło się 101 ekspertów. Do rundy I przystąpiło 84 ekspertów. I rundę zakończyło 72 ekspertów (co stanowiło 86% przystępujących do ankiety) Do drugiej rundy wybrano 42, z czego 38 ekspertów (90%) zakończyło ją. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 6

7. I runda II runda Eksperci wg płci Eksperci wg wieku Eksperci wg działalności Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 7

8. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 8

9. Ocena kompetencji ekspertów: samoocena i weryfikacja samooceny Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 9

10. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 10

11. Ocena kompetencji ekspertów: samoocena i weryfikacja samooceny Ocena znormowana: X to wartość, którą należy znormalizować µ średnia σ odchylenie standardowe Normowano w dziedzinach ekspertów I rundy; wtedy średnia ocena w grupie normowanej =0 Dla ekspertów wybranych do II rundy: Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 11

12. Runda I – teza 3 Czy zwiększenie roli BAT będzie miało negatywny wpływ na polski przemysł chemiczny? Runda II – teza 3 Czy wzmocnienie roli dokumentów referencyjnych BREF w postaci tzw. konkluzji BAT uchwalanych przez KE, a stanowiących podstawę prawną do wydania pozwolenia zintegrowanego, będzie miało negatywny wpływ na polski przemysł chemiczny? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 12

13. Runda II – teza 3 zaostrzenie roli BAT spowoduje w Polsce (wybierz jedną lub więcej odpowiedzi): Runda II- teza 3 W jakim horyzoncie czasowym będzie widoczny wskazany wyżej przez Pana/Panią wpływ na przemysł chemiczny spowodowany zaostrzeniem dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 13

14. Runda I (teza 6), Runda II (teza 16) Który z wymienionych czynników w największym stopniu wpłynie na poprawę jakości środowiska (w kontekście gospodarki odpadami 06)? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 14

15. Runda II (teza 13) • Jaki wpływ na gospodarkę kraju może mieć okresowe występowanie nadmiaru kwasu siarkowego wytwarzanego przy produkcji metali nieżelaznych. Sytuacja taka wystąpić może na przykład z powodu zmniejszenia produkcji nawozów fosforowych w Polsce. • Jaki inny? • Ja bym się cieszył !! Tańszy kwas oznacza niższe koszty produkcji koagulantów i niektórych nawozów • Możliwe są np. scenariusze obejmujące dalsze ograniczenie produkcji kwasu siarkowego w innych technologiach • w przyszłości będzie zapotrzebowanie na nawozy siarkowe Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 15

16. Runda I (teza 6), Runda II (teza 16) Jakie problemy gospodarki odpadami nieorganicznymi przemysłu chemicznego są najbardziej uciążliwe dla lokalnych społeczności? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny

17. Runda II (teza14) Jaki poziom wzrostu kosztów wymienionych produktów Pana/Pani zdaniem są w stanie zaakceptować konsumenci ze względu na stosowanie rozwiązań proekologicznych, w tym związanych z rezygnacją z technologii wykorzystujących produkty nieorganiczne przemysłu chemicznego? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 17

18. Runda I (teza 10)  Czy uważa Pan/Pani, że zagospodarowanie całego lub większości (powyżej 50%) „świeżego" fosfogipsu powstającego w procesie wytwarzania kwasu fosforowego jest w Polsce realne? Runda I (teza 10)  W jakim horyzoncie czasowym może nastąpić zagospodarowanie większości fosfogipsu (z procesu - nie ze składowiska) w Polsce? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 18

19. Runda II (teza 5) Czy Pana/Pani zdaniem znane są technologie – rozwiązania techniczno-ekonomiczne, które pozwoliłyby wykorzystać obecnie istniejące składowiska odpadów nieorganicznych, np. fosfogipsu, odpadów pochromowych itd. jako źródło surowcowe zastępujące tradycyjne surowce mineralne? Runda II (teza 5) W jakim horyzoncie czasowym Pana/Pani zdaniem zostanie wdrożona w Polsce chociaż jedna technologia wykorzystująca składowisko jako podstawowe źródło surowcowe? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 19

20. Runda I (teza 7), runda II ( teza 6) Czy Pana/Pani zdaniem w Polsce należy utrzymać produkcję kwasu fosforowego ekstrakcyjnego (przynajmniej do 2030r)? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny

21. Runda I (teza 7) Jakie względy gospodarcze decydują o podtrzymaniu produkcji kwasu fosforowego w Polsce? (można wybrać więcej niż jedną odpowiedź) . Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny

22. Runda II (teza 6) Jakie byłyby skutki zatrzymania krajowej produkcji kwasu fosforowego ekstrakcyjnego? Proszę wybrać jedną lub więcej odpowiedzi. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny

23. Runda I (teza 15) w warunkach Polski byłoby realne wdrożenie „czystszej” technologii produkcji węglanu sodu z importowanej i drogiej sody naturalnej (trony)? Runda II (teza 9) Czy jest możliwe w Polsce w perspektywie do 2030 roku zastąpienie dobrze prosperujących zakładów, produkujących sodę metodą Solvay’a, nisko odpadową produkcją sody z importowanej trony (sody mineralnej Na3(CO3)(HCO3)•2H2O)? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny

24. Runda I (teza 30) Czy w Polsce nastąpi taki rozwój biotechnologii, że w istotny sposób wpłynie na popyt na nawozy i na zmianę struktury popytu? Runda II (teza 15) Czy nawozy o przedłużonym działaniu posiadające właściwość wydłużonego czasu uwalniania składników aktywnych dla roślin, przy jednoczesnym ograniczonym ich uwalnianiu do środowiska znajdą zastosowanie w rolnictwie wielkotonażowym w perspektywie do 2030 roku? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 24

25. Runda I (teza 12) Czy fosfor z alternatywnych źródeł - surowce biologiczne - może znaleźć istotne gospodarczo zastosowanie w Polsce (do 2030r)? Runda I (teza 31) Czy w przewidywanej przyszłości (do 2030 roku) technologie wytwarzania nanozwiązków nieorganicznych będą istotnym kierunkiem rozwoju technologii chemicznych w Polsce? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny

26. Runda I (teza 31) Czy obawy o zdrowie ludzi i bezpieczeństwo środowiska związane z przenikaniem nanocząstek do żywych organizmów spowoduje ograniczenia dla rozwoju nanotechnologii? Runda II (teza 10) Czy zidentyfikowane realne ryzyko wolnych nanocząsteczek mogących wpływać szkodliwie na środowisko i człowieka może zahamować rozwój nanotechnologii? Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny

27. Ciekawsze uzasadnienia ekspertów Odpady z grupy 06 stanowią niewielki udział w grupie odpadów przemysłowych. Ponad 80% masy odpadów z tej grupy to fosfogipsy o bardzo niskiej stawce opłaty za składowanie.. ………. ………należy przewidywać znaczny spadek ilości składowanego fosfogipsu spowodowany zmniejszając się produkcją kwasu fosforowego i to może mieć największy wpływ na globalną ilość odpadów z grupy 06. Uważam, że system/rozporządzenie REACH nie przyczyni się istotnie do zarządzania chemikaliami, ani odpadami jest regulacją nadmiernie zbiurokratyzowaną, kosztowną i niekorzystnie dyskryminującą europejski przemysł chemiczny w świecie. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 27

28.  To co nie będzie opłacalne nie znajdzie zastosowania rynkowego. Uregulowania prawne mogą dodatkowo wpływać niekorzystnie na opłacalność np. poprzez konieczność wykonywania dodatkowych kosztownych analiz. Działania proekologiczne przedsiębiorstw powinny być objęte precyzyjnym systemem podatkowym, pozwalającym na kompensację wyższych kosztów. Moim zdaniem ulgi podatkowe powinny być wprowadzone w każdym kierunku wykorzystania odzyskanych odpadów. Zwiększyłoby to bardzo stopień odzysku. Surowce krajowe (zazwyczaj) nie są podatne na zawirowania polityczne; pewność dostawy jest większa, poza tym uważam, że takie działania powodują zwiększenie PKB. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 28

29. Zachęty w postaci ulg podatkowych, dotacji pozwoliłyby zakładom na działania związane z prowadzeniem badań (lub ich zlecaniem) w kierunku modernizacji technologii, poprawy jakości wytwarzanych produktów, ograniczenia ujemnego wpływu procesów na Środowisko. Nagrody, wyróżnienia poprawiają wizerunek zakładów wśród społeczeństwa. Podobnie odpowiednio prowadzone kampanie medialne wskazujące na odpowiedzialność i troskę zakładów w odniesieniu do środowiska. mieszkańców trzeba czymś przekupić np. nowe miejsca pracy, komunikacja Konsultacje społeczne w połączeniu z działaniami kompensacyjnymi powinny przynieść pożądane efekty. mam następujące doświadczenia: w miejscowości Przemyśl zaplanowano budowę składowiska odpadów - postępowanie prowadzone było ponad 10 lat z uwagi na protesty mieszkańców. W wyniku porozumienia społecznego, jakim było wybudowanie drogi, oświetlenia oraz kanalizacji dla mieszkańców sąsiednich terenów udało się inwestycję zrealizować Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 29

30. Polska posiada dobre warunki do rozwijania gospodarstw ekologicznych stosujących nawozy naturalne. Rynek europejski ekologicznej żywności rozwija się i jest to ogromna szansa zwłaszcza dla małych i średnich gospodarstw. Uważam, że ten kierunek umożliwia zmniejszenie bezrobocia i powrót do czasów, kiedy każdy kawałek ziemi był wykorzystany. Przy rosnących cenach żywności byle jakiej, możemy mieć zdrową i własną zmniejszając pogłowie zwierząt hodowlanych nie widzących nigdy trawy i słońca. Jakość surowca na ogół przekłada się i na jakość wyrobu finalnego, jak i niewysokie koszty produkcji (niepowiększane o koszt dodatkowych operacji - selekcji, oczyszczania). A to wprost odpowiada za cenę / zysk. Przyzwyczajenia technologiczne można zmienić - to rola decydentów, wynika także z ogólnego postępu [exemplum: piszę te słowa przy świetle lampy POWER LED, a lekcje odrabiałem przy lampie naftowej!]. W roztropnym wykorzystaniu odpadów należy oczywiście brać pod uwagę i dostępność i warunki lokalne. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 30

31. Jeśli dostępne są surowce o wysokiej jakości i umiarkowanej cenie, to często bardziej opłacalne jest wykorzystanie tych surowców. Konieczne są zatem zachęty do stosowania surowców odpadowych w procesach produkcyjnych. Fosfogips o wyższej czystości powinien być wykorzystywany w budownictwie. Gorsze rodzaje fosfogipsu w budownictwie drogowym i górnictwie. Do 20% fosfogipsu można zagospodarować w przemyśle nawozowym do nowych asortymentów nawozów. Istnieje wiele technologii (działających na świecie) w których fosfogips stosowany jest jako surowiec. W Polsce nie są one stosowane ze względów ekonomicznych. Z fosfogipsu można :1. Wyprodukować siarczan amonu i kredę nawozową - niezbędne jednak są wysokie nakłady: na instalację a ponadto koszty produkcji są wyższe niż w przypadku siarczanu amonu produkowanego jako produkt uboczny przy produkcji kaprolaktamu. Aby możliwe było wdrożenie takiej produkcji potrzebne jest wsparcie Państwa w dofinansowaniu takiej produkcji. 2. Możliwa jest produkcja kwasu siarkowego i wapna palonego (proces podobny jak dawna produkcja kwasu siarkowego w Wizowie). W przypadku tej technologii koszt kwasu siarkowego będzie również wyższy niż w przypadku produkcji go z siarki płynnej. Kilka takich fabryk działa w Chinach, gdzie siarka płynna jest znacznie droższa niż w Polsce. Taka technologia pozwala praktycznie na zamknięcie bilansu siarki przy produkcji kwasu fosforowego. 3. Istnieją jeszcze inne technologie takie jak wykorzystanie fosfogipsu do produkcji kruszywa drogowego, czy do produkcji nawozów wieloskładnikowych lub wapniowo magnezowo siarkowych, jednak one nie pozwolą na zagospodarowanie całości fosfogipsu. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 31

32. Uważam, że należy podjąć wszelkie próby zagospodarowania tego odpadu (chlorku wapnia) wszędzie tam, gdzie istnieje zapotrzebowanie na wapń, czyli zarówno do nawożenia roślin jak i w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym. Ponadto, należałoby wykorzystać także zdolność chlorku wapnia do skracania czasu wiązania betonu, a także brak właściwości korozyjnych w stosunku do betonu. Warto również wykorzystać także fakt, że chlorek wapnia, wykazuje większą retencję niż chlorki metali jednowartościowych. Chlorek wapnia dłużej jest zatrzymywany w glebie niż chlorki jednowartościowych metali i nie przedostaje się do wód powierzchniowych. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 32

33. W przeszłości pojawiały się różne koncepcje tzw. "bezodpadowej" produkcji sody, żadna z nich nie znalazła praktycznego zastosowania. …teoretycznie zmniejszenie ilości odpadów jest zawsze możliwe, zadaniem specjalistów jest taki dobór surowców by zmniejszyć ilość odpadów. W odniesieniu do bieli tytanowej…... Zastępując metodę siarczanową metodą chlorkową unika się powstawania odpadowego siarczanu(VI) żelaza(II) i pohydrolitycznego kwasu siarkowego. W metodzie chlorkowej stosuje się bogaty w tytan surowiec i proces ma inny przebieg (proces wysokotemperaturowy). Ale i tu są odpady - chlorki zanieczyszczeń występujących w surowcu i mamy do czynienia z emisją toksycznych gazów. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 33

34. Wykorzystanie kwasu pohydrolitycznego(siarkowego) do produkcji nawozów w postaci siarczanu amonowego ma pełne uzasadnienie. Drugi kierunek, czyli wykorzystanie tego kwasu do rozkładu surowca fosforowego może być ograniczone ze względu na jakość uzyskiwanego kwasu fosforowego, zatem pierwszy sposób wykorzystania można byłoby zintensyfikować. ……..przede wszystkim modernizacje technologii już obecnych i prace badawczo-rozwojowe. …..przy produkcji bieli tytanowej wytwarzany jest produkt uboczny - siarczan żelaza(II). Znajduje on zastosowanie w przemyśle chemicznym jako związek redukujący, np. do neutralizacji roztworów cyjanków, w przemyśle cementowym służy jako reduktor chromu sześciowartościowego. Od wielu lat stosowany jest do produkcji koagulantów do uzdatniania wody i oczyszczania ścieków, jak również do produkcji pigmentów żelazowych. W rolnictwie stosowany jest jako mikroelement i składnik mieszanek nawozowych. Przemysł paszowy wykorzystuje go jako składnik dodatków paszowych. . Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 34

35. Kadra i instytucje naukowe podlegają wielorakim działaniom administracyjnym, bez jasno sprecyzowanego kierunku rozwoju. Działania te - wyglądające na przypadkowe i tylko administracyjne - nie sprzyjają nobilitacji kadry. Brak gospodarczej strategii rozwoju Polski, ani samodzielnej (polskiej) strategii badań (sposobu i kierunków) skutkują niepodejmowaniem, albo tylko przypadkowym zainteresowaniem, badań nad określonymi technologiami. …….przeznaczenie środków na badania pozwoli na rozwój bazy naukowej, możliwości wymiany doświadczeń i wdrożenia. Resztę trzeba wypracować, co jest możliwe tylko przy pomocy dodatkowych środków finansowych. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 35

36. Najlepsze nawozy to wysoko przyswajalne, ale z otoczką zapewniająca uwalnianie przez cały okres wegetacji. Sypanie nawozów tzw. częściowo rozłożone fosforyty, mielone fosforyty to marnotrawienie drogiego surowca. W zastosowaniach rolniczych (nawozowych) fosfogips zachowuje się w sposób bardzo podobny do innych materiałów gipsowych. W przypadkach, gdy zastosowanie wymaga wysiewania gipsu na powierzchnię, fosfogips ma przewagę nad innymi rodzajami gipsu ze względu na szybsze rozpuszczanie w wodzie. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 36

37. Wprowadzenie cząstek nano-TiO2 do użytku powszechnego wymaga badań nad ich wpływem na zdrowie człowieka jak i na środowisko. Pojawiają się bowiem doniesienia o ich kancerogennym działaniu. Konieczne jest więc wprowadzenie ram prawnych, które mogą pomóc w rozwoju technologii, przy równoczesnym ograniczaniu ryzyka dla zdrowia człowieka i środowiska naturalnego związanego z wytwarzaniem i stosowaniem cząstek nano-TiO2. Potwierdzenie doniesień o szkodliwym działaniu (nanocząstek) wpłynie na poszukiwanie rozwiązań alternatywnych, ograniczenie zastosowania będzie uzależnione od stopnia uświadomienia odbiorców. Równocześnie ograniczenie produkcji będzie uzależnione od konkurencyjności metod alternatywnych, szczególnie pod względem ceny. Nanozwiązki największe znaczenie będą miały jako surowiec do produkcji nanokompozytów polimerowych, ceramicznych i metalowych. Ostatnio stwierdzono że takie kompozyty mogą być stosowane jako implanty , a więc zastosowanie w medycynie w przemyśle sportowym, lotniczym, rozwinięta powierzchnia pozwala na zastosowanie ich jako adsorbentów gazów i do magazynowania np. wodoru. Więc potencjalne możliwości są ogromne. Konkretne zastosowania wymagają przeprowadzenia badań naukowych i aplikacyjnych. . Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 37

38. …….. pozytywne wyniki badań mają szanse na wdrożenie również w zależności od polityki w zakresie opłat za składowanie odpadów - duży wzrost tych opłat może zmienić zupełnie spojrzenie na rentowność procesów odzysku różnych odpadów. Niska kultura techniczna i zacofanie w edukacji ekologicznej, totalne lekceważenie obowiązującego prawa, nie mówiąc juz o dobrych obyczajach, dają efekt w postaci bezkarności, co tworzy dodatnie sprzężenie zwrotne, a do czego to prowadzi, aż strach myśleć……. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 38

39. W ankiecie SWOTC wzięło udział 25 ekspertów. Liczba wypełnionych ankiet dla każdej z technologii: S– silne strony (Strengths) W– słabe strony (Weaknesses) O– szanse (Opportunities) T – zagrożenia (Threats) C – wyzwania (Challenges) Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 39

40. - Wieloletnie doświadczenie techn. - Ustalona marka producentów/zaufanie odbiorców; - Ustabilizowana pozycja na rynku krajowym; - Stały i przewidywalny rynek zbytu; - Własne lub tanie i dostępne zaplecze badawczo rozwojowe; 15 10 10 9 7 - Konieczność składowania lub unieszkodliwiania powstającego odpadu - Brak krajowego surowca - Brak opłacalnej technologii/procesu odzysku odpadów - Szkodliwe oddziaływanie na środowisko; - Sezonowość na rynku produktu 14 14 13 9 8 - Nowe, innowacyjne technologie - Dostępny krajowy potencjał badawczo-wdrożeniowy związany z technologią - Koniunktura popytu na bazowe chemikalia spowodowana zmianami na rynku produktów rynkowych - Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą - Wdrażanie nowych BAT 10 8 5 4 4 - Zaostrzenie prawa środow. w UE - Coraz mniej dostępnych obszarów na składowanie odpadów - Monopolizacja (ograniczenie) dostępu do zagranicznych surowców mineralnych - Wzrost kosztów środowiskowych - Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) 10 9 8 8 8 • - Konkurencja krajów rozwijających się (Azja, Rosja, Ameryka Południowa) • - Polityka gospodarcza Państwa, w tym wysokość podatków (VAT) • Koniunktura popytu na bazowe chemikalia spowodowana zmianami na rynku • - Monopolizacja (ograniczenie) dostępu do zagranicznych surowców mineralnych 8 6 5 3 Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 40

41. - Wieloletnie doświadczenie techn. - Dostępność surowców na rynku lokalnym - Ustabilizowana pozycja na rynku krajowym; - Stały i przewidywalny rynek zbytu; - Proces/technologia bezodpadowa 17 16 10 8 7 - Techniczne zużywanie się istniejących instalacji - Wysokie koszty dostosowania instalacji do nowych standardów emisyjnych - Szkodliwe oddziaływanie na środowisko - Brak środków na wdrażanie procesów innowacyjnych - Wysokie koszty/opłaty środowiskowe 17 12 7 6 6 - Nowe, innowacyjne technologie - Dostępny krajowy potencjał badawczo-wdrożeniowy związany z technologią - Koniunktura popytu na bazowe chemikalia spowodowana zmianami na rynku produktów rynkowych - Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa - Wdrażanie nowych BAT 10 10 8 3 3 10 9 6 6 5 • - Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) • - Zaostrzenie prawa środow. w UE • - Konkurencja krajów rozwijających się (Azja, Rosja, Ameryka Południowa) • - Ingerencje organów UE w gospodarkę • Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą • - Zaostrzenie prawa środowiskowego w UE • - Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) • Konkurencja krajów rozwijających się (Azja, Rosja, Ameryka Południowa) • - Koszt transportu surowców 4 4 4 4 Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 41

42. 13 11 9 7 6 • Wieloletnie doświadczenie techn. • Ustabilizowana pozycja na rynku krajowym; • Dostępność surowców na rynku lokalnym • Lokalizacja zakładów w pobliżu źródeł surowcowych; • - Stały i przewidywalny rynek zbytu 14 12 11 8 7 - Konieczność składowania lub unieszkodliwiania powstającego odpadu - Szkodliwe oddziaływanie na środowisko - Brak opłacalnej technologii / procesu odzysku odpadów - Techniczne zużywanie się istniejących instalacji - Wysokie koszty/opłaty środowiskowe • - Nowe, innowacyjne technologie • Dostępny krajowy potencjał badawczo-wdrożeniowy związany z technologią • Wdrażanie nowych BAT • - Koniunktura popytu na bazowe chemikalia spowodowana zmianami na rynku produktów rynkowych • - Monopolizacja (ograniczenie) dostępu do zagranicznych surowców mineralnych 9 6 5 3 3 • - Zaostrzenie prawa środow. w UE • Coraz mniej dostępnych obszarów na składowanie odpadów • Wzrost kosztów środowiskowych • Konkurencja krajów rozwijających się (Azja, Rosja, Ameryka Południowa) • Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą 12 10 7 5 5 • - Nowe, innowacyjne technologie • - Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa • Rozporządzenia REACH i jego skutki • - Ingerencje organów UE w gospodarkę 3 3 3 3 Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 42

43. 9 7 6 5 5 • Ustabilizowana pozycja na rynku krajowym; • Wieloletnie doświadczenie techn. • Stały i przewidywalny rynek zbytu • Rozwinięta infrastruktura krajowych odbiorców produktu technologii • Wykształcona i stabilna kadra 13 12 11 8 7 - Brak krajowego surowca - Wysokie koszty/opłaty środowiskowe - Konieczność składowania lub unieszkodliwiania powstającego odpadu - Szkodliwe oddziaływanie na środowisko - Proces/y jednostkowe technologii wymagają zmian • - Nowe, innowacyjne technologie • Dostępny krajowy potencjał badawczo-wdrożeniowy związany z technologią • Wdrażanie nowych BAT • - Koniunktura popytu na bazowe chemikalia spowodowana zmianami na rynku produktów rynkowych • - Monopolizacja podstawowych technologii 10 6 4 3 3 • - Konkurencja krajów rozwijających się (Azja, Rosja, Ameryka Południowa) • Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) • Wzrost kosztów środowiskowych • Wdrażanie nowych BAT • Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą 8 7 5 4 4 • - Nowe, innowacyjne technologie • - Ingerencje organów UE w gospodarkę • Zaostrzenie prawa środowiskowego w UE • - Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą 4 4 3 2 Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 43

44. 9 8 5 5 4 • Dostępność surowców na rynku lokalnym • Ustabilizowana pozycja produktu na rynku krajowym • Stały i przewidywalny rynek zbytu • Proces/technologia bezodpadowa • Rozwinięta infrastruktura krajowych odbiorców produktu technologii 10 9 8 7 6 • - Wysokie koszty/opłaty środowiskowe • - Jakość produktu gorsza od dostępnych na rynku • - Brak środków na wdrażanie procesów innowacyjnych • Techniczne zużywanie się istniejących instalacji • Sezonowość na rynku produktu • Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) • Rynek mediów energetycznych - koniunktura • Zaostrzenie prawa środow. w UE • Coraz mniej dostępnych obszarów na składowanie odpadów • Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą 10 5 5 4 4 • - Nowe, innowacyjne technologie • Dostępny krajowy potencjał badawczo-wdrożeniowy związany z technologią • Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa • - Wdrażanie nowych BAT • - Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) 10 6 6 5 3 • - Wzrost kosztów środowiskowych • - Nowe, innowacyjne technologie • Rynek paliw i mediów energetycznych • - Rozporządzenia REACH i jego skutki 5 3 3 2 Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 44

45. Panel młodych ekspertów Studenci i młodzi pracownicy naukowi Politechniki Śląskiej po wysłuchaniu prelekcji oceniali wpływ 13 czynników zewnętrznych na rozwój przemysłu chemicznego i gospodarki odpadami nieorganicznymi w Polsce. W panelu wzięło udział 41 osób w tym 8 pracowników projektu. Formularz eksperta projektu wypełniło 25 osób. Ankietę wypełniło 30 osób. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 45

46. Wpływ wybranych czynników na przemysł i środowisko Wpływ na rozwój przemysłu chemicznego Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 46

47. Wpływ wybranych czynników na przemysł i środowisko Wpływ na jakość środowiska Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 47

48. Wpływ wybranych czynników na przemysł i środowisko. Wpływ na społeczną akceptację przemysłu Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 48

49. Wpływ wybranych czynników na przemysł i środowisko. Wpływ na gospodarkę odpadami Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 49

50. Wnioski z paneli Panel dyskusyjny w Ustroniu, dnia 21.10.2010r. • Nie należy oczekiwać intensywnego rozwoju przemysłu chemii nieorganicznej i nawozów mineralnych w Polsce w latach 2010-2030. Wynika to z następujących przyczyn: • Intensywnie rozwija się produkcja nieorganiczna w krajach azjatyckich, gdzie koszty pracy i koszty środowiskowe są nieporównywalnie mniejsze (Chiny, Korea) • Zarysowują się ograniczenia eksportu (np. nawozy) do krajów europejskich spowodowane konkurencja krajów azjatyckich • Legislacja chemiczna i środowiskowa Unii Europejskiej jest bardzo restrykcyjna • Odpady przemysłowe nieorganiczne są głównie składowane, w zbyt małym stopniu podlegają procesom odzysku • Przemysł chemiczny odbierany jest przez społeczeństwo przede wszystkim jako czynnik szkodliwy dla ludzi i środowisk. • Nie można dopuścić do całkowitej likwidacji tego przemysłu w Polsce, gdyż warunkuje on rozwój i utrzymanie innych gałęzi przemysłu, w tym w szczególności rolnictwa, przemysłu szklarskiego itp. • Technologie chemiczne, w tym nieorganiczne, pełnią w gospodarce bardzo pożyteczną rolę, gdyż mogą być wykorzystane jako technologie sanitarne wykorzystujące odpady innych przemysłów . Przykładem mogą być instalacje kwasu siarkowego w przemyśle metali nieżelaznych, dzięki którym uciążliwość tego przemysłu dla środowiska jest znacznie zminimalizowana. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego - foresight technologiczny 50